Indeks ksiąg zakazanych
Z Wikipedii
Indeks ksiąg zakazanych (łac. Index librorum prohibitorum lub Index Expurgatorius) – opracowywany i ogłaszany przez Kościół rzymskokatolicki spis pozycji książkowych przeważnie z dziedziny teologii, zawierających błędy teologiczne i treści przeciwne nauce Kościoła, których nie wolno czytać wiernym bez zezwolenia władz kościelnych, pod groźbą ekskomuniki. Indeks bywa uważany za formę cenzury, szczególnie w środowiskach niechętnych Kościołowi. Przestał obowiązywać w 1966.
Spis treści |
[edytuj] Przyczyny
Z upowszechnieniem wynalazku druku zaczęło się pojawiać coraz więcej nowych tłumaczeń Biblii i traktatów protestanckich. Rada Frankfurtu, za namową arcybiskupa Moguncji utworzyła w roku 1486 pierwszy urząd kontroli publikacji. Kilkadziesiąt lat później, wobec lawiny książek nieprawomyślnych, kardynał Caraffa w 1543 r. zadekretował, że nie wolno drukować książek bez pozwolenia Świętej Inkwizycji.
[edytuj] Utworzenie indeksu
Kościół rzymskokatolicki od chwili prawnego uznania przez Cesarstwo Rzymskie jego istnienia w IV wieku sam lub za pośrednictwem sprzyjającej mu władzy świeckiej wydawał zakazy przechowywania i czytania różnych dzieł postrzeganych jako heretyckie. Cesarz Konstantyn pod karą śmierci zażądał od poddanych oddania wszystkich dzieł napisanych przez Ariusza i jego zwolenników. Podobnie też Teodozjusz II oraz Walentynian III w 435 roku nakazali spalenie wszystkich ksiąg Nestoriusza oraz w innym dekrecie ogłosili najsurowsze kary dla wszystkich, którzy nie oddadzą pism manichejskich.
Początki średniowiecznego indeksu sięgają czasów, gdy waldensi przetłumaczyli Biblię na język prowansalski. W celu zwalczania tego ruchu oraz herezji albigensów Synod w Narbonne w 1229 roku wydał zakaz posiadania jakiejkolwiek części Pisma Świętego przez laików[1]. Wraz z nadejściem odrodzenia oraz reformacji Kościół rzymskokatolicki znalazł się w ogniu silnej krytyki ze strony przeciwnych mu autorów, których dzieła były masowo rozpowszechniane dzięki wynalezieniu druku w połowie XV wieku. Aby zatamować „potężną powódź skażonych ksiąg” — jak jeszcze w roku 1951 określił to pewien włoski jezuita — Kościół potrzebował listy zakazanych publikacji, która obowiązywałaby wszystkich katolików. Kiedy w 1542 roku utworzono Świętą Inkwizycję, to do jej początkowych działań należało ograniczenie wolności słowa w sferze religii. Kiedy w 1555 roku Generalny Inkwizytor, Giovanni Pietro Caraffa, został papieżem Pawłem IV, natychmiast polecił sporządzić wykaz książek, których nie wolno rozpowszechniać, posiadać ani czytać. W ten sposób w roku 1559 po raz pierwszy ukazał się powszechny indeks ksiąg zakazanych. Umieszczono w nim tytuły dzieł oraz nazwiska autorów oskarżonych o rozsiewanie heretyckich poglądów.
Na mocy bulli papieskiej Pawła IV z 5 stycznia 1559 odwołano wszelkie pozwolenia na czytanie zakazanych dzieł, spowiednicy mieli obowiązek dowiadywać się, kto czyta i rozpowszechnia heretyckie druki, szczególnie chodziło o publikacje luterańskie. Od zakazu nikt nie był zwolniony, pod groźbą ekskomuniki obowiązywał on urzędników kościelnych, biskupów, arcybiskupów, kardynałów, patriarchów, a także panujących i cesarzy. Było wiele uzupełnień i wydań Indeksu i kiedy za czasów papieża Piusa XII, ukazało się ostatnie wydanie w roku 1948, zawierał 4 126 zakazanych pozycji.
