Traktat waszyngtoński (1922)
Z Wikipedii
Traktat waszyngtoński - porozumienie podpisane 6 lutego 1922, regulujące i ograniczające zbrojenia morskie, zawarte podczas konferencji waszyngtońskiej (12 listopada 1921 - 6 lutego 1922), przez Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, Francję, Włochy i Japonię.
Spis treści |
[edytuj] Powód
Projekt konferencji został wysunięty przez Amerykanów zaniepokojonych nagłym wzrostem potęgi morskiej Japonii.
Celami konferencji były:
- ograniczenie zbrojeń morskich
- ograniczenie również sił lądowych
- omówienie sytuacji w Chinach i na Oceanie Spokojnym
[edytuj] Wynik
Konferencja waszyngtońska unaoczniła fakt obniżenia się znaczenia i roli Wielkiej Brytanii jako dawnej największej potęgi morskiej. Anglicy musieli zgodzić się na równość w tym względzie ze Stanami Zjednoczonymi, które zresztą od końca XIX wieku do tego aspirowały, rozbudowując znacznie swoją flotę. Japonia na razie jeszcze musiała zgodzić się na pozycję drugiego rzędu. Francję zepchnięto do kategorii trzeciej, zrównując ją z Włochami.
Z inicjatywy Francji na konferencji nie podjęto rozmów o rozbrojeniu sił lądowych. Francja obroniła również zasadę nieograniczania tonażu i liczebności jednostek średnich i mniejszych oraz podwodnych. W efekcie, traktat ograniczył jedynie ilość posiadanych i budowanych okrętów liniowych [1], uważanych tradycyjnie za główną siłę flot oraz nowo powstających lotniskowców.
| Docelowe ograniczenia tonażu | ||
| Państwo | Pancerniki i krążowniki liniowe[2] |
Lotniskowce |
|---|---|---|
| Wielka Brytania | 533.000 t (525.000 ts[3]) | 137.160 t (135.000 ts) |
| Stany Zjednoczone | 533.000 t (525.000 ts) | 137.160 t (135.000 ts) |
| Japonia | 320.000 t (300.000 ts) | 82.296 t (81.000 ts) |
| Francja | 178.000 t (175.000 ts) | 60.960 t (60.000 ts) |
| Włochy | 178.000 t (175.000 ts) | 60.960 t (60.000 ts) |
Ostateczne porozumienie sformułowano w traktacie podpisanym 6 lutego 1922 r. Główne porozumienie przewidywało, iż w okresie dziesięciu lat siły morskie pięciu wchodzących w grę mocarstw przedstawiać się będą według stosunku 5 : 5 : 3: 1,75 : 1,75. Wielkość 5 była przewidziana dla Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, 3 dla Japonii, a 1,75 dla Francji i Włoch.
Najistotniejszą konsekwencją traktatu było ograniczenie ilości posiadanych okrętów liniowych do wyliczonych w traktacie. Państwa zobowiązały się do wycofania pozostałych okrętów tej klasy oraz do nie budowania nowych do 1931 roku. Od tej zasady wprowadzono jedynie kilka wyjątków, uzasadnionych wiekiem i jakością posiadanych okrętów:
- USA mogły dokończyć budowę dwóch pancerników typu Colorado
- Wielka Brytania mogła zbudować w latach 1922-1925 dwa nowe pancerniki (późniejsze HMS "Nelson" i "Rodney")
- Francja i Włochy mogły zbudować w latach 1927-1929 po dwa nowe pancerniki (z czego nie skorzystały)
Ponadto, w artykule V ograniczono na przyszłość wielkość nowych okrętów liniowych do 35 560 ton (35 000 ts[3]) wyporności standardowej, którą po raz pierwszy zdefiniowano w traktacie w celu uzyskania jednolitych kryteriów porównywania okrętów (była to wyporność okrętu w stanie gotowym do walki, z zapasami i załogą, lecz bez paliwa i zapasowej wody do kotłów). Maksymalny kaliber dział okrętów określono na 406 mm (16 cali) (artykuł VI).
.jpg/250px-HMS_Cornwall_(56).jpg)
Wielkość nowo budowanych lotniskowców ograniczono do 27 432 t (27 000 ts) (art. IX), zezwolono jednak na przebudowę do dwóch większych lotniskowców z okrętów liniowych przewidzianych do złomowania (33 528 t /33 000 ts). Kaliber dział lotniskowców ograniczono do 203 mm, ograniczono też ilość dział kalibru ponad 152 mm do 10 lub 8. Wielkość innych okrętów, poza liniowymi i lotniskowcami, ograniczono do 10 160 t (10 000 ts), a kaliber ich dział do 203 mm[4] (art. XI). Wszystkie te ograniczenia dotyczyły także okrętów budowanych na eksport (art. XV).
