Tajemnica Brokeback Mountain

Z Wikipedii

Tajemnica Brokeback Mountain
Zobacz plakat
Oryginalny tytuł	Brokeback Mountain
Gatunek	dramat, romans, western
Kraj produkcji	Stany Zjednoczone
Język	angielski
Główne role	Heath Ledger Jake Gyllenhaal
Data premiery	2 września 2005 r. (świat) 24 lutego 2006 r. (Polska)
Czas trwania	134 min.
Produkcja
Reżyseria	Ang Lee
Scenariusz	Diana Ossana, Larry McMutry
Muzyka	Gustavo Santaolalla
Zdjęcia	Rodrigo Prieto
Scenografia	Judy Becker
Kostiumy	Marit Allen
Montaż	Gustavo Santaolalla, Geraldine Peroni, Dylan Tichenor
Produkcja	Diana Ossana, James Schamus, Murray Ord
Dystrybucja	Focus Features (USA), Monolith Plus (Polska)
Budżet	14 mln USD
Od lat	18
Nagrody
Złoty Lew, 3 Oscary, 2 BAFTA, 4 Złote Globy
Tajemnica Brokeback Mountain  na Filmweb.pl
Tajemnica Brokeback Mountain  na IMDb

Tajemnica Brokeback Mountain (ang. Brokeback Mountain) – amerykański dramat filmowy nakręcony w 2005 roku przez Anga Lee, zdobywca wielu nagród, m.in. trzech Oscarów, dwóch nagród BAFTA i czterech Złotych Globów – w sumie 80 branżowych nagród i 64 nominacje^[1].

Spis treści 1 Fabuła 2 Oddźwięk filmu 2.1 Entuzjastyczne oceny 2.2 Kontrowersje i dyskusje 2.3 Filmowy pocałunek 3 Wyraz artystyczny 3.1 Wymowa filmu 3.2 Reżyseria 3.3 Gra aktorska 3.4 Scenografia, kostiumy i charakteryzacja 3.5 Zdjęcia filmowe 3.6 Soundtrack 4 Pierwowzór scenariusza 5 Realizacja filmu 6 Obsada 6.1 Aktorzy 6.2 Ekipa 7 Nagrody i nominacje 7.1 W 2005 r. 7.2 W 2006 r. 7.3 W 2007 r. 8 Ciekawostki 9 Bibliografia 10 Linki zewnętrzne 11 Przypisy

[edytuj] Fabuła

Akcja rozgrywa się w Wyoming i Teksasie, na zachodzie Stanów Zjednoczonych. Jack Twist i Ennis Del Mar spotykają się w 1963 roku mając po 19 lat. Film prowadzi widza przez kilkanaście lat ich życia. Obaj wynajęli się do sezonowej pracy – niemal odcięci od świata, w górach u stóp Brokeback Mountain wspólnie mają pilnować owiec na letnim wypasie. Początkowa nieufność zmienia się w sympatię, a ta w namiętność i głębokie uczucie, jakiego obaj zupełnie się nie spodziewali i przed którym bronią się.

Po opuszczeniu gór rozpoczynają nowe życie, wymazując z pamięci namiętny epizod. Ennis realizuje swój wcześniejszy zamysł i poślubia Almę, wkrótce rodzą się im dwie córki, znajduje swoje miejsce w życiu. Jack początkowo próbuje dorobić się szukając szczęścia na rodeo. Spotyka w końcu Laureen, bogatą córkę handlarza maszyn rolniczych, z którą żeni się i płodzi syna. Pracuje w firmie teścia, z trudem znosząc jego apodyktyczność i drwiny.

Pewnego dnia żona przynosi Ennisowi pocztówkę od Jacka, który chce go odwiedzić w Wyoming. Ponowne spotkanie uświadamia im, że nie mogą bez siebie żyć. Wybucha romans, który ożywać będzie kilka razy w roku podczas wypadów pod Brokeback Mountain. Trwać tak będą przez kolejne lata, przez zmiany w życiu obu bohaterów, dorastanie dzieci i małżeńskie kłopoty. Z biegiem czasu coraz więcej zaczyna ich dzielić. Wspólna tajemnica zaczyna rzucać się cieniem na "normalne" życie, oraz losy ich rodzin. Brak przyszłości tego związku, strach przed "porządnymi obywatelami", którzy przyjdą wymierzyć sprawiedliwość, powoduje, że ich uczucie gorzknieje i doprowadza do rozstania. Wikłają się w końcu w sytuacje bez wyjścia, które doprowadzają do upadku i tragedii.

[edytuj] Oddźwięk filmu

[edytuj] Entuzjastyczne oceny

Wśród krytyków i recenzentów pojawiały się opinie o porywającej historii miłosnej^[2], o pięknym, mądrym i wzruszającym obrazie^[3], przełomowości, wejściu filmu do klasyki kina^[4] oraz porównania do szekspirowskiej tragedii, mitycznych dramatów takich jak Tristan i Izolda, czy Romeo i Julia lub filmowych "zakazanych miłości" – Lolita i Kochanek Lady Chatterlay^[5].

W Polsce Brokeback Mountain został uznany za film roku 2006 przez krytyków czasopism "Film", "Przekrój", "Esensja" oraz portali "Stopklatka.pl"^[6] oraz Innastrona.pl^[3].

[edytuj] Kontrowersje i dyskusje

Film choć wielokrotnie uhonorowany nagrodami filmowymi i przychylnymi recenzjami, wzbudził jednocześnie oburzenie ze strony środowisk konserwatywnych. Ze względu na temat i oskarżenia o zgniliznę moralną próbowano zdyskredytować go przed jego obejrzeniem; m.in. zakazano dystrybucji filmu w amerykańskim stanie Utah, w Chinach^[7] i w Malezji^[8]. Ze względu na tematykę zrezygnowano z prób dystrybucji filmu w krajach muzułmańskich^[9]. Przeciwko nominacji filmu do Oskara protestowali chrześcijańscy konserwatyści z USA. Pod listem do członków Amerykańskiej Akademii Filmowej udało im się zebrać 60 tysięcy podpisów^[10].

Brokeback Mountain zasłynął jako pierwsza oskarowa produkcja, która otwarcie podjęła temat związków homoseksualnych i homofobii. Okazał się również najgłośniejszą i najczęściej dyskutowaną premierą filmową 2005 roku^[7].

[edytuj] Filmowy pocałunek

O pewnym wyłomie obyczajowym w kinematografii, jakiego dokonał Brokeback Mountain, może świadczyć również to, że w 2006 r. podczas przyznawania MTV Movie Awards Jake Gyllenhaal i Heath Ledger otrzymali nagrodę w kategorii "najlepszy pocałunek"^[1]. Do podobnej nagrody byli nominowani w tym samym roku do NRJ Ciné Awards^[1]. W 2007 r. serwis lovefilm.com uznał pocałunek głównych bohaterów za "najlepszy filmowy pocałunek wszech czasów" (w rankingu wyprzedził on heteroseksualne pocałunki ze Śniadania u Tiffany'ego oraz Pana i Pani Smith^[10]). W ankiecie przeprowadzonej przez londyńską klinikę kosmetyki dentystycznej Glee pocałunek z Brokeback Mountain znalazł się na piątym miejscu "najbardziej pamiętnych pocałunków filmowych"^[10].

W materiałach dystrybutora filmu można znaleźć informację, że podczas kręcenia sceny pocałunku Jake Gyllenhaal omal nie złamał Heathowi Ledgerowi nosa^[10].

[edytuj] Wyraz artystyczny

[edytuj] Wymowa filmu

Film przedstawia emocjonującą, choć dającą się prosto streścić opowieść, której głównym wątkiem jest miłość. Mimo to scenariusz i reżyseria stworzyły wieloznaczną i niedopowiedzianą historię na miarę eposu, przez co film zupełnie wymyka się wszelkiemu szufladkowaniu i przyczepianiu etykiet. Gorące dyskusje, które towarzyszyły dystrybucji filmu, udowodniły tę tezę i przyniosły wiele interesujących, choć czasem sprzecznych interpretacji.

