Krzeszowice

Z Wikipedii

Współrzędne: 50°08' N 19°38' E50.1333333 19.6333333 (Krzeszowice)

Krzeszowice

Gmina
- rodzaj

Krzeszowice
miejsko-wiejska

Założono

1286

Prawa miejskie

1933

Burmistrz

Czesław Bartl

Powierzchnia

16,84 km²

Położenie

50° 08' N
19° 38' E

Liczba mieszkańców (2006)
- liczba ludności
- gęstość

10057
593,4 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

32-065

Tablice rejestracyjne

KRA

Położenie na mapie Polski

Krzeszowice

TERC10
(TERYT)

2121506064

Urząd miejski³

ul. Ogrodowa 1
32-065 Krzeszowice
tel. 12 282-00-73, 282-06-86; faks 12 282-25-00
(e-mail)

Strona internetowa miasta

Plan Krzeszowic

Kościół w Krzeszowicach

Stacja kolejowa

Krzeszowice to miasto w woj. małopolskim, w powiecie krakowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Krzeszowice. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. krakowskiego.

Według danych z 31 grudnia 2006 miasto miało 10 057 mieszkańców.

Położone jest ok. 25 kilometrów na zachód od centrum Krakowa, przy linii kolejowej Kraków-Katowice i przy drodze krajowej 79 (południowa część miasta).

Spis treści

1 Wprowadzenie
2 Historia
3 Historia uzdrowiska
4 Zabytki
5 Turystyka
6 Media
7 Sport
8 Religia
9 Podział administracyjny miasta (wykaz ulic)
- 9.1 Wykaz ulic
10 Przedsiębiorczość
11 Osoby urodzone w Krzeszowicach
12 Okolice
13 Linki zewnętrzne
14 Zobacz też
15 Źródła

[edytuj] Wprowadzenie

Gmina Krzeszowice położona jest w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, na obszarze Rowu Krzeszowickiego oraz Garbu Tenczyńskiego. Potrzaskana w czasie alpejskich ruchów górotwórczych płyta wyżyny, kryje w sobie liczne intruzje magmowe, stąd na obszarze gminy występują: porfiry, dolomity, diabazy oraz tuf. Począwszy od dewonu, reprezentowane są tu wszystkie ery geologiczne. Wapienne podłoże Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej oraz Garbu Tenczyńskiego odsłania się w wielu miejscach, ukazując formy krasowe – liczne jaskinie, doliny krasowe oraz ostańce, należące do osobliwości tego regionu. Dla ochrony wszystkich tych niezwykłości w r. 1981 utworzono Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych. Jest ich 6, z czego 3 leżą częściowo na terenie gminy Krzeszowice: Rudniański – obejmujący niewielki wycinek Garbu Tenczyńskiego, Tenczyński – z pozostałą częścią Garbu Tenczyńskiego, Dolinki Krakowskie – z południową częścią Płaskowyżu Ojcowskiego.

Miejscowość do 1620 była własnością biskupów krakowskich, następnie przeszła w ręce rodów magnackich. W XVII wieku odkryto lecznicze właściwości tutejszych wód siarczanych. W XIX wieku gwałtowny rozwój gospodarczo-kulturalny: w Krzeszowicach zbudowano wówczas m.in. Pałac Potockich wraz z parkiem krajobrazowym, liczne zakłady przemysłowe, a także znacznie powiększono infrastrukturę miejscowego uzdrowiska.

Prawa miejskie Krzeszowice otrzymały w 1925, potwierdzone w 1933 r.^[1]

[edytuj] Historia

Pierwsza historyczna wzmianka o Krzeszowicach pochodzi z 1286 r., kiedy to biskup Paweł z Przemankowa nadał Fryczkowi Fretonowi z Bytomia przywilej na założenie, w istniejącej już wsi Cressouicy, sołectwa na zasadzie prawa magdeburskiego.

W 1337 r. prawdopodobnie istniał tu już kościół. Według Długosza w IIp. XV w. w Krzeszowicach stał drewniany kościół pod wezwaniem św. Marcina, istniała szkoła, karczma i folwark plebański.

W 1555 r. Krzeszowice stały się własnością Stanisława Tęczyńskiego i weszły w skład "hrabstwa tęczyńskiego". W następnych latach były własnością m.in. Opalińskich, Czartoryskich, Lubomirskich, a od 1816 r. Potockich.

W roku 1778 książę August Czartoryski, w związku z organizacją uzdrowiska na bazie odkrytych źródeł wód o charakterze leczniczym, wybudował pierwsze łazienki, a w roku następnym zarejestrowano już pierwszych pacjentów. W związku z rozwojem uzdrowiska w latach 1783-1786 powstał pałacyk "Vauxhall", a nieco później w roku 1819 budynek "Łazienki Zielone" (zwane od 1858 r. "Zofia").

Zewnętrznym wyrazem znaczenia Krzeszowic był fakt, że w latach 1809-1815 i 1855-1867 stanowiły siedzibę oddzielnego powiatu krzeszowickiego, a później nadal mieścił się tutaj sąd powiatowy, który w 1886 r. objął swym zasięgiem 29 wsi.

