Pretorianin

Z Wikipedii

Pretorianie (łac. praetoriani, Praetoriae Cohortes) – straż przyboczna cesarzy w starożytnym Rzymie.

W czasach republiki kohorta pretorianów, stworzona przez Scypiona Afrykańskiego stanowiła ochronę dowódcy armii rzymskiej. Swoją straż przyboczną mieli również namiestnicy prowincji.

Cesarz August zreorganizował formację tworząc z nich specjalne oddziały wojskowe o funkcjach policyjnych i służby bezpieczeństwa. Miały pilnować porządku w sercu cesarstwa – w Rzymie i w Italii właściwej, stąd 3 kohorty stacjonowały w Rzymie, a pozostałe w ważniejszych miastach Italii.

Pretorianie stali się gwardią cesarską, którą dowodził prefekt pretorianów (później dwóch prefektów).

Mieli oni duży wpływ na politykę wewnętrzną Rzymu. Wielokrotnie sami decydowali o wyborze cesarza. W 193 r. wystawili nawet cesarski tytuł na sprzedaż, który kupił Didiusz Julianus. Po klęsce zadanej przez Konstantyna Maksencjuszowi w 312 r. ich koszary w Rzymie zostały zburzone, a pretorianie zostali wcieleni do różnych legionów.

Spis treści 1 Dane liczbowe 2 Skutki rangi pretorianów w państwie 3 Kalendarium wydarzeń 4 Zobacz też 5 Bibliografia

[edytuj] Dane liczbowe

Pretorianie stali się gwardią cesarską, którą dowodził prefekt pretorianów (później dwóch, a nawet trzech prefektów). Początkowy stan osobowy wynosił 9000 żołnierzy podzielonych na 9 oddziałów – kohort (cohortes praetoriae). 1 kohorta pretorska składała się z 480 pieszych i 120 jezdnych.

Pretorianie stacjonowali w północno-wschodniej części Rzymu, w silnie ufortyfikowanym castra praetoria.

Z założenia była to formacja elitarna, na samej górze drabiny wojskowej, a służba w nich była zaszczytem, zarezerwowanym głównie dla mieszkańców samego Rzymu. Stworzono szereg zachęt:

• warunek przynależności: pretorianinem mógł zostać tylko mieszkaniec Italii, pierwszeństwo miał mieszkaniec samego Rzymu. Do pretorianów wcielano głównie mieszkańców Etrurii, Umbrii, Lacjum i starych kolonii rzymskich.
• roczne pobory 3 razy wyższe niż zwykłego żołnierza
• czas służby – 16 lat (w legionach lat 25)
• wysoka odprawa dla weteranów

[edytuj] Skutki rangi pretorianów w państwie

Ponieważ cała władza cesarska oparta była na sile wojskowej, na której szczycie zostali postawieni pretorianie jako elita, ich rola polityczna natychmiast stała się olbrzymia. Wielka rolę odgrywał zwłaszcza dowódca gwardii czyli prefekt pretorianów (praefectus praetorio). Prefektów było zazwyczaj dwóch lub trzech. Stanowiska te zarezerwowane były dla wąskiej klasy ludzi – ekwitów. Z biegiem czasu dowódcy pretorianów otrzymali uprawnienia władzy sądowniczej (za cesarza Hadriana), początkowo w ich gestii znajdowały się sprawy kryminalne, w III w. n.e. prefekt stał się oficjalnym zastępcą cesarza i od jego wyroków nie było odwołania. Jeszcze później prefekci pretorscy automatycznie stawali się senatorami. Co więcej w imieniu cesarza przewodzili obradom senatu. Nic dziwnego, że taka władza mogła rozzuchwalać. Ambitny i pozbawiony skrupułów człowiek na takim stanowisku był bardzo groźny i często spiskował przeciw cesarzowi. Ci zaś często obdarzali ich bezgranicznym zaufaniem. Często wynikało to z faktu, że cesarzami zostawali małoletni młodzi ludzie. Trzeba przyznać, że Prefektem pretorianów nie zostawał byle kto. Np. Ulpian (Domitius Ulpianus), był znakomitym prawnikiem. Nawiasem mówiąc został zamordowany przez pretorianów podczas walk frakcyjnych. Rzym roił się od frakcji politycznych, spisków nie tylko przeciw cesarzowi ale przeciw konkurentom politycznym, czy przeciwnym frakcjom w senacie. Wysoka pozycja pretorianów w społeczeństwie, oraz fakt, że stacjonowali w Rzymie powodował, że byli tych gier politycznych integralna częścią.