Egzystencjalna udręka i walka o wolność 

„	Dość krzywdząca etykietka "gejowskiego westernu" zupełnie do obrazu Anga Lee nie pasują. A to dlatego, że niespodziewanie gorzki to film. Ten z pozoru romantyczny i poetycki, na swój sposób subtelnie opowiadający o uczuciach dramat okazuje się być czymś więcej niż manifestem homoseksualnej miłości. [...] Dla mnie "Brokeback Mountain" to przede wszystkim historia o próbie uwolnienia się z otaczającej bohaterów beznadziei i powierzchowności, wiecznego udawania, odgrywania życiowej roli przykładnego ojca i męża. Góra Brokeback staje się dla nich symbolem wolności, czegoś naprawdę czystego, nienaruszonego przez ludzkie prawa. Zostaje ich prywatnym azylem, jedynym miejscem gdzie mogą być sobą. [...] Ennis i Jack są w nim zagubieni, nie potrafią znaleźć swojego miejsca. Obserwujemy jak przez lata świat obu bohaterów zmienia się. Ennis traci zaufanie żony, a po pewnym czasie sam odwraca się od niej zupełnie. Jack natomiast trzyma Laureen na dystans, nie pozwala jej się do siebie zbliżyć, ich kontakty są chłodne i bardzo oficjalne. Wspólna tajemnica zaczyna męczyć Jacka i Ennisa, wypalać od środka, siać spustoszenie w ich życiu. Poznają bolesną rzeczywistość. Taką, w której ich świat, świat Góry Brokeback, oraz ten zwykły, codzienny, nie mogą współistnieć. Obaj mężczyźni są skazani na wieczną samotność, niezrozumienie. Przez całe życie usiłują dotknąć nieosiągalnego raju, żyć w pełni szczęścia i wolności. [...] Ich związek stopniowo traci swoją wartość. Staje się dla nich udręką i nie pozwala ułożyć sobie życia. [...] Homoseksualizm jest tu tylko pretekstem do ukazania walki o życie w wolności i szczerości, o szukaniu miłości i kontaktu z drugim człowiekiem. [...] A cały dramatyzm filmu, jego pesymistyczną, przygnębiającą wymowę ukazuje dopiero ostatnia scena.	”
— Karol Baluta, Klub Miłośników Filmu[11]

Opowieść o miłości w gejowskim westernie 

„	Uczucie łączące Jacka i Ennisa, choć szczere, nigdy nie zostaje nazwane. Tradycyjna dla westernu męska przyjaźń płynnie przeradza się w miłość. Przyznanie się do homoseksualnej orientacji przed innymi, ale przede wszystkim przed samym sobą, jest dla bohaterów bardzo trudne. Czują wstyd spowodowany swą "innością", tak zostali wychowani. Tytułową tajemnicę Brokeback Mountain wyznają jednak widzowi: potrafią "być sobą" w relacjach z ukochaną osobą. Chociaż "Tajemnicę Brokeback Mountain" śmiało można zaliczyć do kategorii "kina gejowskiego", to takie zaszufladkowanie dzieła Lee byłoby niesprawiedliwe. Film twórcy "Przyczajonego tygrysa, ukrytego smoka" jest przede wszystkim prostą i prawdziwą opowieścią o miłości. Ma w sobie coś z dziewiczej niewinności: porusza tematykę, bada ten odcień ludzkiej natury, o którym wciąż mało i niezbyt otwarcie się mówi. Lee pokazuje widzowi, że homoseksualista może być mężczyzną "z krwi i kości", a nie tylko zniewieściałym lalusiem. Jest przede wszystkim człowiekiem.	”
— Piotr Guszkowski, Recenzenci.pl[12]

Uniwersalny dramat miłosny 

„	"Tajemnica Brokeback Mountain" [...] zaskakująco silnie uderza w psychikę widza nieprzygotowanego na ściśnięcie własnego serca. Dlaczego bowiem miałoby go to obchodzić? Przecież to film o gejach! Western o miłości dwóch kowbojów, którzy pilnowali owiec na górskiej połoninie. Rzecz odległa, wręcz egzotyczna. Widzowie idą więc do kina raczej z ciekawości niż z pragnienia przeżycia wielkiego wzruszenia. Ale go doznają. Zaskoczeni, zdumieni, nie rozumiejący dlaczego. Nie wiedzą skąd bierze się to uczucie, że film o nieszczęśliwej miłości dwóch młodych mężczyzn – którzy żyjąc na konserwatywnej amerykańskiej prowincji w latach 60. i 70. XX wieku złamali sobie życie, ukrywając swoje uczucie przed światem – może dotyczyć każdego, także współczesnego, miejskiego i jak najbardziej heteroseksualnego Polaka? Ba! Może nawet homofoba!? Nie ulega bowiem wątpliwości, że ta historia nas bardzo obchodzi. I że po obejrzeniu "Tajemnicy Brokeback Mountain" nie będziemy tacy jak wcześniej...	”
— Tomasz Raczek, Latarnik.pl[4]

Melodramat i jego antyteza 

„	W wersji heteryckiej "Tajemnica" byłaby tylko gustownym melodramatem. I Ang Lee najwyraźniej zdawał sobie z tego sprawę. W rezultacie uciekał jak najdalej od melodramatycznych gestów w wykonaniu aktorów i nakręcił film, będący jednocześnie melodramatem i jego antytezą. Melodramatyczna jest tu muzyka, zbyt cukierkowe zdjęcia Prieto [...] i sielankowa atmosfera pierwszej, niepotrzebnie przeciągniętej połowy filmu. Natomiast antymelodramatyczne są świetne role aktorskie – obaj panowie są ostentacyjnie niesympatyczni. [...] Dzięki takim głównym bohaterom dostaliśmy film o uczuciu, które jest dla odczuwającego problemem nie do rozwiązania.	”
— Michał Chaciński, Esensja.pl[13]

Opresyjność modeli kulturowych 

„	Można "czytać" ten film na poziomie egzystencjalnym, jako poruszającą opowieść o ludzkim doświadczeniu. Można zobaczyć w nim po prostu "love story", ale też odkryć intrygującą grę konwencjami czy też wzorcami kultury [...]. Bez stawiania tez, Ang Lee obnaża opresyjność kulturowych modeli, które dławią wszelką osobność i piętnują odstępstwa od "normy", jednocześnie nie uszczęśliwiając wcale tych, którzy chcą mieścić się we wzorcach (jak żony bohaterów). Tutaj ofiarami są wszyscy, wszyscy bowiem tkwimy w przeklętej pułapce ról. Czy jednak totalne wyzwolenie się z opresji jest możliwe? Czy da się zrzucić kulturowy gorset? Czy ta historia mogłaby mieć happy end? Wielkość filmu Anga Lee polega na tym, że nie podsuwa żadnych odpowiedzi, stawia za to masę niewygodnych pytań.	”
— Małgorzata Sadowska, Esensja.pl[13]

Paszkwil na homoseksualistów 

„	Ang Lee pokusił się o pozostawienie otwartej drogi do interpretacji i nie zdołał jej upilnować. Odebrałem więc jego film jako dość niesympatyczny paszkwil na homoseksualistów. Bohaterowie poznają się na łonie natury, więc ich związek jest naturalny i odwieczny, ale też dziki, pozbawiony uczuć (te są zarezerwowane dla kultury) i instynktowny. Zarówno Ennis jak i Jack są postaciami nie umiejącymi obdarzyć nikogo uczuciem. Ennis jest zawsze obojętny i oschły (nawet dla swojej żony i córek), a Jack po prostu potrzebuje silnego opiekuna (to zawsze on jest "pokrywany" i to on zostaje uwiedziony przez przyszłą żonę). Bohaterom zależy też wyłącznie na niespotykanych dotychczas (eksperymentalnych) doznaniach seksualnych. [...] Jack – nie mogąc spotkać się z partnerem – wyrusza do Meksyku na męskie dziwki albo podrywa znajomych żony. Taka sytuacja nie miałaby miejsca, gdyby wątek gejowski był tajemnicą i pozostał w sferze niedomówienia, a coś takiego dałoby się zrobić spokojnie.	”
— Bartosz Sztybor, Esensja.pl[13]

Miłość w wymiarze mitycznym 

„	Streszczenie filmu Anga Lee "Brokeback Mountain" brzmi jak prowokacja. Tego jeszcze w kinie nie było: homoseksualna love story dwóch kowbojów. Lata 60. Poznali się na wypasie owiec w rajskiej scenerii Wyoming. Potem rozstali się. Ożenili. Mieli dzieci. Po jakimś czasie znów zaczęli się spotykać, tęsknić. Wyrywali się na kilka dni, rozbijali namiot pod Brokeback Mountain, tam gdzie wszystko się zaczęło. Nie nazywali tego, co robią. I nie widzieli żadnego wyjścia z sytuacji. Przyszło samo – tragiczne. To wszystko. [...] Seks jest w tym filmie tylko spełnieniem czegoś, co dojrzewa w sposób naturalny, bez słów, bez żadnych założonych z góry intencji, całkiem niewinnie, w kluczowej pasterskiej sekwencji na halach Brokeback Mountain. Historia, [...] którą opowiedział Ang Lee, nie ma w sobie nic perwersyjnego, jest czysta jak średniowieczny romans o kochankach połączonych napojem miłosnym. Niebywała czystość tego filmu jest właśnie jego największą prowokacją. Obraz homoseksualnej miłości staje się w kinie tym, czym był kiedyś obraz miłości zakazanej i silniejszej niż śmierć – jak w "Tristanie i Izoldzie", jak w "Romeo i Julii". Love story Anga Lee ma czystość mitu.	”
— Tadeusz Sobolewski, "Gazeta Wyborcza"[5]