Z fundacji Zofii Potockiej w 1829 r. powstał szpital dla pracowników "dóbr tęczyńskich", który w czasie powstania listopadowego (1830-1831), z polecenia Artura Potockiego, został udostępniony powstańcom szukającym schronienia na terenie Rzeczypospolitej Krakowskiej. W latach 1842-1843 wybudowano "Dom Schronienia im. Artura" przeznaczony dla ubogich. Jedną z bardziej interesujących budowli jest powstały w 1832 i 1840-1844 r. neogotycki kościół według projektu K. F. Schinkla, którego wykańczanie trwało do roku 1874.

W 1847 r. przeprowadzono przez Krzeszowice linię kolejową z Krakowa do Mysłowic (fragment linii, Kraków-Wiedeń), zaś w roku 1850 Krzeszowice otrzymały przywilej na odbywanie jarmarków.

W związku z niewolą narodową miejscowa ludność zaangażowana była zarówno w powstaniu krakowskim (1846 r.) jak i w powstaniu styczniowym (1863 r.), dla którego okoliczne miejscowości stanowiły ważne punkty przerzutu broni i powstańców do Królestwa.

W latach 1850-1855 Potoccy budują, według projektu F. M. Lanciego, pałac w stylu renesansu włoskiego. Wraz z rozpoczęciem budowy pałacu założono park krajobrazowy z cechami parku angielskiego. Pałac został zamieszkany dopiero w 1862 r., a drobne przeróbki, szczególnie wnętrz, trwały do 1870 r.

Pod koniec XIX wieku Krzeszowice przeżyły fazę intensywnego rozwoju przemysłowego i urbanistycznego. Powstały nowe zakłady produkcyjne: stycharskie i garncarskie (ok. 1880 r.), tartak parowy (ok. 1894 r.), fabryka beczek (ok. 1894 r.), fabryka zaprawy fasadowej (1900 r.), fabryka dachówek i drenów oraz fabryka farb ziemnych (1906 r.), fabryka wyrobów cementowych i betonowych (1907 r.)

W 1919 r. Rada Gminna wystąpiła z prośbą o przyznanie Krzeszowicom praw miejskich, jednakże dopiero 3 grudnia 1924 r. miejscowość uzyskuje status miasteczka. Potwierdzenie praw miejskich Krzeszowice uzyskały 18 października 1933 r.

Pałac Potockich w Krzeszowicach

[edytuj] Historia uzdrowiska

Największe znaczenie dla współczesnego charakteru Krzeszowic jako uzdrowiska miał trzeciorzęd (60-1 mln lat p.n.e.), a ściślej – morze mioceńskie, które zalało Rów Krzeszowicki, utworzony wcześniej pod wpływem alpejskich ruchów górotwórczych. W specyficznych warunkach terenowych na dnie morza, wśród iłów, wytrącał się z wody siarczan wapnia, czyli gips. Na skutek działania materii organicznej, zawartej w sąsiadujących z gipsem pokładach, zostaje on zredukowany. W wyniku dalszych procesów dochodzi do wypłukiwania związków siarki, które w postaci wody siarczanowo-wapniowo-siarczkowej wypływają w Krzeszowicach w postaci dwu źródeł: "Głównego" i "Zofii".

Pierwszego zapisu mówiącego o wykorzystaniu wód siarczanych do leczenia bydła dokonał miejscowy proboszcz, ks. Bernard Bocheński, w kronice parafialnej z 1625 r. Jednak rozwój uzdrowiska rozpoczyna się w II połowie XVIII wieku, kiedy dr Jan Gotfryd Leonhardi, na zlecenie księcia Augusta Czartoryskiego, dokonał badań właściwości wody siarczanej oraz odkrył i zastosował do celów leczniczych źródło wody żelazistej. Około 1778 r. ocembrowano jedyne wówczas źródło wody siarczanej ("Zdrój Główny"). Prawdopodobnie w tym samym roku wybudowano pierwsze łazienki, a w roku następnym zarejestrowano pierwszych pacjentów.

Zatwierdzone przez księcia Czartoryskiego plany budowy nowoczesnych łazienek realizowała energicznie księżna Izabela Lubomirska. W 1788 r. zespół uzdrowiskowy składał się z pięciu niewielkich domków kąpielowych, dwóch łaźni, lazaretu i mieszkania dla ubogich gości, pałacyku "Vauxhall" prowadzącego działalność rozrywkową dla kuracjuszy, oberży, oraz kilku obiektów pomocniczych i gospodarczych. W następnych latach księżna zamierzała znacznie rozbudować uzdrowisko, plan ten jednak nie został zrealizowany, prawdopodobnie ze względu na zaistniałe wydarzenia polityczne (II i III rozbiór Polski w latach 1793 i 1795, powstanie kościuszkowskie w roku 1794, okres wojen napoleońskich w latach 1803-15). W okresie tym lekarzem zdrojowym był Leopold de Lafontaine, który w roku 1789 wydał pierwszą monografie uzdrowiska, zawierająca oprócz charakterystyki wód także opis okolicy.