[edytuj] Kalendarium wydarzeń

• 31 n.e. – prefekt pretorianów Lucjusz Eliusz Sejan został stracony (wraz z pewną liczbą senatorów) po tym jak udowodniono mu spisek na życie cesarza Tyberiusza. Sejan był najbardziej zaufanym człowiekiem cesarza, w roku 31 piastował nawet godność konsula, najwyższe stanowisko administracyjne w państwie. Sejan zmierzał ostrożnie do zagarnięcia tronu dla siebie. Jemu przypisuje się zamachy na członków rodziny cesarza i jego syna.
• 41 n.e. – oficer gwardii własnoręcznie zabił Kaligulę, a członkowie spisku wśród pretorianów obwołują cesarzem Klaudiusza z rodu Neronów. Znaczący jest fakt, że udało im się osadzić cesarza pomimo sprzeciwu senatu. To pokazuje pozycję pretorianów w Rzymie.
• 54 n.e. – Agrippina, żona cesarza Klaudiusza w zmowie z prefektem pretorianów Sekstusem Afraniuszem Burrusem otruła cesarza, a gwardia obwołała jej syna cesarzem Neronem. Do swojej śmierci w 62 r. n.e. Burrus (przy współudziale Seneki) rządził cesarstwem w imieniu małoletniego cesarza.
• 62 n.e. – nowym dowódca pretorianów został Ofoniusz Tygellinus. W 68 n.e. Pretorianie podnoszą bunt przeciw Neronowi (który popełnia samobójstwo)
• 68 n.e. – Nowy cesarz Serwiusz Galba, zdobywa przychylność gwardii obietnicą wysokich nagród. Niewypełnienie obietnicy przypłacił życiem.
• 69 n.e. – Pretorianie obwołali cesarzem Salwiusza Othona. Panujący w Rzymie po jego samobójstwie cesarz Witeliusz panował około 8 miesięcy. Był to okres totalnej samowolki wojska i pretorianów w Rzymie, istna orgia napaści, gwałtów i grabieży. Załamany cesarz publicznie zrzekł się władzy, ale i tak został zamordowany.
• ok. roku 71 ne – Wespazjan reformując armię powierza dowództwo floty pretorianom w randze prefektów (praefecti classis praetoriae Misenensis et Ravennas).
• cesarz Domicjan niezwykle ważne zadania powierzał pretorianom: wojną z Dakami kierował prefekt pretorianów Cornelius Fuscus. Domicjan został zamordowany przez pretorianów podczas spisku w 96 roku.
• cesarz Hadrian zreorganizował gwardię. Od tej pory liczyła 10 kohort. Prefekt pretorianów otrzymał władzę sądowniczą na terenie całej Italii, teoretycznie w zastępstwie cesarza, do którego można się było odwołać od wyroku.
• za cesarza Kommodusa państwem praktycznie rządzili prefekci Tigidus Perennis, M. Aurelius Cleander. Kolejny prefekt Q. Aemilius Laetus odegrał niepoślednią rolę w zabójstwie cesarza w 192 n.e.
• 193 n.e. Kolejny cesarz Pertynaks obejmując tron obiecał pretorianom dary- donativa w wysokości 12 000 sesterców na głowę. Uzbierał połowę potrzebnej sumy. Cierpliwość pretorianów wyczerpała się. Zamordowali cesarza, a tron wystawili na przetarg. Wygrał go Didiusz Juliusz obiecując sumę 25 000 sesterców na głowę. Z wyborem Pretorian nie zgodzili się inni ważni dowódcy wojskowi w imperium. Pretorianie zostali napiętnowani mianem "morderców Petrinaksa". Gwardia została otoczona i rozbrojona. Puszczono ich wolno zakazując zbliżania się do Rzymu na odległość bliższą niż 100 mil.
• Nowy cesarz Septymiusz Sewer utworzył nową gwardię – spośród zasłużonych żołnierzy legionowych. Od tej pory przyjęcie do gwardii stało się nagrodą za służbę w legionach. Wg. niektórych historyków rozpoczęło to "barbaryzację" gwardii.
• Zasadniczo nie zmieniło to zasad zmiany rządów. Karakala został zamordowany a nowym cesarzem obrano Pretorianina Marka Opeliusza Makrina.
• Nowy cesarz cieszył się rządami przez rok po czym został usunięty. Nowy cesarz Heliogabal 218-222 po czterech latach również został zamordowany przez Pretorianów.
• Za kolejnego cesarza Aleksandra Sewera rola Pretorianów wzrosła jeszcze bardziej. Prefektów pretorianów obdarzono godnością senatorską, a posiedzeniom Senatu nawet przewodniczyli jako zastępcy cesarza. W 223 prefekt Pretorianów Domitius Ulpianus zginął podczas wewnętrznych walk w łonie formacji. Aleksander powiększył liczbę pretorianów czterokrotnie, a naboru dokonywano wśród wszystkich legionów stacjonujących na limesie.
• 243 n.e. – Prefekt Filip I Arab morduje cesarza Gordiana i sam zostaje cesarzem.
• cesarz Dioklecjan rozpoczął rozdzielanie władzy cywilnej od wojskowej. Podzielił imperium na 13 diecezji, każda diecezja miała swojego cywilnego namiestnika i wojskowego Vicarii praetories, czyli zastępcę prefekta pretorianów. Rozdzielenie administracji od wojska oznaczało w praktyce zmniejszenie roli wojskowych. Dioklecjan zmniejszył liczebność Pretorianów i pozbawił części przywilejów.
• Dzieła dokończył Konstantyn Wielki, który podczas wielkiej reformy armii rozwiązał formację Pretorianów. Od tej pory do rangi gwardii cesarskiej pretendowały inne formacje: protectores domestici i scholae palatinae.

[edytuj] Zobacz też

• Imperium rzymskie

[edytuj] Bibliografia

• Maria Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, PWN Warszawa 1986, ISBN 83-01-00268-9