Film o grzechu 

„	Jeden z ewangelikalnych krytyków nazwał ten film "wielką obmacywanką", ale trzeba być doprawdy wielkim frustratem seksualnym i intelektualnym zerem, by "Brokeback Mountain" sprowadzić tylko do filmu ze scenami miłości gejowskiej. Co zatem jest chrześcijańskiego w tym filmie? Czy może być coś chrześcijańskiego w filmie o dwóch kowbojach homoseksualistach? Dla mnie to był film przede wszystkim o grzechu. Jakim? No właśnie. Niektórzy odpowiedzą: o grzechu homoseksualnych zachowań. Bo gdyby Jack i Ennis się nie spotkali, to być może nigdy nie przeżyliby związku fizycznego i emocjonalnego z sobą, nigdy by nie zdradzili swoich żon, ani z sobą, ani z przygodnymi partnerami w Meksyku, co było zwyczajem Jacka. Czyż bowiem nie jest grzechem uporczywe, wieloletnie zdradzanie swej żony i matki swoich dzieci? Czyż nie jest grzechem okłamywanie najbliższych przez lata? I wreszcie, czyż nie jest grzechem kontynuowanie związku, który rani i niszczy wszystkich dookoła i tych, którzy w nim pozostają? Inni zapytają o innego rodzaju grzech. Czyż nie jest grzechem zmuszanie ludzi do życia w zakłamaniu, dla naszej własnej wygody intelektualnej i moralnej? Czyż nie jest grzechem pokazanie małemu chłopcu "dla przestrogi" skatowanego na śmierć starszego geja, którego sąsiedzi przykładnie (można by powiedzieć: biblijnie) ukarali za życie z drugim mężczyzną? Czyż nie jest grzechem zaszczucie ludzi do takiego stopnia, że wolą być samotni niż odważyć się na okazywanie odwzajemnionej miłości? I czyż nie jest grzechem, doprowadzenie do sytuacji, gdzie krzyk "Chciałbym wiedzieć, jak cię zostawić!" jest jedynym wyznaniem miłości w tym filmie? I czy przypadkiem nie byłoby tych wszystkich grzechów mniej, gdyby Jack i Ennis nie musieli uciekać w góry i żyć przez całe lata pamięcią jednego lata spędzonego razem w górach z daleka od innych ludzi? Nie mam odpowiedzi na te pytania. [...] Gdy siedziałem po zakończeniu emisji w fotelu i zastanawiałem się nad zakończeniem i przesłaniem "Brokeback Mountain" przyszły mi na myśl słowa Pisma: "Jeśli myślimy, że jesteśmy bez grzechu, to oszukujemy samych siebie, i nie ma w nas prawdy." I być może to jest to przesłanie filmu, tak subtelnie ukryte, jak miłość na zboczu Brokeback Mountain przed wielu, wielu laty.	”
— Kazimierz Bem, Ekumenizm.pl[14]

Prawdziwa męska miłość 

„	Brak ośmiu statuetek nie zmieni też zapewne znacząco poglądów tych wszystkich, którzy od miesięcy podnoszą larum, że ta produkcja to nic innego, jak propagandówka, nakręcona za śmierdząco różowe pieniądze, i nachalnie promowana przez wiadome kręgi (względnie Szatana Wcielonego, w zależności od stopnia zacietrzewienia w dyspucie). [...] Ten film wznosi się na poziom ogólnoludzki właśnie dzięki temu, że tak naprawdę piekło, na które jego bohaterowie skazali siebie, a także swoich bliskich, nie przychodzi ze świata zewnętrznego. Żaden z nich nie doświadcza bezpośredniego aktu homofobii. Mimo potwornego obrazu zamordowanego geja, jaki Ennis wyniósł z dzieciństwa, ich sytuacja jest zupełnie inna, a czasy stopniowo się zmieniają. Pomińmy złośliwość niegdysiejszego chlebodawcy, który faktycznie mógł mieć zastrzeżenia do ich pracy; zostawmy wybuch zdruzgotanej żony, która przez długie lata dusiła w sobie własne pokłady rozpaczy... Plan o wspólnym ranczu i spokojnym życiu na uboczu mógł się w ich warunkach powieść, oszczędzając przy okazji zmartwień paru innym osobom. Tymczasem ci dwaj przez cztery lata zastanawiali się nad konsekwencjami jednego ciosu w szczękę, by w tym czasie uwikłać się w zależności, z których żaden nie odważył się uwolnić. [...] Zastanawiałem się za to przez chwilę, dlaczego Brokeback wywołał tak niewielki oddźwięk wśród znanych mi gejów, [...] Za to zachwyca krytykę, oraz heteroseksualną publiczność, zwłaszcza w żeńskiej części. Uniwersalna siła tego filmu tkwi chyba właśnie w ładunku emocjonalnym oraz w fakcie, że zupełnie nie przystaje do współczesnej gejowskiej rzeczywistości. Nie znalazłby takiego poklasku pokazując wszystko to, co zarzucają mu jego zagorzali przeciwnicy. Brokeback to obraz opowiedziany tradycyjnie, w formule już niemalże kostiumowy – akcja kończy się ponad 20 lat temu, zanim jeszcze na dobre pojawił się AIDS, a o Internecie w domu i komórkach w kieszeni nikt jeszcze nie słyszał. I przede wszystkim – cokolwiek by nie mówić – wcale nie opowiada historii trudnej miłości dwóch gejów, tylko facetów, którzy się w sobie zakochali. Znaczna acz subtelna różnica. To prawda: Jack szuka seksu u innych (na wszelki wypadek daleko w Meksyku), ale są to próby desperackie, spowodowane bólem oczekiwania na kolejny epizod, który pozwoli choć na chwilę zaznać prawdziwego spełnienia. W przypadku Ennisa sprawa jest jeszcze bardziej skomplikowana: on nie szuka nikogo innego, nie czuje pociągu do mężczyzn. On po prostu bezgranicznie kocha Jacka, a naznaczony piętnem Dzikiego Zachodu, wciśnięty w rolę supersamca, nic nie rozumie, i z tej miłości dosłownie usycha. Doprawdy, trudno o lepszą zachętę do przejścia na tęczową stronę życia...	”
— Marcin Pietras, Innastrona.pl[15]

Melodramat w kontekście kulturowym 

„	"Tajemnica Brokeback Mountain" to bez wątpienia jeden z najważniejszych filmów roku. Nieczęsto zdarza się tak piękny, mądry i wzruszający obraz. Wszystko jest tu na swoim miejscu: znakomicie poprowadzona, niebanalna narracja, aktorstwo, muzyka i zdjęcia. Kluczową rolę odgrywa jednak scenariusz i reżyseria, Ang Lee w sposób mistrzowski odnawia klasyczny gatunek – melodramat, dotykając przy okazji szeregu kluczowych dla ikonografii Stanów Zjednoczonych kwestii. Podstawowa to oczywiście sam temat, czyli związek homoseksualny kowbojów, który do tej pory był w hollywoodzkim kinie tabu. Świetnie ukazano tu, niemal bez drastycznych środków, homofobię panującą na Dzikim Zachodzie, której w żaden sposób nie przeszkadza powszechnie obowiązujący wymóg zachowań homospołecznych. Wspólnie spędzany czas, wypady na piwo i poklepywanie to codzienne życie mężczyzn, kobiety są jedynie dodatkiem. [...] Nie jest oczywiście prawdą [...] że "Tajemnica Brokeback Mountain" to po prostu historia miłości, gdzie płeć ani orientacja seksualna nie ma żadnego znaczenia. Wybór zaprezentowanych fragmentów z życiorysu obu bohaterów świadczy dokładnie o czymś przeciwnym. Fakt, że Jack i Ennis tak bardzo boją się namiętności, którą odkrywają (nie mówiąc o nazwaniu jej), nie jest przecież strachem przed nowym uczuciem, ale realizacją założeń kultury w której przyszło im żyć. Braku akceptacji dla samych siebie.	”
— Krzysztof Tomasik, Innastrona.pl[16]

Kino jako medium porozumienia 

„	Rewelacyjność i odwaga filmu nie polega na obyczajowej śmiałości, na łamaniu tabu, na zaspokajaniu perwersyjnej ciekawości widza, na epatowaniu erotyczną egzotyką. Ten film nie jest też aktem litości ani programowej tolerancji wobec "innych". Jesteśmy zarazem na zewnątrz i w środku tej historii, świadomi nieuniknionego uwikłania, podobnie jak są go świadomi bohaterowie, którzy po latach związku ukrywanego przed światem i własnymi rodzinami powiedzą sobie: na Brokeback Mountain wpadliśmy po uszy! Nic nie można zmienić. Ani siebie, ani świata, przed którym trzeba się kryć, bo nie uznaje i prześladuje odmieńców, którzy są nawet wśród czempionów rodea. Tytułowa tajemnica Brokeback Mountain, do której zostajemy dopuszczeni, polega właśnie na tym, że ci dwaj przed sobą nie uznają się za odmieńców. Nie pozwalają sobie zakłamać wewnętrznej prawdy, zdradzić miłości, którą symbolizuje dla nich góra Brokeback (jej nazwa ostrzega: "złamiesz kręgosłup"). Obaj dochodzą do podobnie prostej mądrości ja ta, którą w dzienniku zapisał Miron Białoszewski, opowiadając dzieje swoich miłości homo, które też miały aspekt tragiczny i niezwykle dramatyczny przebieg ("miłość ma wymagania, pożera siły"). Nie ma jednak wyjścia: "trzeba przyjąć siebie takiego, jakim się jest". [...] "Tajemnica Brokeback Mountain" to także jeden z piękniejszych aktów wiary w kino jako instrument tajnego porozumienia. Mówi się czasem, że kino ze swojej natury jest wielkim podglądaczem. To analogia fałszywa. Podglądanie przez dziurkę od klucza albo przez obiektyw lornetki zakłada dystans, obcość i władzę. Kino w swoich najszlachetniejszych przejawach jest samym kontaktem, zniesieniem dystansu, przezwyciężeniem obcości i lęku. W kinie – inaczej niż w życiu – patrzymy w sposób rozumiejący, rozgrzeszający, bez poczucia osobistego zagrożenia, z myśl[ą o] ewangelicznej definicji miłości. Wolność kina polega na tym, że utożsamiamy się ze ściganym, wchodzimy w skórę obcego, przekraczamy bezkarnie granice płci.	”
— Tadeusz Sobolewski, "Gazeta Wyborcza"[17]