Kolejny etap rozwoju uzdrowiska rozpoczął się wraz z przejęciem Krzeszowic w roku 1816 przez wnuka Izabeli Czartoryskiej – Artura Potockiego i jego żonę Zofię z Branickich. W 1819 r., prawdopodobnie na miejscu wcześniejszej łaźni, powstały "Łazienki Zielone", od 1858 r. zwane łazienkami "Zofia". W 1829 r. Zofia Potocka zakupiła pole z bijącym na nim źródłem siarczanym i zbudowała tam szpital (dziś "Stary Szpital"), przeznaczony dla leczenia pracowników "hrabstwa tęczyńskiego" . W czasie powstania listopadowego (1830-31 r.), z woli Artura Potockiego, pełnił rolę szpitala dla powstańców szukających schronienia na terenie Rzeczypospolitej Krakowskiej.

Na rok 1835 przypadł szczyt zainteresowania uzdrowiskiem, które z biegiem lat stopniowo malało. W 1847 r. odnotowany został chwilowy wzrost popularności kurortu, spowodowany uruchomieniem linii kolei żelaznej z Krakowa do Mysłowic przez Krzeszowice. Wysiłki Potockich przeniosły się na rozbudowę dochodowego górnictwa i przemysłu. W ślad za tym obniżył się poziom usług lekarskich, a urządzenia łazienkowe ulegały stopniowej dewastacji.

Po przeprowadzeniu w 1858 r. przez Józefa Dietla wnikliwej lustracji uzdrowiska i przedstawieniu projektu poprawy zaistniałej sytuacji, podjęto działania na rzecz odnowy uzdrowiska. Unowocześniono metody lecznicze, dokonano koniecznych napraw urządzeń. W roku 1869 Adolf Aleksandrowicz dokonał nowej analizy chemicznej wód siarczanych obu źródeł. W latach 1875-76 gruntownie przebudowano i zmodernizowano "Łazienki Zielone", a w roku 1877 oddano do użytku nowy, piętrowy dom mieszkalny dla gości uzdrowiska. Poczynania te znacznie zwiększyły zainteresowanie Krzeszowicami. Podobnie sytuacja przedstawiała się w latach następnych, aż do początku XX w.

Pomimo modernizacji łazienek w 1923 r. i uzyskania w roku 1928 statusu uzdrowiska, w ciągu całego okresu międzywojennego Krzeszowice miały tylko lokalne znaczenie. Podczas II wojny światowej budynki łazienek zostały wykorzystane przez okupanta dla potrzeb wojennych i uległy poważnej dewastacji.

Po zakończeniu wojny podejmowano szereg prób wznowienia lecznictwa uzdrowiskowego. W roku 1964 reaktywowano uzdrowisko. W pobliżu łazienek odkryto dwa nowe źródła mineralne: solankowe oraz siarczane. W latach 1966-68 przeprowadzono prace adaptacyjne w budynku łazienek "Zofia" i częściowo rozbudowano ośrodek. W 1970 r. Ośrodek Rehabilitacyjny przyjął pierwszych pacjentów. Na przełomie lat 1970/80 ponownie rozbudowano łazienki w kierunku południowym. Obecne leczenie (stacjonarne i ambulatoryjne) obejmuje pacjentów ze schorzeniami reumatologicznymi, neurologicznymi i pourazowymi.

[edytuj] Zabytki

Pałac Potockich zbudowany w stylu włoskiego renesansu o kubaturze 43 tysięcy m³, składający się z 228 różnych pomieszczeń, według projektu Franciczka Lanci w latach 1850-1857, ze zmianami w 1871 roku. W okresie do 1944 był letnią rezydencją Hansa Franka, Generalnego Gubernatora, szefa niemieckich władz okupacyjnych. Warty uwagi jest również ogród otaczający pałac. Obecnie rezydencja jak i ogród pałacowy jest skrajnie zaniedbany (lipiec 2007).
Kościół pw. św. Marcina w stylu Neo-Gotyckim. Wzniesiony w latach 1832-1847.
Vauxhaull wybudowany w latach 1783-1786 wg. projektu Szczepana Humberta na polecenie księżnej Izabeli Lubomirskiej jako dom zdrojowy z salami zabaw – obecnie mieści się tu galeria wystawiennicza.
Łazienki Zofia ufundowany ok. 1819 roku przez Zofię Potocką
Zdrój Główny wody siarczanej z ok. 1778 roku na polecenie Augusta Czartoryskiego ocembrowana z inicjatywy lekarza zdrojowego J.G. Leonhardiego.
Uzdrowiskowy Dom Gościnny, klasycystyczny 'hotel łazienkowy' powstał w 1876 roku (od 1945 roku siedziba L.O.), na fasadzie budynku w 1987 roku wmurowano tablicę pamiątkową poświęconą Wincentemu Dankowi, założycielowi liceum, w 2001 budynek został poddany generalnemu remontowi.
Dworzec kolejowy z 1847 roku.
Zespół dawnego folwarku z 1788 roku.
Willa Japonka z 1920 roku, z drewnianym poddaszem, mieściła się tu restauracja dla kuracjuszy,
Park miejski (Planty) XIII-wieczny park z pomnikami przyrody.
Traktiernia z 1849 roku, pełniący rolę oberży, jadłodajni oraz mieszkań dla ówczesnej służby.
Buzdyganówka późnoklasycystyczny, piętrowy budynek Floriana Buzdygana.
Kaplica na cmentarzu z 1864 roku, według projektu Augusta Stulera, w jej podziemiach pochowane są prochy Józefa Chłopickiego, na murze umieszczone są dwie tablice pamiątkowe poświęcone J. Chłopickiemu oraz Romanowi Załuskiemu, Tadeuszowi Neymanowi i Dyżmie Chromemu.