Okręty liniowe i lotniskowce mogły być co do zasady zastępowane nowymi po 20 latach od ukończenia, wcześniej - w razie przypadkowej utraty. Zabroniono przekonstruowania istniejących okrętów liniowych i lotniskowców, poza polepszeniem ochrony przeciwtorpedowej i przeciwlotniczej w postaci dodania na zewnątrz burt przedziałów przeciwtorpedowych (bulges) lub dodania pokładu ochronnego, co mogło zwiększyć wyporność o 3000 ts (3048 t). Niedopuszczalne były zmiany pancerza burtowego, kalibru i liczby głównych dział oraz rodzaju ich podstaw (głównie kąta podniesienia, przekładającego się na wzrost zasięgu)[5].
W wyniku ustaleń Traktatu anulowano budowę wielu ciężkich okrętów - m. in. amerykańskich pancerników typu South Dakota (1920) i krążowników liniowych typu Lexington i japońskich pancerników typu Kaga i krążowników liniowych typu Amagi.
Efektem traktatu oraz przedłużającego obowiązywanie ograniczeń w budowie okrętów liniowych traktatu londyńskiego było zahamowanie budowy pancerników na świecie na prawie 15 lat, faktyczne przerywające wyścig zbrojeń w tej dziedzinie[6]. Okres ten nazywany jest w literaturze "wakacjami morskimi". Ubocznym efektem zakazu budowy okrętów liniowych i ograniczenia wielkości krążowników stała się jednak budowa licznych krążowników ciężkich o maksymalnych dopuszczalnych charakterystykach (10 000 ts i działa 203 mm), nazywanych początkowo "krążownikami waszyngtońskimi".
Kolejny układ podpisany na tej konferencji podkreślał utrzymanie amerykańskiej formuły "otwartych drzwi", tj. jednakowych praw ekspansji gospodarczej, przy zapewnieniu niezawisłości i nienaruszalności terytorium Chin. Pod układem tym podpisało się dziewięć państw: oprócz wymienionej wyżej piątki, także Chiny, Belgia, Holandia, i Portugalia.
Inne układy dotyczyły spraw związanych z sytuacją na Oceanie Spokojnym. Mocarstwa mające tam posiadłości udzieliły sobie dla nich wzajemnej gwarancji i przyobiecały sobie konsultacje w razie ich zagrożenia przez jakieś inne państwo. W art. XIX traktatu waszyngtońskiego USA, Wielka Brytania i Japonia uznały status quo części swoich baz na Pacyfiku i zobowiązały się nie rozbudowywać na nich fortyfikacji.
Z wyników konferencji waszyngtońskiej najbardziej niezadowolona była Japonia. Nastroje te wzmogły się po objęciu tronu przez cesarza Hirohito, po śmierci dotychczasowego cesarza Yoshihito w 1926 r. Silny rozwój przemysłu japońskiego umożliwiał intensywną rozbudowę armii, a zwłaszcza floty wojennej. To ostatnie wkrótce zaczęło budzić niezadowolenie w Waszyngtonie i Londynie.
Przypisy
- ↑ Traktat posługiwał się terminem: "okręty główne" (capital ships), obejmującym okręty o wyporności standardowej powyżej 10.160 t (10.000 ts) lub uzbrojone w działa o kalibrze powyżej 203 mm, poza lotniskowcami - w praktyce stanowiły je jedynie okręty liniowe (pancerniki i krążowniki liniowe)
- ↑ Stanom Zjednoczonym zezwolono na zatrzymanie wymienionych w części I rozdziału II traktatu okrętów liniowych o wyporności 525 850 ts, Wielkiej Brytanii - 558 950 ts, Francji - 221 170 ts, Włochom - 182 800 ts, Japonii - 301 320 ts, natomiast wskazane w tabeli ograniczenia dotyczyły sytuacji docelowej, po wymianie starych okrętów.
- ↑ 3,0 3,1 Traktat posługiwał się pojęciem "tony" jako tony angielskiej, równej 1016 kg (2240 funtów), określanej w literaturze jako tona standardowa - ts lub tona waszyngtońska - tw.
- ↑ Wielkość 10 000 ts została ustalona na skutek nacisków Wielkiej Brytanii, pragnącej zachować najnowsze krążowniki typu Hawkins.
- ↑ Zezwolono na zmiany uzbrojenia i opancerzenia burtowego okrętów liniowych jedynie Francji i Włochom, z uwagi na słabsze okręty.
- ↑ Uboczną konsekwencją wprowadzenia limitu wyporności pancerników 35 000 ts było projektowanie przez Wielką Brytanię i USA przed II wojną światową pancerników w ramach tych ograniczeń, przez co były nieco słabsze od nowo budowanych jednostek państw Osi, nie przestrzegających limitu
[edytuj] Linki zewnętrzne
- (en) tekst traktatu na Wikisource