Ofiary społeczeństwa 

„	Film Anga Lee "Tajemnica Brokeback Mountain" jest więc przede wszystkim filmem o miłości. Miłości pięknej, której jedyną "winą" jest to, że "odważyła się" połączyć dwóch mężczyzn. Jest filmem o tym, jak bardzo stereotypy i uprzedzenia potrafią niszczyć ludzkie życie, zamieniając je w piekło. Tak stało się w przypadku dwóch głównych bohaterów filmu. Jednak zasięg krzywd wyrządzonych przez społeczne uprzedzenia był znacznie szerszy. Ich ofiarą padły wszystkie osoby, które w jakikolwiek sposób były związane z tą miłością. Szczególnie warto zwrócić uwagę na cierpienie żony jednego z bohaterów, który starał się być "dobrym obywatelem" i wpisać się w szablon zachowań uznawanych przez społeczeństwo za tzw. normę. Ożenił się, miał dwoję dzieci – wszystko na pozór sprawiało wrażenie, że żyje "tak jak żyli wszyscy jego przodkowie od dziada pradziada". Jednak były to tylko pozory wymuszone przez społeczeństwo, żądające życia zgodnego z uświęconą przez wieki tradycją. To właśnie to żądanie doprowadziło żonę głównego bohatera do wielkiej życiowej tragedii. [...] "Brokeback Mountain" to nie tylko świetne kino zaangażowane społecznie. To świetne kino po prostu. [...] Na szczególne uznanie zasługuje również sam Ang Lee, dzięki któremu historia miłości dwóch mężczyzn stała się po prostu historią wielkiej miłości. Miłości jednak nieakceptowanej przez społeczeństwo. Nieakceptowanej również obecnie, czego dowiodły chociażby liczne protesty amerykańskich konserwatystów.	”
— Bartosz Machalica, Lewica.pl[18]

Destrukcyjny mit ojca 

„	Nagrodzony trzema Oskarami, oparty na opowiadaniu cenionej amerykańskiej pisarki Annie Proulx film „Brokeback Mountain” to opowieść o nieudanym, połowicznym buncie przeciwko realnemu i symbolicznemu ojcu, o spętaniu konwencjami społecznymi, opowieść o represjach, jakim podlega „obcy”, „inny” w kulturze. To film o zahukaniu jednostki przez rodzinę i społeczeństwo, o wielkiej życiowej klęsce, sięgający pytań ostatecznych. To przede wszystkim, oczywiście, tragiczny film o miłości, jaką spotyka się w życiu tylko raz, pytający o to, jaką cenę płacimy za taką miłość i czy jesteśmy w stanie, czy powinniśmy ją zapłacić. A jest to w tym wypadku miłość między osobami tej samej płci, między mężczyznami, pokazana w sposób mogący nawet w tzw. „konserwatywnym” widzu wzbudzić ogromne wzruszenie i współczucie. Wielką wartością i siłą tego filmu jest spojrzenie na miłość homoseksualną od „środka”, z perspektywy serca i namiętności, dekonstruujące nasze lęki przed inwazją „innego”, nasze poczucie zagrożenia tym, co na pozór mogłoby postawić pod znakiem zapytania nasz starannie uporządkowany świat.	”
— Brygida Helbig-Mischewski, "Pogranicza"[19]

Dobrym podsumowaniem dyskusji o wymowie filmu może być zdanie z recenzji Joanny Popowskiej: Piękno filmu tkwi jednak w tym, że odbierać go można na wielu różnych płaszczyznach, pole interpretacyjne ulega zatem poszerzeniu. Niezależnie od tego, czy widz spojrzy nań, jak na homoseksualną historię miłosną, opowieść o nieprzystosowaniu czy też o konfrontacji uczucia z otaczającą rzeczywistością, film ma jeden mocny, niepodważalny atut – nie pozostawia obojętnym.^[20]

[edytuj] Reżyseria

Ang Lee podjął się niełatwego zadania wyreżyserowania filmu, który już na etapie pisania scenariusza określany był jako kontrowersyjny. Zdawał sobie przy tym sprawę z funkcjonujących powszechnie stereotypów i konwencji. Tym trudniej było stworzyć mu bezpretensjonalną opowieść o męskim romansie.

Reżyserowi udało się pokazać kino subtelnie mówiące o emocjach: Przy minimalnych środkach wyrazu, z których w pamięci odbiorcy pozostaje głównie muzyka i zdjęcia, potrafił stworzyć historię, która sama w sobie pochłania widza bez reszty, pozwalając mu na powolne zanurzanie się wraz z bohaterami w upływający czas, zmieniające się uczucie, powracające motywy.^[20] Powstał film o reżyserii doskonale wyważonej między sentymentalizmem i oschłością, bez jednej zbędnej lub zepsutej sceny^[21].

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Gra aktorska

Do mocnych stron filmu krytycy zaliczyli role Heatha Ledgera j Jake'a Gyllenhaala, znacznie wyrastające ponad ich wcześniejsze dokonania aktorskie. To co najlepsze w tym filmie, to kreska jaką narysowano postacie bohaterów i ich charaktery. Dawno w kinie nie było tak subtelnie skonstruowanych postaci o tak prostackich wręcz osobowościach, które pod gruboskórną warstwą charakterów kryją dusze wrażliwe, choć skrzywione. Jego Ennis Del Mar to człek małomówny, zagubiony, prosty, ale uczuciowy. Jest to kreacja aktorska niemal doskonała, począwszy od niesamowitego operowania głosem, a na subtelnej mimice skończywszy. [...] Trochę w cieniu zdolnego Australijczyka jawi się rola Jake'a Gyllenhaala, czyli nieco bardziej ociosanego i wrażliwego kochanka Ennisa – Jacka. Jest to postać prostsza, ale pełna życia, choć charakter to ma słabszy od Ennisa. [...] Jednak nawet w tej roli widać znamiona ogromnego talentu młodego aktora [...]. Obie postacie bohaterów "Tajemnicy..." to zdecydowanie najjaśniejsze punkty tego filmu i tylko dzięki nim widz ma szanse poczuć sympatię dla tego, co widzi się na ekranie.^[22].

Dostrzeżono również drugoplanowe postacie kobiece: Alma, żona Ennisa, może się wydawać irytująca, ale Michelle Williams tworzy dramatyczną kreację kobiety, która od początku przeczuwa, że miłością życia jej męża jest kto inny, ona także nie potrafi sobie z tym poradzić, wybuchnie dopiero po latach. Zupełnie inny typ prezentuje Laureen, uroda i pieniądze dają jej siłę i poczucie własnej wartości. To na jej przykładzie najlepiej widać upływające na ekranie lata, obowiązujące fryzury i stroje datują kolejne okresy lat 60. i 70.^[3].

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Scenografia, kostiumy i charakteryzacja

Twórcom filmu zależało na zachowaniu wierności realiów czasu, w którym rozgrywa się akcja, chcąc, aby widzowie uwierzyli w prawdziwość bohaterów. Dla oddania realizmu reżyser Ang Lee, wraz z autorem zdjęć Rodrigo Prietem i Maritem Allenem odpowiedzialnym za kostiumy studiowali m.in. Photographs of American West autorstwa Richarda Avedona ze zdjęciami z lat 60. XX w. Materiały i wiedza dotyczące czasu i miejsca osadzenia akcji były bardzo drobiazgowo studiowane; np. dla zrealizowania sceny w supermarkecie w 1967 roku, dowiadywali się, co było wtedy w sprzedaży, jak wyglądały etykiety, reklamy, jak wyglądał sam supermarket^[23].

