Zamek w Łańcucie

Z Wikipedii

Zamek w Łańcucie

Zamek w Łańcucie - fragment

Zamek w Łańcucie, Zamek Lubomirskich i Potockich w Łańcucie – dawna rezydencja magnacka w Łańcucie, która była jedną z najbardziej znaczących rezydencji arystokratycznych w całej Europie.

Spis treści

1 Dzieje zamku
2 Wnętrza zamku
3 Park
4 Zobacz też
5 Literatura dodatkowa
6 Linki zewnętrzne

[edytuj] Dzieje zamku

Zamek powstał w obecnym miejscu i kształcie w 1. połowie XVII wieku, gdy został zakupiony przez Lubomirskich. Stąd często stosowana nazwa Zamek Lubomirskich w Łańcucie. Od tego czasu był przez kolejne pokolenia rozbudowywany i upiększany, przechodząc po drodze również kilka znacznych i udanych przebudów. Powstały również kolejne budynki a tereny fortyfikacji ziemnych zamieniono na ogrody. W roku 1745 właścicielem zamku w Łańcucie został marszałek wielki koronny Stanisław Lubomirski, którego żoną była Izabela Lubomirska z Czartoryskich (powszechnie nazywana księżną marszałkową). Po śmierci Stanisława Lubomirskiego pełne władanie nad zamkiem uzyskała jego żona, a z kolei po jej śmierci w roku 1816 Łańcut przeszedł w ręce jej wnuków Alfreda i Artura Potockich. W roku 1830 Łańcut stał się ordynacją z Alfredem Potockim jako pierwszym ordynatem. Artur Potocki otrzymał Krzeszowice.

Potoccy w czasie II wojny światowej nie byli prześladowani przez Niemców, a w zamku mieścił się sztab Wehrmachtu. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej 1 sierpnia 1944 roku, Alfredowi Potockiemu udało się uciec na Zachód, bardzo wiele dóbr zamkowych za pozwoleniem Niemców wywieźć. W czasie działań wojennych II wojny światowej zamek nie ucierpiał.

Zamek został przejęty przez władze Polski Ludowej i zamieniony w muzeum. Dział Edukacji Muzealnej prowadzi zajęcia warsztatowe w oparciu o zbiory muzeum dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich. Można tu zamówić lekcje m.in. na tematy biblijne i mitologiczne w malarstwie, judaizm – religia i sztuka, obyczaje i zwyczaje w dawnej Polsce, teatr dworski i tradycje żywych obrazów. Co do ostatniego tematu to służą mu m.in. oryginalne dekoracje teatralne i scenograficzne projekty z przełomu XIX i XX w., unikatowe w skali polskiej.

W nawiązaniu do tradycji zapoczątkowanych przez księżnę Izabelę Lubomirską zamek prowadzi ożywioną działalność muzyczną. Od 1960 roku nieprzerwanie do dziś, zawsze w maju, organizowana jest impreza, która nosiła pierwotnie nazwę Dni Muzyki Kameralnej. W 1981 roku przekształcono ją w Festiwal Muzyki, którego dyrektorem artystycznym został Bogusław Kaczyński. Festiwal jest jedną z najważniejszych imprez muzyki poważnej w kraju. Od 1975 roku organizowane są tu również mistrzowskie kursy interpretacji muzycznej.

W zamku łańcuckim kręcono także sceny polskiego dwóch znanych polskich filmów fabularnych: Trędowatej (1976) i Hrabiny Cosel (1968).

Zamek pełni również funkcje reprezentacyjne i służebne wobec instytucji państwowych. W 1996 roku odbyło się tu spotkanie 9 prezydentów państw Europy Środkowej. Dość często odbywają się w nim również sympozja naukowe. Osobom fizycznym i instytucjom prywatnym pomieszczeń zamkowych nie udostępnia się. Wyjątek uczyniono jedynie dwa razy – dla potomków byłych właścicieli. W zamku odbyły się uroczystości ślubne Stanisława Potockiego i Rosy Larco de la Fuente oraz część uroczystości pogrzebowych związanych ze sprowadzeniem do Polski prochów śp. Elżbiety z Radziwiłłów Potockiej, jej synów Alfreda i Jerzego oraz jego żony Susany Iturreguiy Orbegoso.

