Starosta generalny (Śląsk)
Z Wikipedii
Starosta generalny (nadstarosta) (niem. Oberlandeshauptmann) – najwyższy urząd na Śląsku od XV do XVIII w.
Spis treści |
[edytuj] Powstanie urzędu
Pierwszy starosta generalny został powołany przez króla Macieja Korwina w 1474 r. Miał on reprezentować króla podczas jego nieobecności na Śląsku. Dosyć szybko ustalono zasadę, że starostą może być tylko śląski książę. W latach 1517 – 1528 powołano osobnych starostów dla Dolnego i Górnego Śląska. Po 1536 r. starostami generalnymi byli biskupi wrocławscy jako książęta Nysy i Otmuchowa. W okresie tym dwukrotnie – w 1562 r. i 1574 r. – w związku z wakatem na urzędzie, król powołał tymczasowo jako p.o. starosty generalnego, Jerzego Oppersdorffa, starostę księstwa opolsko-raciborskiego. W 1608 r. do pomocy staroście powołano kanclerza.
Zadania starosty generalnego:
- reprezentacja króla wobec stanów
- zwierzchnictwo nad urzędnikami królewskimi, np. starostami w księstwach dziedzicznych
- publikacja zarządzeń króla
- rozjemca w sprawach sądowych
- przewodniczenie trybunałowi książęcemu
- przewodniczenie obradom Sejmu Śląskiego:
[edytuj] Urząd Zwierzchni
Sytuację i zakres uprawnień starosty generalnego zmienił się w okresie wojny trzydziestoletniej. Gdy po zwycięstwie Habsburgów dążyli oni do centralizacji swej władzy. W 1629 r. król Ferdynand II Habsburg powołał Urząd Zwierzchni (niem. Oberamtsregirung, Oberamt), jako najwyższy organ administracyjny, zależny od króla. Starosta generalny stał się już tylko zarządzającym „Królewskim Urzędem Zwierzchnim w Księstwie Górnego i Dolnego Śląska”. Poza Starostą urzędnikami Urzędu był kanclerz oraz 3 radców (jeden szlachcic, dwaj znawcy prawa). Po zwiększeniu się liczby radców dzielili się na ławę rycerską i ławę uczonych.
W 1671 r. król ustanowił stanowisko dyrektora Urzędu Zwierzchniego, do którego obowiązków należało kierowanie pracami Urzędu. Pierwszym dyrektorem został Krzysztof Leopold Schaffgotsch. W 1674 r. wobec wakatu na urzędzie starosty król i cesarz Leopold I Habsburg przekazał dyrektorowi pełnienie obowiązków starosty. W 1676 r. powołano już kolejnego starostę generalnego. W 1719 r. po rezygnacji z urzędu starosty przez biskupa Ludwika Filipa zu Neuburga, tymczasowo jego kompetencje i zadania powierzył ponownie dyrektorowi Urzędu, którym był wówczas hr. Jan Antoni Schaffgotsch. Ten „tymczasowy” stan trwał aż do wybuchu I wojny śląskiej w 1740 r. Po włączeniu Śląska do królestwa Prus, urzędu starosty generalnego już nie obsadzano. Hrabia Schaffgotsch zmarł w 1742 r.
Zadania Urzędu Zwierzchniego:
- nadzór na werbunkiem żołnierzy
- powiadamianie monarchy o zamiarze zwołania zjazdu stanów
- dbałość o życie religijne
- dbanie o poszanowanie praw monarchy jako pana Śląska
- nadzór nad sądownictwem we wszystkich księstwach
- dbałość o wykonywanie poleceń i decyzji króla na całym Śląsku
- dbałość o wolność handlu
- utrzymywanie dobrych stosunków z Polską
- zapewnienie porządku i bezpieczeństwa
[edytuj] Poczet starostów generalnych
- 1474 – 1480 - Stefan Zapolya
- 1480 – 1481 - Jan bp Waradynu
- 1481-88 – wakat
- 1488 – 1488 - Fryderyk I, ks. Legnicy
- 1488-90 – wakat
- 1490 – 1497 – Jan IV Roth, bp Wrocławia, ks. Nysy
- 1497 – 1504 – Kazimierz II, ks. Cieszyna
- 1504 – 1507 – Zygmunt Jagiellończyk
- 1507 – 1507 – Jan V Turzo, bp Wrocławia, ks. Nysy
- 1507 – 1517 - Kazimierz II, ks. Cieszyna
- 1517 – 1528 – FryderykII, ks. Legnicki – Starosta generalny Dolnego Śląska
- 1517 – 1528 - Kazimierz II, ks. Cieszyna – Starosta generalny Górnego Śląska
- 1528 – 1536 - Karol I, ks. Ziębic, - Starosta generalny Dolnego i Górnego Śląska
- 1536 - 1539 - Jakub von Salza, bp Wrocławia, ks. Nysy
- 1540 - 1562 - Baltazar von Promnitz, bp Wrocławia, ks. Nysy
- 1562 – 1562 - Jerzy Oppersdorff, starosta księstwa opolsko-raciborskiego - p.o. starosty generalnego
- 1562 - 1574 - Kaspar von Logau, bp Wrocławia, ks. Nysy
- 1574 – 1574 - Jerzy Oppersdorff, starosta księstwa opolsko-raciborskiego - p.o. starosty generalnego
- 1574 - 1585 - Marcin Gerstmann, bp Wrocławia, ks. Nysy
- 1585 - 1596 - Andreas Jerin, bp Wrocławia, ks. Nysy
- 1596 - 1599 - Bonawentura Hahn, bp Wrocławia, ks. Nysy
- 1599 - 1600 - Paweł Albert, bp Wrocławia, ks. Nysy
- 1600 - 1608 - Jan VI von Sitsch, bp Wrocławia, ks. Nysy
- 1608 – 1617 - Karol II, ks. Oleśnicy i Ziębic
- 1617 - 1617 - Adam Wacław, ks. Cieszyna
- 1617 - 1621 - Jan Chrystian, ks. Brzegu
- 1621 - 1628 – Jerzy Rudolf, ks. Legnicy
- 1629 – 1639 - Henryk Wacław, ks. Oleśnicy
- 1639 – 1641 - Karol Euzebiusz Lichtenstein, ks. Opawy i Karniowa
- 1641 – 1653 - Jerzy Rudolf, ks. Legnicy
- 1653 – 1664 – Jerzy III, ks. Brzegu,
- 1664 – 1671 – Sebastian von Rostock, bp Wrocławia, ks. Nysy
- 1671 – 1674 - Wacław von Lobkowitz, ks. Żagania
- 1674 – 1676 - baron Krzysztof Leopold Schaffgotsch dyrektor Urzędu Zwierzchniego - p.o. starosty generalnego
- 1676 – 1682 – Fryderyk von Hessen, bp Wrocławia, ks. Nysy
- 1682 – 1684 – Jan Kasper II von Ampringen, wielki mistrz krzyżacki, ks. Bruntalu
- 1684 – 1719 – Franciszek Ludwik zu Neuburg, bp Wrocławia, ks. Nysy
- 1719 – 1742 - hr. Jan Antoni Schaffgotsch dyrektor Urzędu Zwierzchniego – p.o. starosty generalnego
[edytuj] Literatura
- K. Orzechowski, Historia ustroju Śląska. 1202-1740, Wrocław 2005, ISBN 83-229-2654-5
- St. Śreniowski, Historia ustroju Śląska, Katowice Wrocław 1948
