Wikipedysta:Zimbru/brudnopis2
Z Wikipedii
Języki papuaskie – zbiorcza nazwa języków rdzennej ludności zachodniego Pacyfiku, nie należących, ani do języków austronezyjskich, ani też do australijskich. Miano to, powstało prawem wyłączenia i nie implikuje pokrewieństwa.
Spis treści |
[edytuj] Rozmieszczenie i różnorodność
Większości języków papuaskich używa się na wyspie Nowa Gwinea (podzielonej między indonezyjskie prowincje Papui oraz Papui Zachodniej i państwo Papuę-Nową Gwineę), oraz grupę sąsiednich wysp i archipelagów - archipelag Bismarcka, wyspy Bougainville, wyspach Salomona, na wschodzie, oraz na wyspach Halmahera, Timor i Alor na zachodzie. W granicach Australii, na wschodnich wyspach Cieśniny Torresa, używa się ponadto języka meriam mir. Jedynym krajem, w jakim języki papuaskie mają oficjalny status jest Timor Wschodni. Nowa Gwinea jest najbardziej zróżnicowanym, pod względem językowym, obszarem świata. Prócz austronezyjskich, istnieje około 800 języków, podzielonych na około 60 małych rodzin, o wciąż niejasnych związkach – zarówno wzajemnych, jak i zewnętrznych oraz duża liczba izolatów. Choć, w porównaniu do rodziny austronezyjskiej, zrobiono względnie niewiele by je zbadać, dokonano trzech wstępnych prób systematyki. Są to klasyfikacje: Josepha Greenberga, Stephena Wurma i Malcolma Rossa. Największą rodziną wśród języków papuaskich miałaby być nadrodzina języków nowogwinejskich, łącząca większość języków papuaskich i zajmująca głównie tereny nowogwinejskich wyżyn. Ponieważ, jedynie jedna czwarta języków papuaskich została zbadana w szczególe, ich wzajemne związki są nadal wątpliwe i muszą być poddane dalszej analizie. O papuaskie pochodzenie podejrzewa się kilka języków Flores i pobliskich wysp, szczególnie wyspy Sawu (zwanego też Savu lub Sabu). Zazwyczaj klasyfikuje się je jako języki austronezyjskie, ale wiele z ich podstawowego słownictwa ma nie-austronezyjskie pochodzenie. Stąd, wysuwano hipotezy, że w przeszłości mogły być to języki papuaskie, które pod silnym wpływem austronezyjskim, dokonały prawie całkowicie wymiany swego słownika. Nie wykazano jednak pokrewieństwa genetycznego z papuaskimi językami pobliskiego Timoru i Halmahery. Istnieją również hipotezy, o możliwym pokrewieństwie języków zachodnio-papuaskich z językami andamańskimi.
[edytuj] Klasyfikacja Greenberga
Joseph Greenberg postulował tzw. nadrodzinę indopacyficzną, zawierającą języki (północno) andamańskie, papuaskie i tasmańskie. Nie miała ona żadnego odpowiednika dla nadrodziny nowogwinejskiej poniższych klasyfikacji. Propozycja nie znalazła akceptacji, nawet pośród studentów Greenberga.
[edytuj] Klasyfikacja Wurma
Najbardziej rozpowszechniona klasyfikacja języków papuaskich, autorstwa Wurma, została pokazana poniżej z przybliżoną liczbą elementów. Schemat użyty również przez Ethnologue, oparty został na przygotowawczej pracy, głównie typologicznej, od której – jak, przyznał sam autor – nie oczekiwał nawet, że wytrzyma starcie z rzeczywistością. Wielu językoznawców, w tym m. in. William Foley, zasugerowało, że wiele cech, które Wurm uznał, za świadczące o pokrewieństwie, miało w istocie charakter regionalny i zaakceptowało tylko najniższe poziomy jego klasyfikacji, odziedziczone z resztą po wcześniejszych systematykach. Sam Foley (1986) z kolei zaproponował, podział języków papuaskich na sześćdziesiąt małych rodzin oraz kilka izolatów. Ostatnio zaakceptował jednak ogólny zarys, jeśli nie szczegóły wurmowskiej klasyfikacji, uznając, wraz z Rossem, w dużej mierze nowogwinejską nadrodzinę Wurma. Według Rossa (patrz niżej), głównym problemem klasyfikacji Wurma było to, że nie wziął pod uwagę zmian, powodowanych wzajemnym kontaktem. Na przykład, kilka z głównych podjednostek jego nowogwinejskiej nadrodziny nie miało wspólnego słownictwa ze swymi domniemanymi krewniakami, będąc zaklasyfikowane tylko na podstawie podobieństwa gramatycznego. Oprócz nich, istniało wiele języków austronezyjskich, które wykazywało wiele podobieństw do nowogwinejskich, czy to z powodu ciągłych kontaktów, czy dwujęzyczności. Podobnie, parę grup posiadających znaczący zasób nowogwinejskiego słownictwa podstawowego, było z nadrodziny wyłączonych, z powodu braku gramatycznego podobieństwa.
