Zakaz (antropologia)

Z Wikipedii

Zakaz - kulturowy znak mówiący o tym, by czegoś nie robić. Zakazy często łączą się z tabu i występują bezapelacyjnie w każdym środowisku. Złamanie zakazu skutkuje w większości karą.

Spis treści 1 Rodzaje zakazów 1.1 Odnoszące się do obiektu 1.2 Odnoszące się do ich źródła 2 Zakazy w kulturach 2.1 Małe społeczności 2.1.1 Niesubordynacja 2.2 Większe społeczności 2.2.1 Niesubordynacja 3 Popularne systemy zakazów 4 Najczęstsze zakazy religii 4.1 Katolicyzm 4.2 Judaizm 4.3 Islam 4.4 Buddyzm 5 Przypisy

[edytuj] Rodzaje zakazów

[edytuj] Odnoszące się do obiektu

Można wyróżnić kilka rodzajów zakazów, ze względu na obiekt którego dotyczą.

• Autoniczne (gr. auto - ja) - odnoszące się do postępowania z własną osobą (seksualność, moralność)
• Ksenoniczne (gr. kseno - inny) - odnoszące się do postępowania z innymi (sposoby kontaktowania się i obcowania z danym człowiekiem)
• Tematyczne (gr. thema - rzecz) - odnoszące się do postępowania z istotami innymi niż ludzkie oraz z rzeczami.

W każdej kulturze występują dwa pierwsze typy zakazów.

[edytuj] Odnoszące się do ich źródła

Można też zakazy podzielić ze względu na ich źródło:

• Religijne - zakaz jest zakazem bo dana religia tak mówi.
• Moralne - zakaz jest zakazem bo moralność tak nakazuje (nie związana z religią, bo o tym powyżej).
• Praktyczne - zakaz jest zakazem bez głębszego pochodzenia, po prostu w tym środowisku powinien być z jakichś w względów praktykowany (zakaz hałasowania w nocy, zakaz jeżdżenia ze zbyt szybką prędkością)

[edytuj] Zakazy w kulturach

[edytuj] Małe społeczności

George Silberbauer uważa, że moralność małych społeczeństw jest z góry nastawiona na stronę praktyczną, albowiem każdy człowiek ma tam do odegrania dużo większą rolę, aniżeli w większych. ^[1]. Zakazy są w owych społecznościach więc środkiem wymuszającym posłuszeństwo i - co dziwi większość osób - nie pochodzą one w dużej mierze z religii. Zakamuflowane są w różnego rodzaju przypowieściach, legendach, przysłowiach lub zagadkach. Nie są sprecyzowane jasno. Ma to swoje głębokie źródło. Mianowicie społeczeństwo cały czas się przenika, koligaci i niemożliwym jest sprecyzowanie wszystkich zakazów w kilku czy nawet kilkudziesięciu punktach, bo te relacje są zbyt złożone. Za przykład można tu podać aforyzm Murao ndisze (Prawo rządzi), którym posługuje się plemię Tswana z Botswany. Na jednym poziomie oznacza po prostu tyle, że nie można robić nic wbrew tradycji. Na głębszym jednak chroni przed tyranią i własnymi destrukcyjnymi zapędami.

Inny przykład jakim można się posłużyć by pokazać praktyczną stronę zakazów w małych społecznościach to podać różnicę dwóch plemion w traktowaniu kazirodztwa. Plemię Szona z Zimbabwe jest mu zdecydowanie przeciwne, zaś plemię Tswana popiera ^[2]. Różnica bierze się stąd, że w Szona kuzyni i kuzynki traktowani są jak bracia i siostry, zaś w Tswana rodzice znają się bardzo dobrze, więc poufnie mogą zadecydować o małżeństwie, na podstawie wywiadu. Przykład ten obrazuje, że zakazy w małych społecznościach zależne są od relacji i ściśle powiązane ze stroną praktyczną.

