Traktat londyński (1930)

Z Wikipedii

Traktat londyński (londyński traktat morski) to porozumienie regulujące zbrojenia morskie i limitujące budowę okrętów, zawarte 22 kwietnia 1930 pomiędzy Wielką Brytanią, USA, Japonią, Francją i Włochami. Oficjalnie nosił tytuł: Traktat międzynarodowy w sprawie ograniczenia i redukcji uzbrojenia morskiego (ang. International Treaty for the Limitation and Reduction of Naval Armament).

Brytyjski krążownik liniowy HMS "Tiger" wycofany na skutek traktatu

Japoński krążownik liniowy "Hiei" po przebudowie zgodnie z traktatem na okręt szkolny (uwagę zwraca miejsce po zdjętym pasie pancernym)

Amerykański pancernik USS Utah przebudowany na skutek traktatu na okręt-cel

Traktat londyński stanowił rozszerzenie traktatu waszyngtońskiego z 1922, będąc kolejną próbą zawarcia traktatu rozbrojeniowego po nieudanej genewskiej konferencji morskiej z 1927. Przede wszystkim, sygnatariusze traktatu londyńskiego zgodzili się przedłużyć przyjęty w traktacie waszyngtońskim i obowiązujący do 1931 zakaz budowy nowych okrętów liniowych do końca 1936 roku^[1]. Francji i Włochom zezwolono przy tym na budowę nowych okrętów liniowych, mających zastąpić stare, na co zezwalał im w latach 1927-1929 traktat waszyngtoński, a czego wówczas nie podjęły.

Wielka Brytania, USA i Japonia zobowiązały się wycofać lub przebudować na okręty szkolne kilka z posiadanych okrętów liniowych. Jedynie te państwa podpisały część III traktatu, w której przyjęły limity sumy wyporności standardowej także niektórych innych klas okrętów, jakie floty mogą uzyskać na 31 grudnia 1936; traktat posługiwał się przy tym określeniem "tony", przejętym z traktatu waszyngtońskiego, równej 1016 kg (określanej jako tona standardowa - ts):

• USA:
  • krążowniki typu A (ciężkie): 180.000 ts,
  • krążowniki typu B (lekkie): 143.500 ts,
  • niszczyciele: 150.000 ts
  • okręty podwodne: 52.700 ts
• Brytyjska Wspólnota Narodów:
  • krążowniki typu A: 146.800 ts,
  • krążowniki typu B: 192.200 ts,
  • niszczyciele: 150.000 ts
  • okręty podwodne: 52.700 ts
• Japonia:
  • krążowniki typu A: 108.400 ts,
  • krążowniki typu B: 100.450 ts,
  • niszczyciele: 105.500 ts
  • okręty podwodne: 52.700 ts

Na potrzeby traktatu zdefiniowano krążowniki, jako okręty o wyporności standardowej przekraczającej 1850 ts (1880 t) lub kalibrze dział większym od 130 mm, inne, niż okręty liniowe i lotniskowce, więc powyższe limity ogólnej wyporności obejmowały nie tylko klasę krążowników, ale też inne okręty spełniające te kryteria, np. duże stawiacze min. Wyróżniono dwie kategorie: krążowniki typu A, o uzbrojeniu w działa powyżej 155 mm (później nazwane krążownikami ciężkimi) oraz typu B, o kalibrze dział do 155 mm (obejmującą m.in. krążowniki lekkie). Liczbę krążowników typu A (ciężkich) ograniczono do 18 dla USA, 15 dla Wielkiej Brytanii i 12 dla Japonii. Jako niszczyciele określono na potrzeby traktatu okręty o wyporności standardowej do 1850 ts i kalibrze dział do 130 mm. Przy tym, niszczyciele o wyporności przekraczającej 1500 ts (1524 t) (określane też jako "lidery flotylli") mogły stanowić najwyżej 16% przyznanego limitu wyporności.

Spod limitów wyporności wyłączono wszystkie okręty mniejsze, o wyporności do 600 ts (610 ton metrycznych) oraz większe okręty o wyporności do 2000 ts, o określonych słabszych charakterystykach (uzbrojenie do 4 dział o kalibrze do 155 mm, prędkość do 20 węzłów, brak wyrzutni torpedowych). Spowodowało to renesans popularności klasy torpedowców nie przekraczających wyporności 600 ts, w Japonii, Włoszech i Francji, aczkolwiek dwa ostatnie państwa ostatecznie nie związały się limitami wyporności flot. Traktat przewidywał poza tym liczne konkretne wyjątki dla poszczególnych państw lub okrętów. Określał też wiek, w jakim można wymieniać okręty na nowe.

W dziedzinie lotniskowców, zabroniono przebudowy istniejących okrętów liniowych na lotniskowce. Ograniczono kaliber uzbrojenia artyleryjskiego nowych lotniskowców do 155 mm.

W stosunku do wszystkich stron traktatu, wielkość posiadanych okrętów podwodnych ograniczono do 2000 ton wyporności standardowej. Kaliber dział nowo budowanych okrętów podwodnych ograniczono do 130 mm. Zezwolono jednak na posiadanie do trzech okrętów podwodnych o wyporności do 2800 ton i uzbrojeniu w działo kalibru do 155 mm (uczyniono także wyjątek dla przewyższającego te parametry francuskiego "Surcouf").

Poza tym, w artykule 22 sygnatariusze zadeklarowali jako normę prawa międzynarodowego zasady użycia okrętów podwodnych, polegające na zakazie topienia lub uszkadzania statków cywilnych bez uprzedniego umieszczenia w bezpiecznym miejscu pasażerów, załogi i dokumentów statku, przy czym szalup nie uważano za bezpieczne miejsce, chyba, że stan morza i odległość od lądu lub innych statków zapewniały im bezpieczeństwo. Zasad tych nie stosowało się przy uporczywej odmowie zatrzymania się przez prawidłowo wezwany statek (persistent refusal to stop on being duly summoned) lub czynnym oporze przeciw przeszukaniu statku. Sygnatariusze wezwali też inne państwa do przyjęcia tej zasady.

W wykonaniu traktatu, USA wycofały ze służby pancerniki USS "Florida", "Utah" i "Wyoming" (przebudowany na szkolny), Wielka Brytania: HMS "Benbow", "Iron Duke" (przebudowany na szkolny), "Marlborough", "Emperor of India" i krążownik liniowy "Tiger", a Japonia krążownik liniowy "Hiei" (przebudowany na szkolny).

Kolejnym etapem regulacji zbrojeń morskich była druga morska konferencja genewska w 1932, a następnie drugi traktat londyński z 1936, który jednak nie spełnił już istotnej funkcji rozbrojeniowej.

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• (en) Tekst traktatu