Rodziny pauaskie, zaproponowane przez Wurma (z przybliżoną liczbą języków)
- Języki amto-musyjskie (2)
- Język burmeso (izolat)
- Język busa (izolat)
- Języki wschodniej Ptasiej Głowy (3)
- Języki wschodnio-papuaskie (36)
- Języki Zatoki Geelvink (12)
- Język yuri (izolat)
- Języki porome (izolat)
- Języki kwomtari (6)
- Języki lewego brzegu May (7)
- Języki Sepik-Ramu (104)
- Języki sko (7)
- Języki Torricelli (48)
- Języki nowogwinejskie (598)
- Języki zachodnio-papuaskie (26)
- Język yalë (izolat)
Od tego czasu udało się powiązać dwa wurmowskie izolaty, jako:
- Języki Dolnego Mamberamo (2),
jak również, odkryto następny izolat i dwa języki, tworzące nową rodzinę
- Język abinomn (izolat)
- Język bayono-awbono (2).
[edytuj] Klasyfikacja Rossa
Malcolm Ross przeanalizował propozycję Wurma, tym razem na gruncie leksyki. Brał mianowicie pod uwagę, występowanie wspólnych osobliwości, podobnych do tych, znanych z języka anielskiego i niemieckiego (np.: I/me i Ich/mich). Z uwagi na ubogi stan udokumentowania, jego prace porównawcze, ograniczały się jednak tylko do zaimków. Niemniej jednak Ross wierzy, że potwierdził wiele z klasyfikacji Wurma, choć z poprawkami by uzupełnić jego typologiczne podejście Również jego klasyfikacja znalazła swoich krytyków. Głównym zarzutem było jednostronne podejście, oparte na porównaniu zaimków. Przekonywano, że kierowanie się tylko nimi może doprowadzić do błędnych wniosków, ponieważ podobieństwo zaimków może być efektem pożyczki. Ross odpowiadał, że z uwagi na closed-class pronoun system, zaimki papuaskie są odporne na zapożyczenia i że w każdym przypadku, tak wielka liczba języków o podobnych zaimkach w rodzinie, jaką jest nowogwinejska, wyklucza możliwość pożyczki. Wykazał, również że dwa przypadki rzekomych pożyczek zaimków są zwykłym zbiegiem okoliczności i mogą być wytłumaczone, jako owoce regularnego rozwoju z prajęzyków, ponieważ wraz z rekonstrukcją wcześniejszych form języków, zaimki stają się mniej podobne, nie zaś bardziej. (Ross przekonuje że open-class pronoun system, gdzie zapożyczenia są częste, występują w kulturach hierarchicznych, takich jak indochińska czy japońska, gdzie zaimki wyrażają raczej szczegóły relacji i statusu społecznego, niż są oznaczeniem gramatycznych pro-forms tak jak w egalitarnych społeczeństwach Nowej Gwinei.) Ross postuluje 23 rodziny i 9-13 izolaty. Jednak, z przyjętych przez niego surowych kryteriów, nie mógł znaleźć wystarczających danych do klasyfikacji wszystkich języków papuaskich, szczególnie wielu izolatów. Ross również odkrył, że języki dolnego Mamberamo (a przynajmniej język Warembori; miał niewystarczające dane dotyczące pauwi) są w istocie austronezyjskie, a w ciągu wieków uległy silnej transformacji pod wpływem kontaktów z językami papuaskimi, podobnie jak język takia. Możliwe, że języki Wysp Rafowych i Santa Cruz, wurmowskiej wschodnio-papuaskiej nadrodziny, stanowią, kolejną, 24 rodzinę, choć zaimki sugerować mogą, że są silnie zniekształconymi językami austronezyjskimi. Trzeba zauważyć, że choć ta klasyfikacja wydaje się być bardziej odpowiadająca rzeczywistości niż podejmowane wcześniej wysiłki, jest oparta li tylko na jednym parametrze tj. zaimkach. Zaimki, choć najbardziej zachowawcze części mowy, są krótkie i używają małego spektrum zasobów fonetycznych języka. Obie cechy znacząco powiększają możliwość zwykłego przypadku, szczególnie gdy nie są potwierdzone innymi podobieństwami leksykalnymi.
