Szaniec (województwo świętokrzyskie)

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy wsi w województwie świętokrzyskim, powiecie buskim. Zobacz też: Szaniec ujednoznacznienie.


Szaniec
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	buski
Gmina	Busko-Zdrój
Sołtys	Wiesław Wilk
Położenie	50° 31' N 20° 41' E
Liczba mieszkańców (2006) • liczba ludności	ok. 770
Strefa numeracyjna (do 2005)	41
Tablice rejestracyjne	TBU
Położenie na mapie Polski Szaniec
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Szaniec – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim, w gminie Busko-Zdrój – ok. 6 km od Buska-Zdroju.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Przez wieś przechodzi zielony szlak turystyczny z Wiślicy do Grochowisk.

W okolicy Szańca znajdują się złoża gipsu i piaskowca.

Spis treści

1 Historia
2 Zabytki
- 2.1 Kościół parafialny
- 2.2 Dwór Padniewskich
3 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Pierwsza wzmianka źródłowa o Szańcu pochodzi z 1299 r. W XVI w. Szaniec należał do rodziny Padniewskich. Następnie jego właścicielami byli Piaseccy i Myszkowscy. Ostatni z Myszkowskich, Józef Władysław, w końcu XVII w. założył w pobliskich lasach klasztor kamedułów z drewnianym kościółkiem (tam zresztą go pochowano), który jednak nie dotrwał prawdopodobnie nawet do końca XVIII w. W 1727 r. wraz z całą ordynacją pińczowską przeszedł w ręce Wielopolskich, po jej zmniejszeniu Szaniec sprzedano rodzinie Olrychów (w I poł. XIX w. właścicielem Szańca był znany warszawski prawnik Jan Olrych Szaniecki.

[edytuj] Zabytki

[edytuj] Kościół parafialny

Kościół w Szańcu

Kościół w Szańcu istniał już z pewnością na początku XIV w., źródła bowiem wspominają tutejszych duchownych, w tym plebana. Także w 1470 r. Jan Długosz w Liber beneficiorum pisze o kamiennym kościele znajdującym się tutaj. Nic bliższego jednak o tamtej budowli nie wiemy.

Obecny kościół ufundował w końcu XV w. biskup kujawski i kanclerz koronny Krzesław z Kurozwęk. Budowa rozpoczęta została ok. 1480 r., konsekrowano świątynię w 1499 r. W XVI w. dobudowano do świątyni zakrystię. W czasie potopu kościół musiał być zniszczony, bowiem odnaleziono tablicę zawierającą informację o ponownej konsekracji w 1662 r. W 1863 r. powstała kruchta północna, zaś w 1914 r. zachodnia.

Świątynia, nosząca wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, składa się z korpusu nawowego oraz prezbiterium oraz kilku przybudówek. Jest opięta przyporami, na elewacjach znajdują się gotyckie gzymsy. Szczyt fasady zachodniej wypełniają blendy. Od południa do nawy prowadzi piękny gotycki portal, schodkowy z laskowaniem. Także od południa na jednej ze szkarp znajduje się zegar słoneczny z datą 1599, być może jednak stanowi on falsyfikat (tzn. jest młodszy).

Korpus jest dwunawowy (co w końcu XV w. można już uważać za anachronizm), tworzy halę trójprzęsłową, wspartą na dwóch ośmiobocznych filarach. W zwornikach oraz w arkadzie tęczy umieszczono herby Poraj i Łabędź. Nad chórem muzycznym znajduje się wyróżniający się pośród innych okien okulus podzielony na czworo kamiennym krzyżem. W bocznym ołtarzu znajduje się obraz Franciszka Smuglewicza przedstawiający św. Stanisława. Od północy do korpusu przylega kaplica, dwuprzęsłowa, otwarta do środka dwiema ostrołukowymi arkadami wspartymi na ośmiobocznym filarze. Prezbiterium jest węższe od korpusu nawowego, jednoprzęsłowe, zamknięte wielobocznie. Na bokach ołtarza miały się znajdować inskrypcje mówiące o fundacji Krzesława z Kurozwęk (Krzesław ecclesiam a se elegantissime edificatam et omnia altaria in eodem dedicavit et consecravit, apparatuque eleganti pro cultu divino auxit, imaginisque et picturis exornavit ac proventibus dotavit). Od północy przylegają do prezbiterium zakrystia i skarbczyk. Do zakrystii wejście prowadzi przez portal ostrołukowy z ciekawymi, krzyżującymi się laskami. Cała świątynia (z wyjątkiem zakrystii) posiada sklepienia krzyżowo-żebrowe.

W świątyni ma się znajdować rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z I poł. XV w., a więc starsza od obecnego kościoła. Z kolei w kaplicy cmentarnej ma znajdować się krucyfiks z tęczy kościelnej, pochodzący z XVI w., a także rzeźby aniołów, które pierwotnie znajdowały się w nieistniejącym kościele kamedułów.

[edytuj] Dwór Padniewskich

Dwór Padniewskich w Szańcu

Dwór Szaniecki został zbudowany najprawdopodobniej w latach 1580-1609 przez rodzinę Padniewskich. Renesansowy, ale wykorzystano przy nim elementy wcześniejszej budowli, gotyckiej. Według tradycji pełnić miał kiedyś funkcję zboru ariańskiego (jest to jednak wątpliwe). Ok. 1815 r. opustoszał, odtąd w ruinie.