W 1981 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki kupiło dla zamku w Galerii Heim w Londynie kilka portretów Potockich, a istniejąca od kilku lat Fundacja na rzecz Muzeum-Zamku w Łańcucie nabyła portret Alfreda I Potockiego pędzla Jana Tabińskiego. Na terenie zamku powstała też kolekcja sztuki cerkiewnej oraz izba pamięci 10 Pułku Strzelców Konnych. Do obiektów objętych oddziaływaniem muzeum włączono również ufundowaną przez jednego z Lubomirskich synagogę ze zbiorami judaików.

[edytuj] Wnętrza zamku

Jedna z zamkowych sal

Na tle innych magnackich rezydencji w Polsce zamek w Łańcucie wyróżnia się – mimo strat – bogactwem zbiorów i zachowanymi założeniami parkowo-pałacowymi, a więc ogrodami, budynkami mieszkalnymi i służebno-gospodarczymi.

Po wejściu do zamku przechodzi się do Wielkiej Sieni, której układ zachował się aż z XVII wieku. Jest tam jeden filar i 4 przęsła sklepienia. Na sklepieniu znajdują się 3 herby rodzin spokrewnionych z Lubomirskimi (Czartoryskich, Sanguszków i Radziwiłłów) oraz herb samych Lubomirskich.

Najważniejsze sale zamku w Łańcucie to:

Sala Balowa
Jadalnia Wielka
Sala Kolumnowa
Teatr Dworski
Galeria Rzeźb

Oryginalne jest ich wyposażenie, w tym znakomita kolekcja pojazdów konnych wraz z akcesoriami. Do najcenniejszych dzieł sztuki należą m.in. autoportret Sofonisby Anguissoli z 1556 r. i rzeźba dłuta Antonia Canovy przedstawiająca Henryka Lubomirskiego jako Amora. W Łańcucie znajduje się obecnie również największy w Polsce i najlepiej zachowany przykład biblioteki magnackiej (liczącej 22 tys. woluminów).

[edytuj] Park

Ogród za oranżerią

Wokół zamku znajduje się park o charakterze angielskiego parku krajobrazowego. Obecny jego kształt w znacznym stopniu powstał pod koniec XVIII i na początku XIX wieku kiedy należał on do Stanisława i Izabeli Lubomirskich. Księżna marszałkowa Izabela Lubomirska z zamiłowaniem dbała o sukcesywne powiększanie i ulepszanie zamkowych ogrodów, zamkowej Oranżerii oraz parku. Park ma obszar 36 ha i dzieli się na: park wewnętrzny w obrębie fosy i park zewnętrzny poza fosą na wschód od zamku. W skład parku wewnętrznego wchodzą Ogród Włoski i Ogród Różany. Na terenie parku znajduje się szereg obiektów zabytkowych: Oranżeria (1802), Zameczek Romantyczny (1800), ujeżdżalnia (1830), stajnie (1898) i wozownia (1902).

