Powstanie Kosińskiego

Z Wikipedii

Powstanie Kosińskiego (1591-1593) - to pierwsze powstanie kozackie przeciwko I Rzeczypospolitej, dowodzone przez samozwańczego hetmana kozackiego Krzysztofa Kosińskiego.

U jego zarania leżał spór prywatny Kosińskiego z magnatem kresowym Januszem Ostrogskim, który rościł sobie prawa do dóbr Rokitno i Olszanice, jakie Kosiński dostał na sejmie 1590, wraz z pułkownikostwem kozaków rejestrowych w dowód zasług dla Rzeczypospolitej. Kosiński zebrał wówczas 5 tysięcy kozaków i ogłosiwszy się ich atamanem ruszył na Ostrogskich dochodzić swoich praw. Zatarg prywatny szybko przeistoczył się w wojnę domową. 29 grudnia 1591 zdobył Białą Cerkiew, gdzie zabrał i zniszczył dokumenty nadań ziemskich w województwie kijowskim. Splądrował dobra miejskie Ostrogskich, oszczędzając jednak mieszczan. Po zdobyciu Białej Cerkwi wycofał się na Zaporoże. Przeciwko Polakom powstała jednak cała Ukraina (Kijowszczyzna, Bracławszczyzna, Wołyń, Podole). Zatarg prywatny przeistoczył się tym samym w ogólnonarodowe powstanie kozacko-chłopskie. Rozpoczęły się niczym niepohamowane łupiestwa polskich dworów, szczególnie dotkliwe na Wołyniu. Wojska Kosińskiego zdobyły silną twierdzę Ostropol, gdzie przez pewien czas rezydował hetman. Powstańcom udało się też zdobyć Kijów, Trypol i Perejasław. Sam Kosiński powoli zaczął tracić kontrolę nad niekarnym wojskiem kozackim, które co raz bardziej bezlitośnie łupiło swoich wczorajszych panów.

Mediacje regimentarzy koronnych na nic się nie zdały i król Zygmunt III Waza ogłosił 16 stycznia 1593 uniwersał, zwołujący pospolite ruszenie szlachty województw: kijowskiego, bracławskiego i wołyńskiego. Do ostatecznej rozprawy z kozakami doszło 2 lutego 1593 podczas bitwy pod Piątkiem. Wojska Kosińskiego (5 tysięcy kozaków i 26 armat) zostały doszczętnie pobite przez pospolite ruszenie i wojska prywatne księcia Janusza Ostrogskiego. 10 lutego Kosiński i inni przywódcy kozaccy podpisali kapitulację wobec zwycięskich magnatów. Sam hetman nie dotrzymał jednak warunków kapitulacji i zbiegł na Zaporoże, gdzie zebrał 2-tysięczny oddział kozaków. Nawiązał kontakty z Rosją, Turcją, Tatarami, wszędzie szukając poparcia przeciwko Rzeczypospolitej. 13 maja 1593 oddał Ukrainę w opiekę carowi Rosji Fiodorowi I. Kosiński rozpoczął oblężenie sił polskich w Czerkasach. Tam też wkrótce został pobity przez wojska Aleksandra Wiśniowieckiego i w niejasnych do dziś okolicznościach zginął.

Wiosną 1593 sejm przyjął konstytucję "O Niżowcach", w której uznał wszystkich powstańców Kosińskiego winnymi ciężkiej zdrady i skazał ich na śmierć. W sierpniu jednak nastąpiło wygaszenie powstania i podpisanie ugody, mocą której kozacy rejestrowi mogli zachować swoją broń i czajki, ogłoszono powszechną amnestię. Już wkrótce jednak Rzeczpospolitą wstrząsnęło nowe powstanie kozackie - powstanie Nalewajki.