[edytuj] Kopernik
Dzieło Mikołaja Kopernika "O obrotach sfer niebieskich" wpisane zostało do Indeksu dopiero w 1616 roku w efekcie wyroku w sprawie Giordano Bruno, który tak jak liczni, uznani za heretyków, wykorzystywał liczne teorie naukowe w celu argumentowania swoich pełnych ezoteryki i magii koncepcji teologicznych, co wg Kościoła rzymskokatolickiego mogło podburzać jedność wspólnoty wiernych; wycofał je z listy Pius VII w roku 1822. Jednakże, wbrew poszechnemu mniemaniu, książka ta została umieszczona w indeksie nie z racji zamieszczenia treści rzekomo sprzecznych z nauczaniem Kościoła katolickiego, ale z powodu opisania teorii heliocentrycznej jako udowodnionej tezy bez żadnych argumentów ją popierających. "O obrotach sfer niebieskich" miało pozostać na indeksie do chwili wprowadzenia stosownych poprawek, czyli zapisania teorii Kopernika właśnie jako hipotezy.
[edytuj] Indeks i protestantyzm
Protestantyzm głosi wolność sumienia (tak wypowiadał się m.in. Marcin Luter) i nigdy żadne państwo protestanckie nie wydało oficjalnego indeksu ksiąg zakazanych, nawet Genewa w czasie teokratycznych rządów Jana Kalwina. Chociaż żaden kościół protestancki nigdy nie wprowadził oficjalnego i powszechnie obowiązującego spisu takich książek, ani kary wykluczenia ze wspólnoty wiernych za czytanie ich[2], to jednak w większości krajów protestanckich istniała cenzura oraz sporadyczne przypadki niszczenia książek uznanych za "bezbożne" i "antypaństwowe". W porównaniu do krajów katolickich cenzura była jednak znacznie łagodniejsza, a w niektórych krajach, np. w Niderlandach oraz w Antwerpii i Bazylei od XVII wieku wręcz nieistniejąca.
[edytuj] Zniesienie Indeksu
14 czerwca 1966 papież Paweł VI, po Soborze Watykańskim II, uznał Indeks za dokument historyczny i przestał on obowiązywać wiernych. Groźba ekskomuniki za czytanie książek niedozwolonych została odwołana. Zaprzestano jego publikacji, jednak dotychczasowe indeksy nie zostały uchylone ani anulowane.
[edytuj] Ostatnie wydanie
32. wydanie Indeksu, opublikowane w 1949 r., zawierało 4 tys. tytułów umieszczonych w nim z różnych przyczyn: herezja, amoralność, polityczna niepoprawność, problematyka seksu itd. Znalazły się na nim książki takich autorów jak: Laurence Sterne, Voltaire, Daniel Defoe, Johann Wolfgang Goethe, Honoré de Balzac, Stendhal, Emil Zola, André Gide, Jean-Paul Sartre, holenderski seksuolog Theodor Hendrik van de Velde, autor "Małżeństwa doskonałego".
[edytuj] Niektórzy z "zakazanych" autorów
[edytuj] Obecne stanowisko Kościoła na temat książek
Obecnie Kongregacja Nauki Wiary, powstała w miejsce dawnego Świętego Oficjum, może wskazywać dzieła szkodliwe dla wiary lub moralności, jednak potępienie przez nią jakiejś pozycji nie wiąże się z nałożeniem sankcji kościelnych na autora lub czytelników.
Swoje kryteria i negatywne rekomendacje dla niektórych pozycji mogą wydawać także krajowe Konferencje Episkopatu czy poszczególni biskupi. Przykładem w Polce jest stanowisko Episkopatu wobec książki Kod Leonarda da Vinci[3].
Działania te reguluje Kodeks Prawa Kanonicznego w pp. 822-832. "Dla zachowania nieskazitelności wiary i obyczajów, pasterze Kościoła posiadają prawo i są zobowiązani czuwać, by wiara i obyczaje wiernych nie doznały uszczerbku przez słowo pisane lub użycie środków społecznego przekazu.[4]" (p. 823).
Tak wyrażał to Jan Paweł II: "Zawsze miałem dylemat: Co czytać? Starałem się wybierać to, co najistotniejsze. Tyle rzeczy się publikuje. Nie wszystkie są wartościowe i pożyteczne. Trzeba umieć wybierać i radzić się, co czytać".[5]
[edytuj] Przypisy
- ↑ Henry Charles Lea, A History of the Inquisition of the Middle Ages, Vol. I, Ch. XIV, p. 554
- ↑ cytowane za Elizabeth L. Eisenstein [1]
- ↑ http://www.opusdei.pl/art.php?w=27&p=10142
- ↑ http://www.archidiecezja.lodz.pl/new/pliki/prawo/k3t4.html
- ↑ Jan Paweł II, Wstańcie, chodźmy, Kraków 2004. s. 76.