Praca kostiumologa polegała na zaznaczaniu charakteru postaci i umiejscowieniu jej w realiach konkretnego czasu. Martin Allen: Dla Ennisa zastosowaliśmy głównie kolory ziemi. Heath starał się wykorzystać wszystkie części garderoby do pokazania, na ile Ennis tłumił swoje uczucia: zapięte pod szyję kurtki, kowbojskie kapelusze – by ukryć twarz. Ang Lee: Dla Lureen świat jest piękny, dopóki jest młoda. Potem staje się coraz bardziej zgorzkniała, jej makijaż coraz grubszy, a włosy coraz bardziej natapirowane. Za każdym razem kiedy się pojawia, ma inną fryzurę i inny kolor.^[23].

Annie Proulx, autorka literackiego pierwowzoru, z pewnymi obawami śledziła produkcję filmową. Z dużym uznaniem wypowiadała się o drobiazgowej i przemyślanej pracy charakteryzatorów i scenografów. Jej zdaniem film zawdzięcza swą autentyczność nagromadzeniu bardzo drobnych szczegółów – brudne paznokcie Ennisa podczas sceny miłosnej, autentyczny, stary znak drogowy, lekka wydatność brzucha starzejącego się Jacka, plamka lakieru do paznokci na palcu Laurien w scenie telefonicznej czy dzbanek do kawy z odpryśniętą emalią^[24].

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Zdjęcia filmowe

Rodrigo Prieto jest autorem zdjęć, które wyraźnie dodały filmowi poetyzmu. Przyjęte przez niego dwa sposoby filmowania filmowania ujęć mają oddać dualizm świata bohaterów. To, co wypełnia przestrzeń między Jackiem a Ennisem kręcone jest głównie w plenerach. Przesycone kolorami pejzaże kręcone są szeroko, w długich perspektywach. Są wręcz idylliczne, spokojne, zawieszone ponad odległą codziennością. Zieleni się bujna przyroda, skrzą się odblaski na wodzie, migocze światłocień przy ognisku, zmienia się pogoda, pory dnia i roku. W takiej scenerii rozgrywa się to, co intymne, niedopowiedziane i subtelne. Wszystkie te leśne krajobrazy wydają się być odrealnione, na swój sposób bardzo magiczne i nieskazitelne.^[11].

Ujęcia miasta kontrastują tu z górami. Plany są spłowiałe od słońca, pozbawione koloru i zaśmiecone. Jeżeli pojawia się kolor, to pstrokaty i plastikowy. Kamera operuje w ograniczonych przestrzeniach: sterylnie prostych domach, dusznych barach, podzielonych zawsze jakąś ścianą czy płotem. Zdjęcia podkreślają rzeczywistość amerykańskiego Zachodu – tradycyjną, pełną sztywnych zasad. To świat pozbawiony harmonii, ograniczający, powierzchowny i gdy bohaterowie wracają do niego z gór, zaczyna się wokół nich zacieśniać i przytłaczać.

Samego Rodrigo Prieto można w filmie spotkać w drobnej roli. To on jest prostytuującym się chłopakiem, którego poderwał Jack w Meksyku^[10].

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Soundtrack

Napisania muzyki do filmu podjął się argentyński twórca Gustavo Santaolalla, znany z wcześniejszych kompozycji do takich filmów jak Dzienniki motocyklowe i 21 gramów.

Kompozycje Santaolalli oparte są o proste, wręcz minimalistyczne tematy muzyczne. Spokojne, akustyczne brzmienia gitary podające muzyczną frazę, omawiane są dźwiękami smyczków lub nikłych brzmień elektronicznych. W muzyce tej nie ma kompozycyjnych fajerwerków. Delikatna, przestrzenna, dobrze współgra z filmowanymi rozległymi pejzażami i podkreśla subtelny materiał scenariuszowy, otaczając dźwiękiem widza mającego patrzeć na filmowe sekwencje. W recenzjach podkreśla się wyjątkowość brzmień Santaolalli, którym bliżej jest tu do stylistyki Preisnera niż do typowej hollywoodzkiej muzyki filmowej^[25].

Oryginalnym utworom filmowym towarzyszą standardy countrowe określające czas i miejsce, w których osadzona jest akcja. W filmie pojawiły się następujące utwory^[26]:

• The Cowboy's Lament, utwór tradycyjny
• Water Walking Jesus, komp. James McMurtry, Stephen Bruton i Annie Proulx
• Jukebox, komp. i wyk. Ken Strange, Randall Pugh i Ron Guffnett Courtesy of Sourcerer
• Trust in Lies, komp. Rick Garcia i Craig Eastman, wyk. The Raven Shadows i gośc. Tim Ferguson
• Battle Hymn of the Republic, utwór tradycyjny, wyk. Casey Smith, Darrell Croft, Lloyd Pollock, Peter Orr i Ken Hart
• I Won't Let You Go, komp., prod. i wyk. Gustavo Santaolalla
• An Angel Went Up in Flames, komp., prod. i wyk. Gustavo Santaolalla
• No One's Gonna Love You Like Me, komp. i prod. Gustavo Santaolalla, wyk. Mary McBride
• All Night Blues, komp. Rick Garcia i Craig Eastman, wyk. The Raven Shadows
• I Love Doing Texas With You, komp. Tom Wesselmann, wyk. Kevin Trainor
• King of the Road, komp. i wyk. Roger Miller
• A Love That Will Never Grow Old, muz. Gustavo Santaolalla, tekst Bernie Taupin, wyk. Emmylou Harris
• Quizas, Quizas, Quizas, komp. Osvaldo Farrés, prod. Gustavo Santaolalla, wyk. Rick Garcia
• Capriccio Espagnol, op. 34, komp. Mikołaj Rimski-Korsakow, aranż. Jim Long, wyk. Philharmonica Slavonica
• Mason Dixon Line, komp. i wyk. Jeff Wilson
• Eyes of Green, komp. i wyk. Jeff Wilson
• Devil's Right Hand, komp. i wyk. Steve Earle
• It's So Easy, komp. Buddy Holly i Norman Petty, wyk. Linda Ronstadt
• I Don't Want to Say Goodbye, komp. i prod. Gustavo Santaolalla, wyk. Teddy Thompson
• D-I-V-O-R-C-E, komp. Bobby Braddock i Curly Putman, wyk. Tammy Wynette
• Melissa, komp. Stephen Alaimo i Gregg Allman, wyk. The Allman Brothers Band Courtesy of Island Def Jam Music Group
• I'll Be Gone, komp. i wyk. Terry Gadsden i Fred Kinck Petersen
• I'm Always on a Mountain When I Fall, komp. Merle Haggard, wyk. Merle Haggard
• He Was a Friend of Mine, komp. Bob Dylan, prod. Larry Campbell, wyk. Willie Nelson
• Maker Makes, komp. i wyk. Rufus Wainwright

Gustavo Santaolalla otrzymał za muzykę do fimu kilka znaczących nagród, m.in. Oskara, Złoty Glob, Satellite Award i World Soundtrack Awards. Ciekawostką jest, że muzyka Santaolalli powstała jeszcze zanim nakręcono zdjęcia do Brokeback Mountain^[27].

Dystrybucji filmu towarzyszyła publikacja albumu z instrumentalnymi tematami muzycznymi przeplatanymi piosenkami country. Zwraca uwagę niewielka, zaledwie kilkunastominutowa obecność muzyki ilustracyjnej ze ścieżki dźwiękowej.

[edytuj] Pierwowzór scenariusza

Film oparty jest na opowiadaniu Brokeback Mountain amerykańskiej pisarki E. Annie Proulx, laureatki Nagrody Pulitzera. Opowiadanie to ukazało się pierwotnie w czasopiśmie The New Yorker w październiku 1997 roku, zdobywając uznanie i przynosząc autorce liczne nagrody. Po raz kolejny autorka opublikowała je w zbiorze opowiadań zatytułowanym Close Range: Wyoming Stories w 1999 r.^[23]. W Polsce pierwsze wydanie tłumaczenia książki ukazało się w lutym 2006 r. nakładem wydawnictwa Rebis (ISBN 83-7301-878-6) w związku z promocją filmu.

[edytuj] Realizacja filmu

Scenariusz został napisany przez Dianę Ossanę oraz zdobywcę Nagrody Pulitzera, Larry'ego McMurtry'ego. Diana Ossana w październiku 1997 r., dostała do ręki wydanie "The New Yorker" z nowelą Annie Proulx. Po przeczytaniu 2/3 zaczęłam szlochać, i nie przestałam aż do końca. Byłam kompletnie zdołowana. Emocjonalnie wyczerpana. Następnego dnia dałam Larry'emu do przeczytania. Obydwoje stworzyli scenariusz filmowy w niespełna trzy miesiące, jednak przez blisko siedem lat bezskutecznie walczyli o realizację filmu, przedstawiając go wielu reżyserom i aktorom. W Hollywood scenariusz pozostawał znany jako jeden z "wielkich nigdy nie wyprodukowanych"^[23].

Ang Lee podjął się reżyserowania filmu w 2003 r. wraz ze studiem Focus Films i producentem Jamesem Schamusem^[23]. Wytwórnia Focus, występująca dawniej pod nazwą "Good Machine", zrealizowała wcześniej filmową wersję The Laramie Project, fabularyzowanego dokumentu o skatowaniu na śmierć studenta Matthew Sheparda przez homofobicznych rówieśników^[24], co nie pozostawało bez znaczenia dla odwagi producentów w podjęciu tematu, który wówczas wydawał się bardzo ryzykowny.