[edytuj] Turystyka

Krzeszowice dzięki licznym szlakom turystyki pieszej i rowerowej stanowią dobrą bazę wypadową do zwiedzania pięknych krajobrazowo i wartościowych przyrodniczo parków krajobrazowych- Tenczyńskiego i Dolinek Krakowskich.

Szlaki turystyczne

– żółty szlak łączący Chrzanów z Pieskową Skałą jest podzielony na 2 części – Dolinek Jurajskich: Krzeszowice – Pieskowa Skała oraz Ziemi Chrzanowskiej Chrzanów – Krzeszowice.

Przebieg szlaku Dolinek Jurajskich: szlak prowadzi przez: Krzeszowice, Dolinę Eliaszówki 3 km, klasztor w Czernej, Dębnik, Dolinę Racławki 10 km, Paczółtowic, Żary, Szklary 14,5 km, fragment Doliny Będkowskiej, Dolinę Kobylańską, zabytkowy dwór z 3 ćw. XVIII w. w Karniowicach 26 km, Dolinie Bolechowickiej, Zelków, Wierzchowie, koło Jaskini Mamutowej i Jaskini Wierzchowskiej Górnej, Murowni 32 km, następnie przez Ojcowski Park Narodowy (wezęł szlaków), potem przez Dolinę Sąspowską, Sąspów, Kalinów 45 km, Maczugę Herkulesa, a szlak kończy swój bieg przy zamku w Pieskowej Skale. Ten odcinek szlaku ma 48 km.

Przebieg szlaku Ziemi Chrzanowskiej: szlak prowadzi przez: Tenczynek, Las Zwierzyniecki, Zamek Tenczyn w Rudnie 5 km, Grojec, przez rynek w Alwernii 12,5 km, a dalej przez Regulice, Podlas 21 km, Rezerwat Lipowiec (ruinę Zamku Lipowiec), Wygiełzów (skansen), Rezerwat Bukowica, Zagórze 28-29 km, Pogorzyce, a szlak kończy swój bieg przy stacji PKP w Chrzanowie. Ten odcinek szlaku ma 37 km.

Szlak jest bardzo okrężny, mimo to bardzo piękny.

– przez Niedźwiedzią Górę, Bukową Górę, Zimny Dół do Czernichowa
Szlaki rowerowe: – z Krzeszowic przez Miękinię, Dolinę Kamienic, Wolę Filipowską, Puszczę Dulowską, Las Orley, rezerwat przyrody Dolina Potoku Rudno, Sankę, Dolinę Sanki i Niedźwiedzią Górę do Krzeszowic.; – z Krzeszowic przez Tenczynek, Brzoskwinię, Las Zwierzyniecki, Las Zabierzowski, Szczyglice do Krakowa.; – z Krzeszowic przez Bartlową Górę, Dolinę Eliaszówki, Dębnik i Siedlec do Krzeszowic.; – z Krzeszowic do stacji PKP w Woli Filipowskiej.

[edytuj] Media

Magazyn Krzeszowicki – Pismo Rady Miejskiej w Krzeszowicach.
Ziemia Krzeszowicka – Pismo Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krzeszowickiej.

[edytuj] Sport

GKS Świt Krzeszowice (piłka nożna: V liga)
MKS MOS Maraton Krzeszowice (siatkówka: II liga- kobiety, IV liga- mężczyźni)

[edytuj] Religia

Kościół Parafii Rzymskokatolickiej pw. św. Marcina (ul. Grunwaldzka 1)
Sala Królestwa miejscowego zboru Świadków Jehowy (ul. Kościuszki 49)

[edytuj] Podział administracyjny miasta (wykaz ulic)

Liczba mieszkańców miasta: 10.057 Miasto podzielone jest na następujące osiedla:

Osiedle Nr 1, liczba mieszkańców: 2328. Przewodnicząca Zarządu Osiedla – Irena Godyń.

Skład Zarządu: Zofia Kurdziel, Iwona Kłeczek, Wanda Barbara Werschner, Jadwiga Tumidalska, Zygmunt Zbigniew Wójcik

Osiedle Nr 2, liczba mieszkańców: 2588. Przewodnicząca Zarządu Osiedla – Janina Oczkowska.

Skład Zarządu: Agata Kulczycka, Marta Kardas, Marianna Przybylska, Małgorzata Podoba, Katarzyna Ryba

Osiedle Nr 3, liczba mieszkańców: 2624. Przewodnicząca Zarządu Osiedla – Małgorzata Fryt.

