Tabun

Z Wikipedii

Tabun

Ogólne informacje

Nazwa systematyczna

N,N-dimetyloaminoetoksycyjanofosfina

Wzór sumaryczny

C₅H₁₁N₂O₂P

Masa molowa

162,127 g/mol

Identyfikacja

Numer CAS

77-81-6

Właściwości

Gęstość i stan skupienia

1,0887 g/cm³ ; ciecz

Rozpuszczalność w wodzie

9,8 g/100 g

Temperatura topnienia

-50 °C (223,15 K)

Temperatura wrzenia

247,5 °C (520,65 K)

Niebezpieczeństwa

Klasyfikacja UE

Treść oznaczeń:
T+ - silnie toksyczny

NFPA 704

Temperatura zapłonu

78 °C (351,15 K)

Podobne związki

Podobne związki

sarin, soman, cyklosarin

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
warunków standardowych (25°C, 1000 hPa)

Tabun to nazwa handlowa związku chemicznego stosowanego głównie jako gaz bojowy z grupy paralityczno-drgawkowych. Jako broń chemiczna został on zaklasyfikowany przez ONZ, zgodnie z rezolucją ONZ nr 687 jako broń masowego rażenia. Jego produkcja jest pod ścisłą kontrolą, a składowanie zakazane przez Konwencję w Sprawie Broni Chemicznych z 1993.

Tabun znany jest także jako gelan, trylon-83, oraz gaz GA. Oznaczenie GA było stosowane przez Niemców w czasie II wojny światowej. G - było skrótem grupy środków paraliżująco drgawkowych do których zaliczano m.in: Sarin (GB), Soman (GC) i Cyklosarin (GF). Wspólną cechą wszystkich gazów z grupy G jest ich brązowa barwa, oraz to że są one w temperaturze pokojowej łatwo lotnymi cieczami.

Tabun po rozproszeniu go w formie aerozolu w powietrzu z np: samolotu opada szybko na dół, a powstające opary "ścielą" się zalegając w zagłębieniach w ziemi. Wdychany niszczy szybko układ nerwowy człowieka, co objawia się najpierw gwałtownymi drgawkami całego ciała a następnie zgonem. Stężenie śmiertelne (LC50) wynosi dla ludzi 150 mg/m³. Zatrutego tabunem człowieka można odratować pod warunkiem, że szybko poda mu się atropinę lub diazepam.

Tabun został otrzymany przypadkowo w 1936 r., przez niemieckiego chemika Gerharda Schradera, pracujące w firmie Bayer w Elberfield, nad zastosowaniem organicznych fosfin jako herbicydów i pestycydów. W czasie II wojny światowej Niemcy produkowali tabun w zakładach w Brzegu Dolnym. Fabryka w Brzegu była formalnie własnością Anorgana GmbH. Fabryka rozpoczęła produkcję na pełną skalę w 1942 r. Po wyprodukowaniu ok 12 000 ton tabunu została ona zbombardowana przez Armię Czerwoną i nie wznowiła już produkcji. Po wojnie resztki instalacji do produkcji tabunu zostały zarekwirowane i przewiezione w nieznane miejsce w ZSRR.

Produkcja gazów bojowych z serii G (paraliżująco-drgawkowych) została formalnie zabroniona na mocy umowy między ZSRR, USA i Wielką Brytanią. Powojenne, niemieckie zapasy tabunu zostały komisyjnie zatopione gdzieś na Atlantyku. Tabun jest najprostszym i najłatwiejszym w produkcji gazem z grupy G i dlatego kraje które decydują się na rozpoczęcie tajnych programów tworzenia broni chemicznej zazwyczaj zaczynają właśnie od niego.

Podejrzewa się, że tabun był m.in. stosowany w czasie wojny iracko-irańskiej.