Stowarzyszenie "Pax"

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. Adnotacja: Szczegolnie dolne dwa w miare kontrowersyjne akapity, 05:37, 26 sty 2008 (CET).

Stowarzyszenie PAX – organizacja utworzona oficjalnie w 1947 r. przez Bolesława Piaseckiego i innych działaczy przedwojennego Obozu Narodowo-Radykalnego Falanga.

W 1945 r. Piasecki pertraktował z wysokim funkcjonariuszem NKWD, Iwanem Sierowem i uzyskał jego zgodę na funkcjonowanie na terytorium zajętym przez Armię Czerwoną. Od 1945 grupa wydawała pismo "Dziś i Jutro", a w 1947 została zarejestrowana jako Stowarzyszenie "Pax", która otrzymała szereg przywilejów od władzy komunistycznej jako organizacja katolicka. Pax posiadał prawie monopolistyczne prawo na wydawanie "katolickiej" prasy - tygodniki "WTK", "Zorza", "Kierunki", a wśród nich najważniejszy był dziennik "Słowo Powszechne", a także wydawnictw książkowych (Instytut Wydawniczy "Pax").

W latach stalinowskich Pax zmierzał do uzyskania pozycji jedynego pośrednika pomiędzy władzą a Kościołem i zmonopolizowania pod swoją egidą środowisk katolickich. Pax współpracował z ruchem "księży patriotów", atakował Episkopat Polski za rzekome dążenie do przywrócenia kapitalizmu , popierał proces biskupa Kaczmarka i uwięzienie prymasa Stefana Wyszyńskiego. W latach 1953-1956 "Pax" przejął i wydawał "Tygodnik Powszechny" po tym jak poprzednia redakcja odmówiła zamieszczenia nekrologu Stalina. Z kolei niektóre publikacje Piaseckiego były wpisane na kościelny indeks ksiąg zakazanych jednak papież po skierowaniu do niego przez Piaseckiego specjalnego listu nie zdecydował się na objęcie go ekskomuniką i potępienie go. W porównaniu z innymi środowiskami katolickimi Pax najściślej realizował politykę kolejnych ekip rządzących w Polsce Ludowej, co prowadziło niekiedy do jego konfliktów z hierarchią Kościoła katolickiego i odejścia z organizacji działaczy przeciwnych takiej działalności (np. fronda 1955, secesja 1956).

Po 1956 r. Pax przybrał bardziej kompromisowe stanowisko. Pozostając częścią systemu władzy (uczestniczył we Froncie Jedności Narodu, a następnie w Patriotycznym Ruchu Odrodzenia Narodowego) i popierając posunięcia władz, próbował jednocześnie prezentować katolickie stanowisko, zwłaszcza w takich kwestiach jak nauka społeczna Kościoła i kwestia przerywania ciąży. Zarówno po 1945 a zwłaszcza po 1956 roku działało lub współdziałało z nim wielu byłych żołnierzy i oficerów AK. Stowarzyszenie prowadziło działalność wydawniczą publikując książki które gdzie indziej nie mogły się legalnie ukazać, prowadziło jedyne w Polsce świeckie katolickie Liceum Ogólnokształcące p.w. św. Augustyna w Warszawie, wspierało materialnie byłych żołnierzy AK. Prowadzono działalność kulturalną. Ponadto Stowarzyszenie uzyskało przywileje gospodarcze, m.in. utworzyła własną spółdzielnię mieszkaniową.

W marcu 1968 "Słowo Powszechne", wraz z "Trybuną Ludu" zainicjowało antysemicką nagonkę, w wyniku której zmuszono do emigracji ponad 13 tys. Polaków pochodzenia żydowskiego. Prominentni działacze PAX, jak Jan Dobraczyński stali się propagandystami marcowymi.

Po śmierci Bolesława Piaseckiego w 1979 r. przewodniczącym Zarządu Głównego Stowarzyszenia PAX został Ryszard Reiff. Pod jego kierownictwem zasadniczo zmieniła się linia polityczna stowarzyszenia. W dobie powstawania "Solidarności" stowarzyszenie zdecydowanie je poparło, a dziennik "Słowo Powszechne" stał się wówczas jednym z najwiarygodniejszych dzienników (obok "Głosu Wybrzeża" i "Gazety Krakowskiej") opisujących wydarzenia w Polsce. Wprowadzenie stanu wojennego spowodowało zawieszenie działalności stowarzyszenia. Przewrót, jaki został dokonany przez konserwatywnych i zastraszonych starych działaczy stowarzyszenia doprowadził do odsunięcia od władzy przewodniczącego Ryszarda Reiffa, usunięcia wszystkich, którzy nie zgodzili poprzeć i uznać stanu wojennego. Wówczas zaprzepaszczono wszystko, co w tym krótkim czasie udało się Reiffowi odzyskać dla dobrego imienia PAX-u. Zaprzepaszczono również prasę, a i Instytut Wydawniczy PAX nie potrafił wyjść z kryzysu. Również Stowarzyszenie PAX nie odgrywało żadnej znaczącej roli społeczno-politycznej. Przez pewnien czas, reżimowe władze PRL-u spłacały odsunięcie od władzy Reiffa i wsparcie stanu wojennego, powoływaniem na stanowiska rządowe działaczy PAX-u (np. Lewandowski, Komender).

W III Rzeczypospolitej Stowarzyszenie "Pax" straciło na znaczeniu, ale istnieje pod nazwą "Katolickie Stowarzyszenie Civitas Christiana". Najważniejsi działacze Stowarzyszenia Pax: Bolesław Piasecki, Konstanty Łubieński, Jerzy Hagmajer, Ryszard Reiff, Zenon Komender, Alfons Klafkowski, Bogusław Jeznach, Zygmunt Przetakiewicz.