Skład Zarządu: Antoni Krok, Teresa Rokicka, Zenona Florczyk, Maria Szlósarczyk, Ryszard Chmiest

Osiedle Nr 4, liczba mieszkańców: 1030. Przewodnicząca Zarządu Osiedla – Krystyna Drewnowska

Skład Zarządu: Kazimierz Marszałek, Henryka Czechowska, Henryka Kurdziel, Adam Śladowski, Czesław Skóra

Osiedle Czatkowice, liczba mieszkańców: 887. Przewodnicząca Zarządu Osiedla – Helena Latawiec

Skład Zarządu: Jan Świder, Ewa Sobula, Jan Kurdziel, Jan Godyń, Ignacy Matysik

Osiedle Żbik, liczba mieszkańców: 552. Przewodnicząca Zarządu Osiedla – Aleksandra Górecka

Skład Rady Osiedla: Ewa Stach, Dominik Pasek, Kazimierz Janiszewski, Bogdan Kulka, Lidia Polak

[edytuj] Wykaz ulic

Akacjowa – ulica w zachodniej części miasta, nad lewym brzegiem rzeki Filipówka, do roku 1997 w granicach wsi Wola Filipowska, zabudowana domami jednorodzinnymi z lat 80. i 90. XX w;
Armii Krajowej – ulica w centrum miasta do 1990 roku nosiła nazwę ul. Manifestu Lipcowego, zabudowana blokami mieszkalnymi powstałymi w latach 70. XX w.;
ks. Bandurskiego – ulica w zachodniej części miasta, nad prawym brzegiem rzeki Filipówka, zabudowana domami jednorodzinnymi w większości z lat 70.-90. XX w., znajduje się tutaj dawna drewniana leśniczówka z 2. poł. XIX w., w 2007 r. powstało na zachodnim krańcu ulicy osiedle bloków Nad Filipówką;
Batalionów Chłopskich – obwodnica w północnej części miasta, łącząca ul. Legionów Polskich z os. Czatkowic (Dolnych), wybudowana w latach 90. XX w., na byłej bocznicy kolejowej do kamieniołu w Miękini, po północnej stronie istnieją ogródki działkowe;
gen. Józefa Chłopickiego – ulica odchodząca na zachód od ul. Grunwaldzkiej, gęsto zabudowana domami jednorodzinnymi, przy końcu ulicy znajduje się cmentarz z 1. poł. XIX w., na którym spoczywa m.in. Józef Chłopicki, Daniel Edward Friedlein, Roman Załuski, Tadeusz Neyman, Dyzma Chrobry, Florian Buzdygan, Jan Oszacki, Jan Walkowski, Mieczysław Mazurek, Wincenty Danek;
Stanisława Czycza – ulica w południowej cześci miasta na tzw. Gwoźdźcu, przy rzece Dulówka (w 1977 r. wybudowany został nowy most na tej rzece) przy ulicy mieszkał Stanisław Czycz (jego dom rodzinny znajduje się w granicach Nawojowej Góry), do roku 1997 zabudowa tej ulicy należała do Nawojowej Góry, przy ulicy zlokalizowana jest oczyszczalnia ścieków;
Wincentego Danka – ulica w centrum miasta, na wschodnim brzegu Krzeszówki, zabudowana blokami mieszkalnymi z przeł. lat 60. i 70. XX w., do połowy lat 80. XX w. istniało tu kino Nowości, do 2. poł. lat 70. nosina nazwę ulica Apteczna;
Ignacego Daszyńskiego – ulica ciągnąca się od Rynku, przez linie kolejową (przejazd koło stacji PKP) aż do granic Tenczynka, przy ulicy m.in. istnieje tartak powstały w XVIII w., do 1935 r. był to mały zakład pracujący dla potrzeb Potockich, od tego czasu kilkakrotnie rozbudowany (m.in. po zniszczeniach wojennych w 1945 r.), 1 maja 1997 r. przez pożar uległ zniszczeniu (po upadku Zakładu Przemysłu Drzewnego, przeszedł w prywatne ręce); przy rondzie znajduje się wybudowany w latach 70. duży dom towarowy oraz zespół rehabilitacyjny "Zofia" z 1819 r. wybudowany przez Zofię Potocką (żonę Artura Potockiego), imię fundatorki nadano po gruntownej modernizacji w 1875 r., którą nadzorował Józef Dietl (rozbudowany ok. 1965 r., ok. 1978 r. i 2007 r.) wokół istnieje park zdrojowy (przy zachodniej stronie ulicy); ulicę wytyczono pod koniec XVII w. jako aleje spacerową, obsadzoną kasztanowcami; w 2001 roku za przejazdem kolejowym wybudowano Centrum Dystrybucji Żywności Mrożonej Jago.
Jarosława Dąbrowskiego – ulica w centrum miasta, zabudowna domami jednorodzinymi (większość z lat 70. i 80. XX w.);
Długa – ulica z blokami mieszkalnymi z 2. połowy lat 70. XX w. (nazywana na początku os. Krakowska), mieści się tutaj gimnazjum (z lat 90. XX w.) z halą widowiskowo-sportową (z 2001 roku) oraz przedzkole (mieszczące się w budynku mieszkalnym i w bloku);