Główne role Ang Lee zdecydował się powierzyć młodym aktorom. Ubiegali się o nie m.in. Colin Farrell, Josh Hartnett i Billy Crudup^[10]. Zaangażowano ostatecznie Heatha Ledgera i Jake'a Gyllenhaala, przy czym hollywoodzka socjeta przestrzegała ich przed błędem, jaki popełniają, grając gejów^[28].

Film był kręcony głównie w prowincji Alberta w Kanadzie. Ang Lee zdecydował, iż będzie to idealne miejsce do kręcenia Brokeback Mountain ze względu na podobne ukształtowanie terenu jak w Wyoming, niskie koszty produkcji w Kanadzie oraz wsparcie finansowe udzielone przez Alberta Film Development Corporation^[10]. Zdjęcia kręcono w Albercie w Calgary, Cowley, Crossfield, Irricana, Kananaskis Country, Fort Macleod, Lacombe, Rockyford i Seebe. Ponadto część ujęć nakręcono w USA: w Parku Narodowym Grand Teton w stanie Wyoming oraz w La Mesilla w stanie Nowy Meksyk^[29].

Na potrzeby filmu firma Canadian House Buzz Image Group wykonała 75 efektów wizualnych. Potrzebnych było m.in. 2500 owiec, a na planie było ich zaledwie 700. Montowano również niebo, grad podczas burzy, dodawano lub wymazywano elementy scenografii^[10].

Zdjęcia zakończono w sierpniu 2004 r. Postprodukcję zamknięto wiosną 2005 r.^[23]. Premierowy pokaz odbył się 2 września 2005 r. podczas Festwalu Filmowego w Wenecji. Dzień później pokazano go po raz pierwszy w USA na Telluride Film Festival.

Sukces filmu zapewnił obu odtwórcom głównych ról wejście do pierwszej ligi aktorów hollywoodzkich^[4]. Anga Lee umocnił na pozycji wybitnego reżysera, zaś producentowi Jamesowi Schamusowi zapewnił stanowisko szefa wytwórni Focus Features^[30]. Budżet filmu wyniósł 14 mln USD. Koszty produkcji zwróciły się już podczas pierwszego tygodnia limitowanych pokazów^[10], a w sumie film zarobił ponad 178 milionów dolarów^[31].

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Obsada

(Źródło: Filmweb.pl oraz IMdB)

[edytuj] Aktorzy

Heath Ledger jako Ennis Del Mar Jake Gyllenhaal jako Jack Twist Anne Hathaway jako Lureen Newsome-Twist, żona Jacka Michelle Williams jako Alma Beers Del Mar, żona Ennisa Randy Quaid jako Joe Aguirre, hodowca owiec Anna Faris jako Lashawn Malone Valerie Planche jako kelnerka Graham Beckel jako L. D. Newsome, teść Jacka David Harbour jako Randall Malone Kade Phillips jako 9 l. Ennis Steffen Cole Moser jako 11 l. K. E. Del Mar, brat Ennisa Jake Church jako 10 l. Bobby, syn Jacka Kate Mara jako 19 l. Alma, córka Ennisa Cheyenne Hill jako 13 l. Alma, córka Ennisa Sarah Hyslop jako 9-12 l. Alma, córka Ennisa Keanna Dubé jako 5 l. Alma, córka Ennisa Hannah Stewart jako 3 l. Alma, córka Ennisa Cayla Wolever jako 11 l. Jenny, córka Ennisa Jacey Kenny jako 7-8 l. Jenny, córka Ennisa Brooklynn Proulx jako 4 l. Jenny, córka Ennisa Roberta Maxwell jako matka Jacka Peter McRobbie jako John Twist, ojciec Jacka Linda Cardellini jako Cassie Scott Michael Campbell jako Monroe, drugi mąż Almy David Trimble jako Bask Tom Carey jako Jimbo

Don Bland jako rowerzysta 1 Steven Cree Molison jako rowerzysta 2 Mary McBride jako piosenkarka Steve Eichler jako gitarzysta Larry Reese jako Jolly Minister Duval Lang jako spiker Barb Mitchell jako tancerz westernowy Marty Antonini jako Timmy James Baker jako farmer 1 Pete Seadon jako farmer 2 Mary Liboiron jako Fayette Newsome, teściowa Jacka Haley Ramm jako Alma (głos) Jerry Callaghan jako sędzia Dan McDougall jako barman 1 Dean Barrett jako barman 2 Ken Zilka jako chuligan 1 John Tench jako chuligan 2 Gary Lauder jako zabójca-mechanik Will Martin jako Carl Christian Fraser jako rodeo-clown Ken Roberts jako niezwykły barman Cam Sutherland jako napastnik Rodrigo Prieto jako młody Meksykanin, przygodny kochanek Jacka Jayson Therrien jako bywalec baru Victor Reyes jako chilijski pastuch 1 Lachlan Mackintosh jako chilijski pastuch 2

[edytuj] Ekipa

• Ang Lee – reżyser
• Larry McMurtry i Diana Ossana – scenariusz
• Rodrigo Prieto – zdjęcia
• Gustavo Santaolalla – muzyka
• Judy Becker i Laura Ballinger – scenografia
• James Schamus, Murray Ord i Diana Ossana – produkcja
• Michael Hausman, Larry McMurtry, Tom Cox, Jordy Randall, Michael Costigan i William Pohlad – producenci wykonawczy
• Dylan Tichenor i Geraldine Peroni – montaż
• Marit Allen – kostiumy
• Avy Kaufman – casting

[edytuj] Nagrody i nominacje

Tajemnica Brokeback Mountain zdobył dla swoich twórców w sumie 80 branżowych nagród i 64 nominacje w różnych kategoriach^[1]. Jest pierwszym filmem w historii kina, który, mimo że zdobył wszystkie trzy główne nagrody amerykańskich organizacji filmowych: Writers Guild of America (nagradzającej najlepsze scenariusze), Directors Guild of America (nagradzającej najlepszych reżyserów) i Producer's Guild of America (nagradzającej producentów najlepszych filmów) ostatecznie nie otrzymał Oscara w kategorii dla najlepszego filmu. Oscar przyznany Angowi Lee jest pierwszym Oscarem w kategorii reżyserskiej przyznanym twórcy azjatyckiemu (Ang Lee pochodzi z Tajwanu)^[10].

[edytuj] W 2005 r.

Nagrody Festiwalu Filmowego w Wenecji
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Złoty Lew	Ang Lee
Nagrody Boston Society of Film Critics
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	BSFC Award	Ang Lee	Najlepszy reżyser
		Brokeback Mountain	Najlepszy obraz filmowy
Nagrody Dallas-Fort Worth Film Critics Association
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	DFWFCA Award	Rodrigo Prieto	Najlepsze zdjęcia filmowe
		Ang Lee	Najlepszy reżyser
		Brokeback Mountain	Najlepszy obraz filmowy
		Larry McMurtry i Diana Ossana	Najlepszy scenariusz
Nagrody Florida Film Critics Circle
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	FFCC Award	Rodrigo Prieto	Najlepsze zdjęcia filmowe
		Ang Lee	Najlepszy reżyser
		Brokeback Mountain	Najlepszy film
		Larry McMurtry i Diana Ossana	Najlepszy scenariusz
Nagrody Gotham
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	Gotham Award	Heath Ledger, Jake Gyllenhaal, Michelle Williams, Anne Hathaway, Linda Cardellini, Randy Quaid, Anna Faris	Najlepszy zespół aktorski w obsadzie
		Ang Lee	Najlepszy film
Nagrody Las Vegas Film Critics Society
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Sierra Award	Heath Ledger	Najlepszy aktor
		Ang Lee	Najlepszy reżyser
		Brokeback Mountain	Najlepszy obraz filmowy
		Gustavo Santaolalla	Najlepsze osiągnięcia
Nagrody Los Angeles Film Critics Association
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	LAFCA Award	Ang Lee	Najlepszy reżyser
		Brokeback Mountain	Najlepszy obraz filmowy
Nagrody National Board of Review, USA
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	NBR Award	Ang Lee	Najlepszy reżyser
		Jake Gyllenhaal	Najlepszy aktor drugoplanowy
Nagrody New York Film Critics Circle
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	NBR Award	Ang Lee	Najlepszy reżyser
		Heath Ledger	Najlepszy aktor
		Brokeback Mountain	Najlepszy film
Nagrody Phoenix Film Critics Society
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	PFCS Award	Rodrigo Prieto	Najlepsze zdjęcia filmowe
		Heath Ledger	Najlepsza kreacja dla aktora w głównej roli
		Jake Gyllenhaal	Najlepsza kreacja dla aktora w roli drugoplanowej
		Michelle Williams	Najlepsza kreacja dla aktorki w roli drugoplanowej
		Larry McMurtry i Diana Ossana	Najlepszy scenariusz adaptowany z innego medium
Nagrody San Diego Film Critics Society
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Nagroda specjalna	Jake Gyllenhaal	Zasadniczy wkład pracy w filmach Brokeback Mountain, Jarhead i Dowód
Nagrody San Francisco Film Critics Circle
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	SFFCC Award	Heath Ledger	Najlepszy aktor
		Ang Lee	Najlepszy reżyser
		Brokeback Mountain	Najlepszy obraz filmowy
Nagrody Międzynarodowej Akademii Prasowa
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Satellite Award	Ang Lee	Wybitny reżyser
		Geraldine Peroni i Dylan Tichenor	Wybitny montaż filmowy
		Brokeback Mountain	Wybitny obraz filmowy, dramat
		Gustavo Santaolalla i Bernie Taupin	Wybitny oryginalny utwór dla piosenki A Love That Will Never Grow Old
Nominacja		Heath Ledger	Wybitny aktor w obrazie filmowym, dramat
		Jake Gyllenhaal	Wybitny aktor w roli drugoplanowej, dramat
		Gustavo Santaolalla	Wybitne oryginalne osiągnięcia
		Larry McMurtry i Diana Ossana	Wybitny scenariusz, adaptację
Nagrody Southeastern Film Critics Association
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	SEFCA Award	Ang Lee	Najlepszy reżyser
		Brokeback Mountain	Najlepszy obraz filmowy
		Larry McMurtry i Diana Ossana	Najlepszy scenariusz, Adapted
Europejska Nagroda Filmowa
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	Screen International Award	Ang Lee	Filmy pozaeuropejskie
Nagrody Washington DC Area Film Critics Association
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	WAFCA Award	Heath Ledger	Najlepszy aktor
		Ang Lee	Najlepszy reżyser
		Brokeback Mountain	Najlepszy obraz filmowy
		Larry McMurtry i Diana Ossana	Najlepszy scenariusz – adaptację
		Michelle Williams	Najlepsza aktorka drugoplanowa

