Zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim

Z Wikipedii

Zamek biskupi w Lidzbarku Warmińskim - zamek z XIV wieku mieszczący się w Lidzbarku Warmińskim.

Zamek w Lidzbarku należy do najcenniejszych zabytków architektury gotyckiej nie tylko w Polsce. Rozpoczęta w połowie XIV w. budowa zamku w jego pierwotnym kształcie realizowana była przez biskupów od Hermana z Pragi do Henryka Sorboma. W czasie kadencji biskupa Sorboma dziedziniec zamku otoczony został dwukondygnacyjnymi krużgankami. Budynek zamku wzniesiony został na planie czworoboku o wymiarach 48,5x48,5 m. Wybudowany w widłach rzek Łyny i Smysarny zamek chroniony był dodatkowo murami obwodowymi i fosami od południa i wschodu (wschodnia fosa równoległa do rzeki Smysarny). W części południowej zamku zlokalizowano przedzamcze. Dojazd do zamku z miasta odbywał się przez Bramę Młyńską po moście przez Łynę do jakby północnego przedzamcza, gdzie zlokalizowany był młyn wodny. Dalej przejechać trzeba było wzdłuż zachodniej strony zamku przez kilka bram do przedzamcza od strony południowej. Przedzamcze to od zamku właściwego oddzielone jest suchą fosą. Po przejechaniu mostu na wymienionej fosie można było się dostać na dziedziniec zamkowy przez bramę usytuowaną w centralnej części skrzydła południowego. Bryłę zamku w narożu północno-wschodnim zdobi wieża wysoka, a w pozostałych narożach wieżyczki na konsolach. Wieżyczki te dobudowano po pożarze zamku w 1442r. Ostateczny kształt te wieżyczki uzuskały w czasie rządów biskupa Watzenrode.

Zamek posiada piwnice, które służyły jako magazyny żywności, więzienie oraz w ich w części znajdowały się piece do ogrzewania zamku ciepłym powietrzem. Obecnie część piwnic pod skrzydłem wschodnim zamku przeznaczona jest na sale ekspozycyjne (elementy architektury ogrodowej i armaty z herbami biskupów).

W pomieszczeniach parteru głównej bryły zamku znajdowały się : w skrzydle zachodnim kuchnia, północnym browar i piekarnia, wschodnim magazyny żywnościowe, południowym zbrojownia i szkoła dla chłopców pruskich.

Dziedziniec lidzbarskiego zamku ze względu na krużganki przypomina dziedziniec Królewskiego Zamku na Wawelu. Z dziedzińca lidzbarskiego zamku przechodzi się po kamiennych schodach (z początków XVIIw.) na główną kondygnację, gdzie znajdują się pomieszczenia reprezentacyjne lidzbarskiego zamku.

Architektura zamku uzupełniona była przez dobudowany w 1673r. przy skrzydle południowym pałac (zamek średni) przez biskupa warmińskiego Wydżgę. Z pałacu tego korzystało 8 biskupów. Pałac został rozebrany w latach 1839-1840. Pozostał po nim zarys fundamentów - między południowym skrzydłem zamku, a suchą fosą znajdującą się między zamkiem , a południowym przedzamczem. Na dziedzińcu przedzamcza w centralnym miejscu znajduje się barokowy pomnik św. Katarzyny z 1756r., ufundowany przez biskupa Grabowskiego. W II poł. XIX w. restaurację zamku prowadził konserwator królewski Ferdinand von Quast.

Przedzamcze

Przedzamcze otoczone jest trzema skrzydłami budowli, które na przestrzeni wieków zmieniały kształt i charakter. Skrzydło wschodnie w obecnej postaci - pałac ufundowany przez biskupa Grabowskiego , użytkowany był przez wójta krajowego i pełnił funkcję sądu. Skrzydło południowe dobudowane pod koniec XVIII w. przy murze łączącym skrzydło wschodnie z ze skrzydłem zachodnim przedzamcza. W narożu południowo-wschodnim przedzamcza zachowała się baszta cylindryczna (stan z XVI w.) oraz w części centralnej skrzydła południowego wieża bramna z XIVw. Najwcześniej w XIV w. powstało skrzydło zachodnie przedzamcza, które obecny kształt ma z połowy XVIIIw.

[edytuj] Pomieszczenia reprezentacyjne

Wygląd pomieszczeń, a także czasem ich funkcje w lidzbarskim zamku zmieniały się w ciągu wieków. Miała wpływ na to moda i upodobania użytkowników. Na zmiany w sposobie wykorzystania pomieszczeń zamkowych miał wpływ wybudowany przez Wydżgę pałac stojący niegdyś przy południowej ścianie zamku.