Działkowa – ulica między osiedlami Ćmany a Czatkowice (Górne), z zabudową domów jednorodzinych z lat 60. XX w i z początku XXI w., przy ulicy mieszczą się ogródki działkowe;
św. Floriana – niewielka ulica, przy której mieści się remiza strażacka i centrum komunikacyjne (busy i autobusy) powstałe na pocz. XXI w.;
Gminna – stroma ulica ciągnąca się od zachodniej strony ul. Grunwaldzkiej, zabudowana domami jednorodzinnymi większości z lat 60. i 70. XX w.;
Grunwaldzka – ulica po zachodniej stronie rzeki Krzeszówki, przy ulicy znajdują się: kościół, budynek Urzędu Miejskiego wzniesiony w latach 1899-1905, natomiast po zachodniej stronie ulicy zachował się układ łanowy pierwotnej wsi z okresu lokacji w XVII w., w późniejszych latach łany te zostały podzielone na węższe pasma, od ulicy co kilkanaście metrów ciągną się stromo – na zachód – wąskie boczne uliczki, do których zwrócone są frontem domy, a na ich zapleczu znajdują się działki;
Hallerczyków – ulica zabudowana domami jednorodznymi z pocz. lat 80. XX w. w północno-wschodniej części os. Ćmany;
Jaśminowa – ulica z domami jednorodzinymi z pocz. XXI w. pomiędzy os. Ćmany a os. Czatkowice (Górne);
Kolejowa – ulica przy krzeszowickiej stacji PKP;
Tadeusza Kościuszki – ulica zbudowana w latach 1935-1937, w ciągu drogi krajowej nr 79, ciągnąca się od mostu rzecznego na Krzeszówce (przy granicy z Nawojową Górą), przez most kolejowy (z lat 30. XX w.), aż do ulicy Trzebińskiej na zachodzie miasta; przy ulicy znajdują się: dwie stacje benzynowe; sklep Biedronka (z pocz. XXI w.); Sala Królestwa Świadków Jehowy (z poł. lat 90. XX w.); budynek banku PKO BP (z poł. lat 90. XX w.); zespół dawnego folwarku Potockich z 1788 r. z charakterystycznymi zabudowaniami rzędowymi z pocz. XX w.; starostwo powiatowe (wydz. budowlany i komunikacyjny) i urząd pracy, a pomiędzy ulicami Kościuszki, św. Floriana, Kolejową a Daszyńskiego znajduje się ogród działkowy Zdrój; W 2. poł. XIX w. przy ulicy powstały dworki wyższych urzędników dworskich i lekarzy zdrojowych, niektóre zachowały się do dziś, przy skrzyżowaniu z ul. Szpitalną znajdują się klika zabudowań typu wiejskiego z przeł. XIX i XX w. o drewnianej konstrukcji zębowej; przy ulicy zachowany jest budynek kuźni z końca XIX w.;
Krakowska – reprezentacyjna ulica miasta ciągnąca się od Rynku do wschodniej części miasta, znajduje się przy niej: budynek Banku Spółdzielczego, siedziba Muzeum Regionalnego, Zespół Szkół Zawodowych (budynek z pocz. lat 50. XX w.), filia szkoły podstawowej oraz we wschodniej części obiekty przemysłowe, na skrzyżowaniu z ul. Legionów Polskich (przy której w 2001 roku powstała sygnalizacja swietlna), istnieje budynek tzw. "bunkier" przy nim istniało do 1850 r. źródło "wody żelazistej"
Walerego Krawczyńskiego – ulica zabudowana domami jednorodznymi z pocz. lat 80. XX w. w północno-wschodniej częśći os. Ćmany;
Krzywa – ulica zabudowana domami jednorodznymi w centrum miasta;
Pl. Franciszka Kulczyckiego – plac ze skwerem w centrum miasta, mieści się przy nim stadion GKS "Świt", straż miejska, biblioteka publiczna, budynek sądu grodzkiego (budynki z pocz. lat 70. XX w.);
Kwiatowa – ulica zabudowana domami jednorodznymi z przeł. lat 70. i 80. XX w. w zachodniej części os. Ćmany;
Legionów Polskich – dawna ul. 15-Grudnia, ciągnąca się od skrzyżowania z ul. Krakowską do os. Czatkowice (Górne), przy ulicy znajduje się m.in..: pogotowie ratunkowe (dawna "Porodówka"), przychodnia lekarska, wielki plac targowy (w poniedziałek odbywa się tu drugi co do wielkości w Małopolsce tzw. "jarmark" – przywilej jego odbywania nastąpił w 1850 r.), pracownicze ogródki działkowe Kolejarz ze świetlicą, piekarnia i budynki dawnej masarni (oba z poł. lat 80. XX w.);
Leśna – ulica w południowej części miasta na tzw. Gwoźdźcu, przy rzece Krzeszówka i wzgórzu Ułańskie Zdrowie; do roku 1997 zabudowa tej ulicy należała do Nawojowej Góry;
Łąkowa – ulica z domami jednorodzinnymi z pocz. XXI w. pomiędzy os. Ćmany a os Czatkowic (Górne);
