Stanisław Kościałkowski

Z Wikipedii

Stanisław Kościałkowski (ur. 24 października 1881 w Grodnie, zm. 2 września 1960 w Pitsford Hall koło Northampton) – polski historyk, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.

[edytuj] Życiorys

Stanisław Kościałkowski był synem Józefa Kościałkowskiego, lekarza i działacza społecznego, powstańca styczniowego, oraz Ludwiki z domu Eysmont. Urodzony w Grodnie, tam też skończył, w 1900 roku, gimnazjum rosyjskie. Studiował historię i literaturę polską, przez rok na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1905 roku obronił pracę doktorską Rola polityczna Antoniego Tyzenhauza. Następnie wyjechał do Rzymu jako stypendysta Akademii Umiejętności.

W roku 1906 zamieszkał w Wilnie, pracując jako nauczyciel języka polskiego w rosyjskich gimnazjach rządowych. W 1915 roku, w czasie okupacji niemieckiej, został członkiem tajnego Komitetu Edukacyjnego, przystępując do organizowania polskiego szkolnictwa, zarówno średniego, jak i wyższego. Z jego inicjatywy od września 1915 zaczęły funcjonować dwie szkoły średnie: męska, późniejsze Gimnazjum im. Zygmunta Augusta oraz gimnazjum żeńskie, nazwane następnie imieniem Elizy Orzeszkowej, pisarki, z którą rodzina Kościałkowskich była zaprzyjaźniona. Stanisław Kościałkowki przez pewien czas pełnił nadzór nad obiema szkołami, uczył też w nich historii i literatury polskiej.

Jednocześnie Stanisław Kościałkowki brał udział w pracach komitetu organizacyjnego Uniwersytetu Wileńskiego i został, w 1919 roku, członkiem tymczasowego senatu tej uczelni. W roku 1921 objął stanowisko zastępcy profesora USB, a w 1937 został profesorem zwyczajnym. W czasie pracy na uniwesytecie pełnił różne funkcje, m.in. prodziekana Wydziału Humanistycznego. Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się przede wszystkim na historii Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Za zasługi dla USB i kultury polskiej Stanisław Kościałkowski został w 1929 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Uniwersytet Stefana Batorego został rozwiązany 15 grudnia 1939 roku. Profesor Kościałkowski nie przerwał pracy, prowadząc w latach 1940-1941 tajne zajęcia ze studentami u siebie w domu. Jednocześnie opiekował się zbiorami Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

W czerwcu 1941 roku został aresztowany i wywieziony do obozu na północy Uralu. Zwolniony w styczniu 1942 roku, przedostał się wraz z armią Andersa do Iranu. Rozwinął tam działalność kulturalną i wydawniczą, tworząc Towarzystwo Studiów Irańskich. Wykładał także na Polsko-Irańskim Uniwersytecie Ludowym oraz na kursach dla nauczycieli.

Melchior Wańkowicz tak napisał o spotkaniu z profesorem Kościałkowskim w Teheranie:

„	W Towarzystwie Studiów Irańskich gospodaruje profesor Stanisław Kościałkowski – święty człowiek. Będąc profesorem wileńskiego uniwersytetu, trzydzieści lat pracował nad epoką Tyzenhauza (...). W 1939 r. oddał manuskrypt do druku. Wojna rozrzuciła wydrukowane arkusze, zniszczyła rękopis. "Opus vitae meae" – mówi smętnie autor. Teraz profesor, który dziwnym zrządzeniem losu przetrwał Ural, gorączkuje i kwęka, jak to się mówi u nas na kresach. Niemniej każdy dzień, wolny jako tako od niedomogów, poświęca stworzonemu przez siebie instytutowi.	”
— Melchior Wańkowicz, Od Stołpców po Kair

W 1945 roku Stanisław Kościałkowski przeniósł się do Bejrutu, także tam organizując życie kulturalne i szkolnictwo: stworzył Instytut Polski Naukowy z dwuletnim Studium Polonistycznym. Pobyt na Bliskim Wschodzie wykorzystał do badań nad historią stosunków polsko-irańskich oraz polsko-libańskich i syryjskich.

W roku 1950 wyjechał do Anglii, zamieszkując w Pitsford Hall koło Northampton. Uczył w szkole sióstr nazaretanek, wykładał także na Polskim Uniwersytecie w Londynie, nie przyjmując jednak wyboru na jego rektora. Zmarł 2 września 1960 roku.

[edytuj] Niektóre publikacje

• Ze studiów nad dziejami ekonomii królewskich na Litwie, Wilno 1914
• Aleksander Zdanowicz, Wilno 1918
• Michał Eustachy Brensztein, Wilno 1938
• Les Polonais et leurs relations avec le Liban a travers les siecles. Polacy a Liban w toku dziejowym, Teheran 1943
• Polonica bibliograficzne irańskie z roku 1945, tudzież uzupełnienia do lat 1942-44 (współautor), Bejrut 1949
• Polonica bibliograficzne libańskie z lat 1942-1949 (współautor), Bejrut 1949
• Historyka: wstęp do studiów historycznych, Londyn 1954
• Antoni Tyzenhauz: podskarbi nadworny litewski, Londyn 1971

[edytuj] Źródła

• Była taka szkoła, Odnowa, Londyn 1987, ISBN 0-903705-51-6