(Źródło: IMdB^[1])

[edytuj] W 2006 r.

Nagrody Amerykańskiej Akademii Filmowej
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Oscar	Ang Lee	Największe osiągnięcie w reżyserii
		Gustavo Santaolalla	Największe osiągniecie w oryginalnej muzyce skomponowanej do filmu
		Larry McMurtry i Diana Ossana	Najlepszy scenariusz adaptowany
Nominacja		Rodrigo Prieto	Najlepsze osiągnięcie w zdjęciach filmowych
		Diana Ossana i James Schamus	Najlepszy obraz filmowy roku
		Heath Ledger	Najlepsza kreacja dla aktora w głównej roli
		Jake Gyllenhaal	Najlepsza kreacja dla aktora w roli drugoplanowej
		Michelle Williams	Najlepsza kreacja dla aktorki w roli drugoplanowej
Nagrody Norwegian Film Institute w Haugesund
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	Amanda Award	Ang Lee	Najlepszy fabularny film zagraniczny
Nagrody Amerykańskiego Stowarzyszenia Montażystów (ACE)
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	Eddie	Geraldine Peroni i Dylan Tichenor	Najlepszy montaż w fabularnym filmie dramatycznym
Nagrody Amerykańskiego Stowarzyszenia Operatorów Filmowych (ASC)
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	ASC Award	Rodrigo Prieto	Wybitne osiągnięcie w zdjęciach do filmu kinowego
Nagrody Australian Film Institute
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	International Award	Heath Ledger	Najlepszy aktor
Nagrody Brytyjskiej Akademii Sztuk Filmowych i Telewizyjnych (BAFTA)
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	BAFTA Film Award	Diana Ossana i James Schamus	Najlepszy film
		Jake Gyllenhaal	Najlepsza kreacja dla aktora w roli drugoplanowej
		Larry McMurtry i Diana Ossana	Najlepszy scenariusz-adaptację
	David Lean Award	Ang Lee	za reżyserię
Nominacja	Anthony Asquith Award	Gustavo Santaolalla	za muzykę filmową
	BAFTA Film Award	Rodrigo Prieto	Najlepsze zdjęcia filmowe
		Geraldine Peroni i Dylan Tichenor	Najlepszy montaż
		Heath Ledger	Najlepsza kreacja dla aktora w głównej roli
		Michelle Williams	Najlepsza kreacja dla aktorki w roli drugoplanowej
Nagrody BMI Film & TV
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	BMI Film Music Award	Gustavo Santaolalla
Nagrody Bodil (Dania)
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	Bodil Award	Ang Lee	Najlepszy film amerykański
Nagrody Broadcast Film Critics Association
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Critics Choice Award	Ang Lee	Najlepszy reżyser
		Brokeback Mountain	Najlepszy obraz filmowy
		Michelle Williams	Najlepsza aktorka drugoplanowa (wspólnie z Amy Adams w Świetlik)
Nominacja		Heath Ledger	Najlepszy aktor
		Gustavo Santaolalla	Najlepszy kompozytor
		Emmylou Harris w A Love That Will Never Grow Old	Najlepsza piosenka
		Jake Gyllenhaal	Najlepszy aktor drugoplanowy
		Larry McMurtry i Diana Ossana	Najlepszy pisarz
Nagrody Casting Society of America, USA
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Artios	Avy Kaufman	Najlepszy casting w fabularnym filmie dramatycznym
Nagrody Central Ohio Film Critics Association
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	COFCA Award	Heath Ledger	Aktor roku również za role w filmach Nieustraszeni bracia Grimm, Casanova i Królowie Dogtown
		Heath Ledger	Best Lead Performance
		Larry McMurtry i Diana Ossana	Najlepszy scenariusz
Nagrody Chicago Film Critics Association
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	CFCA Award	Rodrigo Prieto	Najlepsze zdjęcia filmowe
		Gustavo Santaolalla	Najlepsze oryginalne osiągnięcia
Nominacja		Heath Ledger	Najlepszy aktor
		Ang Lee	Najlepszy reżyser
		Brokeback Mountain	Najlepszy obraz filmowy
		Larry McMurtry i Diana Ossana	Najlepszy scenariusz
		Jake Gyllenhaal	Najlepszy aktor drugoplanowy
		Michelle Williams	Najlepsza aktorka drugoplanowa
Nagrody Chlotrudis
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Chlotrudis Award	Larry McMurtry i Diana Ossana	Najlepszy adaptowany scenariusz
		Ang Lee	Najlepszy reżyser
Nominacja		Heath Ledger	Najlepszy aktor
		Brokeback Mountain	Najlepszy film
Nagrody David di Donatello
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	David	Ang Lee	Najlepszy film zagraniczny
Nagrody Directors Guild of America, USA
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	DGA Award	Ang Lee, Scott Ferguson, Tom Benz, Michael Hausman, Pierre Tremblay, Brad Moerke	Wybitne osiągnięcie reżyserskie w filmie
Nagrody GLAAD Media
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	GLAAD Media Award	Brokeback Mountain	Wybitny film – szeroka promocja (Wide Release)
Nagrody Glitter
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Glitter Award	Brokeback Mountain	Najlepszy obraz filmowy
Nagrody Hollywoodzkiego Stowarzyszenia Prasy Zagranicznej
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Złoty Glob	Ang Lee	Najlepszy reżyser – film
		Brokeback Mountain	Najlepszy obraz filmowy – dramat
		Gustavo Santaolalla (muzyka), Bernie Taupin (słowa) za piosenkę A Love That Will Never Grow Old	Najlepszy oryginalna piosenka w obrazie filmowym
		Larry McMurtry i Diana Ossana	Najlepszy scenariusz w obrazie filmowym
Nominacja		Gustavo Santaolalla	Najlepsze oryginalne osiągnięcie w obrazie filmowym
		Heath Ledger	Najlepsza kreacja dla aktora w filmowym obrazie dramatycznym
		Michelle Williams	Najlepsza kreacja dla aktorki w roli drugoplanowej w filmowym obrazie dramatycznym
Nagrody Golden Trailer
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	Golden Trailer	Brokeback Mountain	Najlepszy romams
Nagrody Independent Spirit
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Independent Spirit Award	Ang Lee	Najlepszy reżyser
		James Schamus i Diana Ossana	Najlepszy film fabularny
Nominacja		Heath Ledger	Najlepsza główna rola męska
		Michelle Williams	Najlepsza drugoplanowa rola kobieca
Nagrody London Critics Circle Film
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	ALFS Award	Ang Lee	Reżyser roku
		Brokeback Mountain	Film roku
Nominacja		Heath Ledger	Aktor roku
		James Schamus i Diana Ossana	Scenarzysta roku
Nagrody Filmowe MTV
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	MTV Movie Award	Jake Gyllenhaal i Heath Ledger	Najlepszy pocałunek
		Jake Gyllenhaal	Najlepsza kreacja aktorska
Nagrody NRJ Ciné
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	NRJ Ciné Award	Jake Gyllenhaal i Heath Ledger	Najlepszy pocałunek
Nagrody Nikkan Sports Film
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Nikkan Sports Film Award	Brokeback Mountain	Najlepszy film zagraniczny
Nagrody Online Film Critics Society
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	OFCS Award	Gustavo Santaolalla	Najlepszy oryginalne osiągnięcie
		James Schamus i Diana Ossana	Najlepszy scenariusz, adaptację
Nominacja		Heath Ledger	Najlepszy aktor
		Rodrigo Prieto	Najlepsze zdjęcia filmowe
		Ang Lee	Najlepszy reżyser
		Brokeback Mountain	Najlepszy obraz filmowy
		Jake Gyllenhaal	Najlepszy aktor drugoplanowy
		Michelle Williams	Najlepsza aktorka drugoplanowa
Nagrody Producer's Guild of America
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Motion Picture Producer of the Year Award	Diana Ossana i James Schamus	Film kinowy
Nagrody Santa Barbara International Film Festival
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Najbardziej przełomowy występ roku	Heath Ledger
Nagrody Amerykańskiej Gildii Aktorów Filmowych (SAG)
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	SAG Awards, aktor	Linda Cardellini, Anna Faris, Jake Gyllenhaal, Anne Hathaway, Heath Ledger, Randy Quaid, Michelle Williams	Wybitne kreacje dla obsady w obrazie filmowym
		Michelle Williams	Wybitna kreacja kobieca dla aktorki w roli drugoplanowej
		Heath Ledger	Wybitna kreacja męska dla aktora w głównej roli
		Jake Gyllenhaal	Wybitna kreacja męska dla aktora w roli drugoplanowej
Nagrody USC Scripter
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	USC Scripter Award	Larry McMurtry, Diana Ossana, Annie Proulx
Nagrody Vancouver Film Critics Circle
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	VFCC Award	Ang Lee	Najlepszy reżyser
Nagrody World Soundtrack
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	Public Choice Award	Gustavo Santaolalla
Nominacja	World Soundtrack Award	Gustavo Santaolalla (muzyka), Bernie Taupin (słowa), Emmylou Harris (wykonanie) za piosenkę A Love That Will Never Grow Old	Najlepsza oryginalna piosenka napisana do filmu
		Gustavo Santaolalla	Najlepsza oryginalna ścieżka dźwiękowa roku
Nagrody Writers Guild of America, USA
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nagroda	WGA Award (Screen)	Larry McMurtry i Diana Ossana	Najlepszy zaadaptowany scenariusz