3 Maja – ulica w centrum miasta od skrzyżowania z ul. Krakowską (koło tzw. bunkra) do skrzyżowania z ul. Kościuszki (koło supersamu);
Majowa – ulica z domami jednorodzinnymi z poł. lat. 70 XX w. na os. Ćmany, rozdziela to osiedle na część wschodnią (młodszą) i zachodnią (starszą);
Miękińska – ulica w północno-zachodniej części miasta prowadzi od skrzyżowania z ul. Grunwaldzką do granic wsi Miękinia, od strony północnej wznosi sie Bartlowa Góra;
Modrzewiowa – ulica z domami jednorodzinnymi z poł. lat 70. XX w. w zachodniej części os. Ćmany;
Na Skarpie – ulica z domami jednorodzinnymi z poł. lat 70. XX w. w zachodniej części os. Ćmany;
Nowa Wieś – ulica w zachodniej części miasta z domami prywatnymi, przy niej znajduję się m.in.: Dom Schronienia z lat 1842-1843, jako dawny przytułek dla ubogich pracowników Potockich; kaplica p.w. św. Stanisława Biskupa Męczennika;1848 r., budynek Państwowej Szkoły Muzycznej;
Ogrodowa – dawna ul. Nagórzańskiego w centrum miasta, znajduje się przy niej m.in..: Pałac Potockich z parkiem, tzw. Stary Pałac (obecnie siedziba Urzędu Miejskiego"), Willa Japonka z 1923 r., dawny dom gościny z 1879 r. (obecnie gmach Liceum Ogólnokształcącego), dawne stajnie angielskie i spichlerz z ok. się Zdrój Główny ocembrowany ok. 1778 r., ulica przechodzi przez most (koło kościoła) nad Krzeszówką; wokół ulicy rozciąga się park (część północna XVIII w. parku zdrojowego) z figurą głowy Chrystusa z 1851 r.; znajduję się też symboliczny grób nieznanego żołnierza, na którym umieszczony jest głaz;
Parkowa ulica ciągnąca się od Rynku aż do ul. Nowa Wieś przy pałacu Potockich; przy ulicy znajduje się zabudowa z II poł. XX w., koło mostu na Krzeszówce znajduje się Zdrój Główny.
Stanisława Polaczka – ulica z domami jednorodzinnymi z pocz. lat 80. XX w. w północno-wschodniej części os. Ćmany;
Polna – ulica z domami jednorodzinnymi z pocz. XXI w. pomiędzy os. Ćmany a os. Czatkowice (Górne);
Poprzeczna – ulica w południowej części miasta, za linią kolejową, do 1997 r. znajdowała się na terenie Nawojowej Góry; przy ulicy znajduje się budynek dawnej bażantarni, założonej przez Potockich ok. 1840 r.;
Powstańców Śląskich – ulica z domami jednorodzinnymi z pocz. lat 80. XX w. we wschodniej części os. Ćmany;
Władysława Reymonta – ulica ulica z domami jednorodzinymi we wschodniej części miasta, dawniejsza nazwa do roku 1997 "ul. Kościuszki Dalsza";
Różana – ulica z domami jednorodzinnymi z pocz. XXI w. w pomiędzy os. Ćmany a os. Czatkowice (Górne);
Rynek – na środku Rynku stoi późnoklasycystyczny budynek tzw. Buzdyganówka, wschodnia pierzeja to budynki z okresu końca XIX w. i okresu międzywojennego, północna część to budynki z XIX w. z byłą oberżą z wozownią (później pełnił rolę kasyna, od roku 1945-1993 mieściła się w nim poczta), budynek narożny z ul. Danka powstał w 2. poł. XIX w. na miejscu apteki, istniejącej już przed 1824 r., a zachodnia część to większości budynki z okresu międzywojennego; w południowo-zachodniej części znajduje się budynek z pocz. XIX w. tzw. Kółko; po II wojnie światowej w zachodnia część Rynku została urządzona jako skwer z wodotryskiem;
Henryka Sienkiewicza – ulica w południowo-zachodniej części miasta, przy przejeździe kolejowej do Tenczyka, do 1997 r. budynki należały do Woli Filipowskiej;
Słoneczna – ulica z domami jednorodzinnymi z 2 poł. lat 70. XX w. w zachodniej części os. Ćmany;
Sosnowa – ulica z domami jednorodzinnymi z 2 poł. lat 70. XX w. w zachodniej części os. Ćmany;
Spacerowa – alejka spacerowa na bulwarze przy rzece Krzeszówce tzw. Dzikie Planty z lat 80. XVIII w., w północnej jej części znajdował się w latach 1539 do ok. 1880 młyn papierny;
Andrzeja Stopki – dawna ul. Niecała w centrum miasta, w okresie II wojny światowej przy ulicy (na której stały tylko dwa budynki) mieszkał Kazimierz Wyka; obecnie kilka domów i blok mieszkalny (z końca lat 70. XX w.);