[edytuj] Niesubordynacja

Odstępstwo od normy w małych społecznościach również nastawione jest w ogromnej mierze na praktykę. Często broni się przed karą osób z rodziny (obcych dużo rzadziej), uznając przed osobami obcymi za niepoczytalnych, więc nie mogących odpowiadać normalnie. Niekiedy - w przypadku zbrodni - dochodzi do całkowitego zignorowania obecności winnego, tak by ten w końcu odszedł i poszukał sobie nowego plemienia.

[edytuj] Większe społeczności

Im większe społeczeństwo, tym proporcjonalnie poszczególny człowiek mniej uzależniony jest od ogółu. Zakazy stają się tutaj w autoteliczne, czyli będące zakazami w mniemaniu społeczeństwa samymi w sobie, działającymi na zasadzie "bo tak trzeba". Im większe społeczeństwo też, tym zwiększa się szansa na zagrożenia, z powodu źle użytkowanych wytworów myśli technologicznej. Stąd i zakazy są dużo bardziej przejrzyste, bo mogą zostać użyte uniwersalnie.

[edytuj] Niesubordynacja

Wszystkie duże społeczeństwa wykształciły sobie system kar za nieposłuszeństwo.

• Karami religijnymi są: pokuta, ostrzeżenia, wykluczenie ze wspólnoty, zaprzepaszczenia szansy potencjalnego dobrego stanu po ziemskim bytowaniu - zależnym od koncepcji danej religii.
• Karami za złe uczynki przeciw danej moralności jest najczęściej ostracyzm społeczny bądź (w wypadkach gdy moralność łączy się z danym prawodawstwem) konsekwencje prawne.
• Karami za uczynki przeciw praktyce są zawsze konsekwencje prawne.

[edytuj] Popularne systemy zakazów

• Prawo to dzieło stabilizujące i regulujące życie społeczne, ale stabilizacja implikuje zakazy. Prawo spisane rozwija się w większych społeczeństwach.
• Prawo zwyczajowe - niespisane ogólne zasady, którymi rządzi się jakaś społeczność. Występuje w grupach małych.
• Księgi religijne lub ich fragmenty jak np. dekalog powstały w ok. VIII, 10 najważniejszych zasad judaizmu. Powstał w dość specyficznym okresie, w którym była ogromna potrzeba, ujednolicenia zasad i postawienia jasnych warunków

[edytuj] Najczęstsze zakazy religii

[edytuj] Katolicyzm

Czyny zabraniane przez Kościół Katolicki to (między innymi):

• ateizm lub wiary w innego Boga/Bogów^[3],
• pozamałżeńskie kontakty heteroseksualne oraz te, które nie prowadzą do prokreacji np. poprzez użycie antykoncepcjii,
• masturbacja,
• kontakty homoseksualne^[4],
• zapłodnienia in vitro,
• aborcja^[5],
• eutanazja^[6].

Inne wyznania chrześcijańskie częściowo przyjmują lub odrzucają powyższe zakazy często określając własne np. mennonityzm zakazuje:

• przysięgania na cokolwiek,
• sprawowania wysokich urzędów,
• noszenia i używania broni.

[edytuj] Judaizm

Halacha została podzielona przez Talmud na 365 zakazów (i 248 nakazów), szczegółowo regulujących życie ortodoksyjnych Żydów w taki sposób, że trudno odróżnić życie świeckie od religijnego, albowiem te dwie strefy bardzo się łączą. Za przykład można podać zakaz żydowskich próśb o przeniesienie jakiegoś przedmiotu przez nie-Żyda^[7], albo zakaz wyciskania lub wysysania owoców ^[8]

[edytuj] Islam

W islamie zakazane jest m.in. spożywanie alkoholu, uprawiania hazardu^[9], jedzenie mięsa wieprzowego ^[10] oraz wszelkie wróżbiarstwo ^[11].