[edytuj] Zobacz też

historia Łańcuta

[edytuj] Literatura dodatkowa

Banach Jerzy, Muzeum-Zamek w Łańcucie, Kraków 1961.
Baniukiewicz Elżbieta, Park w Łańcucie, Warszawa 1972.
Baniukiewicz Elżbieta, Wiśniowska Zofia, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1970.
Biegański Krzysztof, Biblioteka muzyczna Zamku w Łańcucie. Katalog, Łańcut 1968.
Bogdanowski Janusz, Fortyfikacje łańcuckie na tle małopolskiej sztuki obronnej, Łańcut 1976.
Borcz Andrzej, Znaczenie Łańcuta w latach "potopu" (1655-1660), "Historia. Pismo Młodych Historyków" 1997, R. 5, nr 2, s. 211-228.
Bujak Adam, Łańcut. Zamek, Powozownia, Park, Olszanica 1998.
Cetnarski Stanisław, Miasto Łańcut. Z dziejów i własnych wspomnień, Wąbrzeźno 1937.
Cholewianka Aldona, Kolekcja trofeów egzotycznych w zbiorach Muzeum-Zamku w Łańcucie, [w:] "Spotkania z Zabytkami", 1989 nr 1.
Cholewianka Aldona, Konne portrety Potockich z Łańcuta, [w:] "Koń Polski", 1990 nr 5.
Cholewianka Aldona, Łańcuckie ekwipaże i wierzchowce hrabiny Potockiej, [w:] "Koń Polski", 1993, nr 3.
Cholewianka Aldona, Portrety Khafifana, [w:] "Koń Polski", 1989, nr 6.
Cholewianka Aldona, Powozowe latarnie, [w:] "Spotkania z Zabytkami", 1993, nr 9.
Cholewianka-Kruszyńska Aldona, Pani Alfredowa. Maria z Sanguszków Potocka z Łańcuta, Warszawa 1998.
Fabijańska-Żurawska Teresa, Powozownia w Łańcucie. Przewodnik, Łańcut 1994.
Giemza Jarosław, Ikony XVI i XVII wieku w zbiorach Muzeum-Zamku w Łańcucie, [w:] Zachodnioukraińska sztuka cerkiewna. Dzieła – Twórcy – Ośrodki – Techniki. Materiały z Międzynarodowej Konferencji Naukowej, 10-11 maja 2003, Łańcut 2003, s. 17-52.
Jabłoński Krzysztof, Wojtowicz Wit, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1991.
Jurasz Tomasz, Muzeum-Zamek w Łańcucie, Rzeszów 1991.
Kolijewicz Lesław, Jawczak Jerzy, Muzeum-Zamek w Łańcucie, Rzeszów 1983.
Kossakowska-Szanajca Zofia, Majewska-Maszkowska Bożena, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.
Kruszyńska Aldona, Katalog zbiorów pojazdów konnych Muzeum-Zamku w Łańcucie. Kolekcja po rodzinie Potockich, Warszawa 1994.
Łańcut i okolice, [w:] Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, pod red. M. Omilanowskiej i J. Sity, t. III, z. 5, Warszawa 1994.
Majewska-Maszkowska Bożenna, Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej /1736-1816/, Wrocław – Warszawa – Kraków 1976.
Majewska-Maszkowska Bożenna, Teatr w Łańcucie, [w:] Pamiętnik Teatralny R.1962 s. 464-474.
Mauberg Helena, Pewna historia. Czy Alfred Potocki uratował czy zdradził Zamek w Łańcucie, Warszawa 2001.
Nitkiewicz Maria, Biblioteka i życie kulturalne łańcuckiej rezydencji, Łańcut 1986.
Nitkiewicz Maria, Dział rolnictwa biblioteki zamkowej. Katalog, Łańcut 1981.
Nitkiewicz Maria, Katalog czasopism biblioteki zamkowej w Łańcucie, Łańcut 1977.
Nitkiewicz Maria, Szewski poniedziałek oraz dalsze dni tygodnia czyli życie codzienne w siedemnastowiecznym Łańcucie, Łańcut 1990.
Ogród i park Potockich w Łańcucie. Badania – Projekty – Realizacja 1999, [w:] Studia i Materiały. Ogrody 7(13), Warszawa 1999.
Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie. Zwięzły opis dziejów i zbiorów, Lwów 1933.
Potocka Elżbieta, Łańcut – wspomnienia od roku 1885 do roku 1915, Łańcut 1915.
Potocki Alfred, Chatelain en Pologne. Mémoires du Comte Potocki (Master of Lancut), Paris 1961.
Potocki Alfred, Master of Lancut. The Memoirs of Count Alfred Potocki, London 1959.
Prus-Niewiadomski, Łańcut, powozownia zamkowa, Łańcut 1967.
Rychlikowa Irena, Szkice o gospodarce panów na Łańcucie, Łańcut 1971.
Teodorowicz-Czerepińska Jadwiga, Zameczek Romantyczny w Łańcucie, Łańcut 1970.
Trojnar Barbara, Majolika w zbiorach Muzeum-Zamku w Łańcucie. Katalog, Łańcut 1988.
Trojnar Barbara, Serwisy toaletowe w Łańcucie, [w:] "Świat łazienek i kuchni", 2001, nr 2.
Wideryński Mariusz, Łańcut, Rzeszów 1991.
Wideryński Mariusz, Wojtowicz Wit, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1998.
Więckowska Jolanta, Zamek w Łańcucie. Krótki przewodnik po zbiorach Muzeum, Łańcut 1972.
Wojtowicz Wit Karol, Park w Łańcucie, Rzeszów 1988.
Wojtowicz Wit Karol, Zamek w Łańcucie, Łańcut 1992.
Wójtowicz Zygmunt, Łańcut i okolice, Rzeszów 1981.
Ziembiński Janusz, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1978.
Żurawska Teresa, Łańcut. Zamek – Powozownia – Park, Warszawa 1992.
Żurawska Teresa, Stajnie i powozownie zamkowe w Łańcucie, Łańcut 1972.
Żurawska Teresa, Zbiory Powozowni Zamkowej w Łańcucie, Rzeszów 1998.
Żurawski Jerzy, Łańcut, Warszawa 1966.