Szarych Szeregów – ul. we wschodniej części miasta z dużym kompleksem szklarniowym i osiedlem bloków mieszkalnych powstałych w latach 80. XX w., w byłym hotelu "Witaminka" mieści się od roku 2001 komisariat policji;
Szkolna – dawna ul. Rzeźnicza w centrum miasta, znajduje się przy niej szkoła podstawowa;
Szpitalna – tzw. "Stary Szpital", budynek klasycystyczny z 1829 roku, o dwóch piętrowych ryzalitach połączonych parterowym łącznikiem, był to dawny szpital dla pracowników służby Potockich, istniał do 1922 r. potem zaczął pełnić funkcję mieszkalną; w pobliżu źródło siarczane – Źródło Zofia;
Karola Ślusarczyka – ulica z domami jednorodzinnymi z pocz. lat 80. XX w. we wschodniej części os. Ćmany;
Targowa – osiedle mieszkaniowe w centrum miasta z blokami mieszkaniowymi z lat 60. i 70. XX w., na terenie osiedla dawniej był plac targowy gdzie odbywały się tzw. "jarmarki" (obecnie przeniesione na plac przy ul. Legionów Polskich); dawniej występowała dodatkowa nazwa os. Kąty;
Tęczowa – ulica z domami jednorodzinnymi z pocz. XXI w. pomiędzy os. Ćmany a os. Czatkowice (Górne);
Trzebińska – ulica w zachodniej części miasta, w ciągu drogi krajowej 79; do roku 1997 w granicach wsi Wola Filipowska;
dr Jana Walkowskiego – ulica w ścisłym centrum miasta, znajduje się tutaj tzw. Vauxhall z lat 1783-1786 wybudowany na polecenie księżnej Izabeli Lubomirskiej, pełnił on funkcję rozrywkową uzdrowiska (po II wojnie światowej mieściła się w nim szkoła, potem urząd pracy a obecnie Krzeszowicki Ośrodek Kultury)
Wąska – ulica w ścisłym centrum miasta, przed II wojną światową znajdowała się tutaj boźnica żydowska, po wojnie mieściła się w nim remiza OSP;
Franciszka Wężyka – ulica z domami jednorodzinnymi z pocz. lat 80. XX w. we wschodniej części os. Ćmany;
Wrzosowa – ulica z domami jednorodzinnymi z 2 poł. lat 70. XX w. w zachodniej części os. Ćmany;
Kazimierza Wyki – reprezentacyjna ulica w ścisłym centum miasta, po południowej stronie znajduje sie osiedle mieszkaniowe przy ul. Targowej; pod nr 10 znajduje się dom, w którym urodził się Kazimierz Wyka (obok salonu Orange),
Wyzwolenia – ulica z domami jednorodzinnymi z 2 poł. lat 70. XX w. w zachodniej części os. Ćmany;
Zagrody – ulica z blokami mieszkalnymi powstałymi na pocz. lat 90. XX w., dawnym hipodromem i stajniami amerykańskimi z końca XIX w. (do pocz. lat 90. XX znajdował się tu internet i dom dziecka a do końca lat 90. XX w. znajdowały się w nim warsztaty szkolne, a obecnie w części są mieszkania komunalne), terenami składowymi i produkcyjnymi;
Zielona – ulica w zachodniej części miasta, do 1997 r. należała do Woli Filipowskiej; przy ul. znajduje się duży zakład prefabrykatów żelbetonowych;
Zimna Woda – ulica w wschodniej części miasta, między północnym brzegiem Krzeszówki a linią kolejową, do 1997 r. należała do Nawojowej Góry;
Żbicka – ulica z blokami mieszkaniowymi powstałymi pod koniec lat 70. XX w., ciągnie się do os. Żbik;
Żołnierzy Września – ulica z domami jednorodzinymi z pocz. lat 80. XX w. we wschodniej części os. Ćmany;
Żwirki i Wigury – ulica z domami jednorodzinnymi z pocz. lat 80. XX w. we wschodniej części os. Ćmany;

[edytuj] Przedsiębiorczość

Budownictwo: Kopalnia Wapienia Czatkowice sp. z o.o. (os.Czatkowice), Kopalnie Portfiru i Diabazu sp. z o.o. (ul.Kościuszki), Eden Springs (os. Czatkowice), Proferem (ul. Krakowska), Kozień i córka sp. z o.o. (ul. Zagrody), Styrobud s.c. (ul.Krakowska), Elżbet (ul. Sienkiewicza), Elbud-Kaprin sp. z o.o. (ul.Zielona)
Ogrodnictwo: Produkcja i Hodowla Roślin Ogrodniczych sp. z o.o. (ul.Żbicka)
Handel: Rejonowa Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu (Legionów Polskich), Orange (ul. Wyki), Biedronka (ul. Kościuszki), Bostar (ul. Zagrody), Eden (os. Czatkowice)
Usługi: Cech Rzemiosł Różnych (ul. Daszyńskiego), Bank Spółdzielczy Krzeszowice (ul. Krakowska), Bank PKO BP (ul. Kościuszki), Bank BOŚ (ul. Walkowkiego), Bank PKO SA (Rynek)