(Źródło: IMdB^[1])

[edytuj] W 2007 r.

Nagrody Francuskiej Akademii Sztuki i Techniki Filmowej
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	César	Ang Lee	Najlepszy film zagraniczny
Nagrody Narodowej Akademii Sztuki i Techniki Rejestracji (NARAS)
Rezultat	Nagroda	Uhonorowany	Kategoria
Nominacja	Grammy	Gustavo Santaolalla	Najlepsza ścieżka dźwiękowa do filmu, telewizji lub innych wizualnych mediów w formie składanki "różni artyści"

(Źródło: IMdB^[1])

[edytuj] Ciekawostki

• Koszule, będące ważnymi rekwizytami w filmie o związku Ennisa i Jacka, zostały kupione za ponad sto tysięcy dolarów przez 45-letniego Toma Gregory. Mają one posłużyć w kampanii przeciw homofobii^[10].
• Projektując plakat promujący film twórcy szukali inspiracji wśród plakatów z rankingu 50 najbardziej romantycznych filmów w historii. Ostatecznie postanowili wzorować się na plakacie do filmu Titanic^[10].
• W materiałach internetowych polskiego dystrybutora filmu, Monolith Plus, Tajemnica Brokeback Mountain figuruje jako... komedia^[32]. Polskiemu dystrybutorowi zarzucano również chybiony tytuł – dodana sztucznie "tajemnica" sugeruje raczej filmowy thriller i spłyca wymowę dzieła^[3].

[edytuj] Bibliografia

• Annie Proulx Brokeback Mountain, "The New Yorker", 13 października 1997 r.
• Annie Proulx Brokeback Mountain w: Close Range: Wyoming Stories, wyd. Fourth Estate, Londyn 1999, ISBN 1857029429
• Annie Proulx Tajemnica Brokeback Mountain, Wydawnictwo Rebis, Poznań 2006, ISBN 83-7301-878-6
• Piotr Kletowski Tajemnica Brokeback Mountain, recenzja filmu, "Arte" 2006 r., nr 2, s. 78
• Jerzy Płażewski Tajemnica Brokeback Mountain, recenzja filmu, "Cinema Polska" 2006 r., nr 2, s. 66
• Jakub Demiańczuk "Tajemnica Brokeback Mountain" już jutro z Dziennikiem, recenzja filmu (wydanie DVD), "Dziennik Polska-Europa-Świat" 2008 r., nr 55 (05.03), s. 20
• Piotr Mańkowski DVD premiery, recenzja filmu (wydanie DVD), "Dziennik Polska-Europa-Świat – Kultura" 2006 r., 09.22, s. 90
• Diana Rymuza Daleko od nieba, recenzja filmu (wydanie DVD), "Dziennik Polska-Europa-Świat – Kultura" 2008 r., 02.29, s. 67
• Bartosz Żurawiecki Miłość, która góry przenosi, artykuł, "Film" 2006 r., nr 2, s. 36-39
• Bartosz Żurawiecki Tajemnica Brokeback Mountain, recenzja filmu, "Film" 2006 r., nr 2, s. 74-75
• Zbigniew Basara Podwójne życie gejowskich kowbojów, recenzja filmu, "Gazeta Wyborcza" 2005 r., nr 304 (31.12-01.01), s. 10
• Tadeusz Sobolewski Pułapka Brokeback Mountain, recenzja filmu, "Gazeta Wyborcza" 2006 r., nr 47 (24.02), s. 16
• Julia Pańków Jak Annie Proulx znieważyła Dziki Zachód, artykuł, "Gazeta Wyborcza" – "Wysokie Obcasy" 2006 r., nr 8, s. 34-38
• Tomasz Jopkiewicz Wszędzie obcy, wszędzie swój, recenzja filmu, "Kino" 2006 r., nr 2, s. 21-23
• Andrzej Kołodyński Tajemnica Brokeback Mountain, recenzja filmu, "Kino" 2006 r., nr 2, s. 62
• Podróż do nowej ziemi, recenzja filmu (wydanie DVD), "Kino" 2006 r., nr 10, s. 80-82
• Łukasz Maciejewski Tajemnice Brokeback Mountain, recenzja filmu (wydanie DVD), "Machina" 2006 r., nr 7 (październik), s. 122
• David Ansen Wbrew regułom, recenzja filmu, "Newsweek Polska" 2006 r., nr 2, s. 102
• Lech Kurpiewski Kowboj nadwrażliwiec, artykuł, "Newsweek Polska" 2006 r., nr 7, s. 102-103
• Artur Majer Po prostu o miłości, recenzja filmu, "Odra" 2006 r., nr 4, s. 105-106
• Piotr Zawojski Opowieść o miłości (nie)możliwej, recenzja filmu, "Opcje" 2006 r., nr 2, s. 956-98
• Janusz Wróblewski Wszyscy kochamy tak samo, recenzja filmu, "Polityka" 2006 r., nr 4, s. 69
• Radosław Korzycki Tajemnica dzikiego zachodu, artykuł, "Polityka" 2006 r., nr 13, s. 68
• Paweł T. Felis Tańczący z mitami, recenzja filmu, "Przekrój" 2006 r., nr 8, s. 68
• Barbara Hollender Wygrała gejowska love story, sprawozdanie z imprezy, "Rzeczpospolita" 2006 r., nr 15 (18.01), s. 9
• Barbara Hollender Inny Dziki Zachód, recenzja filmu, "Rzeczpospolita" 2006 r., nr 047 (24.02), s. 8
• Marzena Broda Chłopaki z Wyoming, recenzja książki (i CD-ROM), "Rzeczpospolita" 2006 r., nr 84 (08-09.04), s. 20
• Anita Piotrowska Trzeba zabić tę miłość, recenzja filmu, "Tygodnik Powszechny" 2006 r., nr 8, s. 22
• Tajemnica Brokeback Mountain, recenzja filmu (wydanie DVD), "Video & DVD Reporter" 2006 r., nr 9, s. 20
• Tajemnica Brokeback Mountain, recenzja filmu (wydanie DVD), "Video & DVD Reporter" 2006 r., nr 12, s. 59
• Katarzyna Jabłońska Nie ma odpowiedzi, recenzja filmu, "Więź" 2006 r., nr 6, s. 132
• Jerzy A. Rzewuski Sekretne życie kowbojów, recenzja filmu, "Wprost" 2006 r., nr 08, s. 95
• Brygida Helbig-Mischewski Zmasakrowani przez ojca. "Tajemnica Brokeback Mountain" – film i opowieść, artykuł, "Pogranicza" 2006, nr 3 (62)

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona oficjalna filmu (en)
• Polskie forum filmu (pl)

Przypisy