Kaplica zamkowa

Kaplica zamkowa mieści się na pierwszym piętrze w części wschodniej skrzydła południowego zamku. Obecny rokokowy wystrój kaplica zawdzięcza biskupowi Grabowskiemu. Na temat kaplicy pisał Mieczysław Orłowicz w ten sposób:

"Wejście do niej herb kardynała Michała Radziejowskiego (1679-88). Sklepienie gwiaździste otrzymało rokokową ornamentykę w XVIII w. kiedy kaplice poddano restauracji, za biskupa Grabowskiego, o czym świadczy jego herb umieszczony obok organów.Jest tu też złocony herb biskupstwa warmińskiego z drewna. Malowidła ścienne średniego pędzla , być może Józefa Korzeniewskiego, nadwornego malarza biskupa Grabowskiego. Ołtarze rokokowe, w wielkim obraz Zaślubin św. Katarzyny, takaż kazalnica i organy. Przy ścianie relikwiarz św. Benedykta z czarnego marmuru."

Opis Orłowicza należy uzupełnić - obrazy ołtarzowe zniknęły w 1945. Zaginiony obraz w ołtarzu głównym zastąpił obraz św. Jerzego (pędzla Józefa Korzeniewskiego) z lidzbarskiego kościoła farnego. Zdobienia kaplicy, łącznie z białymi ławkami robią wrażenie na zwiedzających. Znajduje się tu również Tetragram imienia Bożego.

Wielki refektarz

Wielki refektarz zwany także salą sądową obecnie zajmuje wschodnie skrzydło pierwszego piętra lidzbarskiego zamku. Wejście do refektarza prowadzi z krużganka przez renesansowy portal z piaskowca z datą 1612 i herbem biskupa Szymona Rudnickiego. Pomieszczenie powiększone zostało w czasach biskupa Ignacego Krasickiego, przez wyburzenie ściany oddzielającej wielki refektarz ( pierwotnie pięcioprzęsłowy) od Izby Sybilli. Obecni wielki refektarz to sala siedmioprzęsłowa o długości 27 m i 9 m szerokości. Sala zdobiona jest fryzem heraldycznym z herbami biskupów warmińskich od Anzelma do Edmunda Piszcza. W refektarzu znajdują się odkrywki najstarszych malowideł z końca XIVw.. Średniowieczna polichromia przedstawia koronację Marii, a ściany zdobione były polichromią z motywem szachownicy.

W pomieszczeniu refektarza eksponowane są zbiory sztuki średniowiecznej Warmii i Prus Krzyżackich. W północnej części pomieszczenia eksponowana jest płyta nagrobna biskupa Pawła Legendorfa.

Pomieszczenia wieży wysokiej

Z wielkiego refektarza jest przejście do znajdującego się na tym poziomie pomieszczenia w wieży wysokiej zamku. Pomieszczenie to służyło jako kaplica domowa biskupów. Wystrój tego domowego oratorium pochodzi z czasów biskupa Łukasza Watzenrode. Kaplica zdobiona jest scenami ze Starego Testamentu: Adoracja Boga, Mojżesz, Ofiara Abrahama i Św. Jan na Patmos. W kaplicy jest herb biskupa Watzenrode obok herbu diecezji oraz herby biskupa Pawła Legendorfa i Mikołaja Tungena. Z korytarzyka łączącego wielki refektarz z oratorium jest zejście w dół do nieoświetlonego pomieszczenia - komnaty więziennej, zwanej izbą zapomnienia. W owej izbie zapomnienia, na środku, znajduje się otwór, przez który spuszczano za pomocą kołowrota więźniów skazanych za ciężkie przestępstwa. Pomieszczenie nad kaplicą domową użytkowane było jako skarbiec.

Komnata audiencyjna i pozostałe pomieszczenia pierwszego piętra

Komnata audiencyjna mieści się w północnym skrzydle zamku. Przejście do niej jest z wielkiego refektarza, lub z krużganka przez marmurowy portal (podobnie jak do kaplicy) ufundowany został przez biskupa Radziejowskiego. Z sali audiencyjnej jest przejście do dawnych pokojów prywatnych, w tym sypialni biskupiej.

W skrzydle zachodnim zamku mieścił się mały refektarz oraz w części skrzydła zachodniego i południowego kapitularz. W pomieszczeniach kapitularza zachowały się malowidła gotyckie:poczet biskupów, scena adoracji N.M.Panny przez biskupa Anzelma i inne. Na parterze zamku pod małym refektarzem znajdowała się zamkowa kuchnia. W lidzbarskim zamku występuje też czarna kuchnia na poziomie pierwszego piętra.

Wykorzystywanie pomieszczeń

W czasach gdy nie było jeszcze pałacu biskupa Wydżgi na pomieszczenia mieszkalne wykorzystywane były pomieszczenia drugiego piętra w skrzydle zachodnim i północnym.

Obecnie większość pomieszczeń zamkowych przeznaczonych jest do zwiedzania. Prezentowane są tu zbiory sztuki gotyckiej, portrety, dokumenty związane ze słynnymi mieszkańcami zamku oraz elementy dawnego wyposażenia sal zamkowych. Na najwyższych piętrach zamku prezentowane jest malarstwo polskie z XIXw. i XXw. oraz zbiór ikon, których znaczna część pochodzi z Wojnowa.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Lidzbark Warmiński zamek