[edytuj] Buddyzm

Trudność w wymienieniu zakazów buddyzmu polega na tym, iż szkół jest tutaj bardzo dużo i każda czymś się od siebie różni. Buddyzm opiera się na idei karmy, czyli - można rzec - współczynnikowi dobrych i złych czynów. Te złe zostały zebrane w zespół Dziesięciu złych uczynków.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Przewodnik po Etyce, wyd. Książka i Wiedza, str. 41-50
2. ↑ Ibidem, str. 44
3. ↑ Katechizm Kościoła Katolickiego 2125: „Ateizm, odrzucając lub negując istnienie Boga, jest grzechem przeciw 1535 cnocie religijności”
4. ↑ KKK 2357: „(…) [akty homoseksualne] Nie wynikają z prawdziwej komplementarności uczuciowej i płciowej. W żadnym wypadku nie będą mogły zostać zaaprobowane.”
5. ↑ KKK 2270: Życie ludzkie od chwili poczęcia winno być szanowane i chronione w sposób absolutny. Już od pierwszej chwili swego istnienia istota ludzka powinna mieć przyznane prawa osoby wśród nich nienaruszalne prawo każdej niewinnej istoty do życia (...) KKK 2271: Kościół od początku twierdził, że jest złem moralnym każde spowodowane przerwanie ciąży. (...) Bezpośrednie przerwanie ciąży, to znaczy zamierzone jako cel lub środek, jest głęboko sprzeczne z prawem moralnym."
6. ↑ KKK 2277: „Eutanazja bezpośrednia, niezależnie od motywów i środków, polega na położeniu kresu życia osób upośledzonych, chorych lub umierających. Jest ona moralnie niedopuszczalna.”
7. ↑ Halacha 82:3: Podnoszenie przedmiotu z miejsca, w którym spoczywa zwane jest akira, a kładzenie rzeczy zwane jest hanacha. Akira nie połączona z hanacha jak i odwrotnie - są zakazane. Dlatego nie wolno Żydowi dać jakiejś rzeczy do rąk nie-Żyda, aby ten przeniósł ją z reszut hajachid do reszut harabim lub do karmelit, bo Żyd przez to popełnia akira; ale nie-Żyd powinien sam wziąć ten przedmiot. I tak samo, gdy nie-Żyd przyniesie jakąś rzecz - Żyd nie może wziąć tego z jego rąk, bo przez to Żyd popełnia hanacha, ale nie-Żyd powinien sam położyć ten przedmiot. Należy uważać, aby w przypadku gdy nie-Żydówka bierze w Szabat dziecko do synagogi, aby je obrzezano - ona sama podnosiła je [z kołyski] w domu, a gdy przynosi je na podwórze lub do przedsionka [synagogi] - powinna je położyć i wtedy Żydówka może wziąć dziecko.
8. ↑ Halacha 90:12: Nie wolno wyciskać owoców do picia, nie wolno wyciskać cytryny do wody, żeby przyrządzić napój zwany lemoniadą. Niektórzy zakazują nawet wysysania owocu bezpośrednio ustami. Należy być ostrożnym nade wszystko z winogronami - by nie wysysać ich soku i nie wyrzucać skórek. Ale jeśli nie potrzebuje się [soku] jako napoju - wolno wyciskać owoce. Dotyczy to np. ogórków, bo nie korzysta się z soku, który z nich wypływa.
9. ↑ Koran 5:90: O wy, którzy wierzycie! Alkohol, hazard, bałwany i strzały wróżbiarskie - to obrzydliwość wynikająca z dzieła szatana. Unikajcie więc tego! Być może, będziecie szczęśliwi!
10. ↑ Koran 5:3: Zakazane wam jest: padlina, krew i mięso świni; to, co zostało poświęcone na ofiarę w imię czegoś innego niż Boga; zwierzę zaduszone, zabite od uderzenia, zabite na skutek upadku, zabite na skutek pobodzenia i to, które pożerał dziki zwierz - chyba, że zdołaliście je zabić według rytuału - i to, co zostało ofiarowane na kamieniach.
11. ↑ Koran 5:3: I nie wolno wam się dzielić, wróżąc za pomocą strzał, bo to jest bezbożnością