Rodziny papuaskie zaproponowane przez Rossa
- Języki nowogwinejskie (zredukowane do 466-493 języków)
- ? Rozszerzona rodzina języków zachodniopauaskich (niepewna)
- Języki zachodnio-papuaskie (27)
- Języki wschodniej Ptasiej Głowy i Sentani (9)
- Języki yawa (1-2)
- Języki mairasi (4)
- Języki zachodniej Zatoki Geelvink (10)
- Języki Równiny Jezior (19; górne Mamberamo)
- Języki Tor-Kwerba (17)
- Języki nimborańskie (5)
- Języki sko (8)
- Języki graniczne (15)
- Języki lewego brzegu May i Kwomtari (13) (problematyczne)
- Języki senagi (2) (możliwe, że spokrewnione z Sepik)
- Języki Torricelli (40-50) (możliwe, że spokrewnione z Sepik)
- Języki Sepik (51)
- Języki Ramu i dolnego Sepik (40) (po raz pierwszy zaproponowane przez Foleya)
- Języki yuat (5)
- Języki piawi (2) (możliwe, że do Ramu)
- Języki papuaskie południowo-środkowe (22)
- Języki wschodnie trans-fly (4; jeden w Australii)
- ? Języki zachodniej Nowej Brytanii i yele (niepewna)
- Język yélî dnye (yele) (izolowany)
- Język anêm (izolowany)
- Język ata (pele-ata, wasi) (izolowany)
- Języki baining (8)
- Języki północnego Bougainville (4)
- Języki południowego Bougainville (9)
- Języki centralnych Wysp Salomona (4)
Języki izolowane, zaproponowane przez Rossa (według miejsca używania)
północny Irian:
- Język abinomn (baso, foia)
- Język isirawa
- Język yuri (karkar)
- Język busa
- Język yalë (nagatman)
- Język taiap (gapun)
- Język sulka, w Nowej Brytanii
- Język kol, w Nowej Brytanii
- Język kuot (Panaras), w Nowej Irlandii
Inne
Byłe izolaty, sklasyfikowane przez Rossa:
- Język burmeso (Taurap), do języków wschodniej Ptasiej Głowy i Sentani
- Język porome (Kibiri), do rodziny Kiwai, języków nowogwinejskich
- Język morwap (Elseng), do granicznych
Niesklasyfikowane z powodu braku danych:
- Języki amto-musyjskie (2)
- Język massep
- Język samarokena
- Język kenati
- Język komyandaret
- Języki molof
- Języki momuna: Język momina, Języki momuna (somahai)
- Języki tofamna
- Język usku
- Język maramba (do Ramu?)
O nieustalonym pokrewieństwie:
- Języki bayono-awbono (2)
- Język kazukuru (3)
[edytuj] Dalsze związki
Kilku językoznawców, w tym Joseph Greenberg i Timother Usher z Projektu Rosetta, uważa, że języki andamańskie (a przynajmniej wielko-andamańskie) są spokrewnione z językami papuaskimi lub przynajmniej zachodnio-papuaskimi. Stephen Wurm, na przykład, stwierdził że leksykalne podobieństwa między językami Wielkiego Andamanu a zachodniopapuaskimi i timorsko-alorskimi są „uderzające i w pewnej liczbie przypadków, mogą faktycznie oznaczać pokrewieństwo", ale tłumaczy to istnieniem substratu językowego. Greenberg zasugerował również związek z językami tasmańskimi. Jednak, z uwagi na fakt, iż większość z nich wymarła, zanim zostały udokumentowane, niewielu badaczy wierzy, że kiedykolwiek będzie można ustalić ich pochodzenie i ewentualne związki z innymi językami Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku. William Foley (1986) zauważył leksykalne podobieństwa, między zrekonstruowanym przez R.M.W. Dixona w 1980, praaustralijskim a językami wyżyn wschodnio-gwinejskich. Stwierdził, że naiwnością jest sądzić, że istnieją osobne rodziny papuaskie i australijskie, skoro – przez większą część ludzkiej historii - Nowa Gwinea i Australia stanowiły jeden ląd, dopiero 8 000 lat temu, rozdzielony przez cieśninę Torresa i że rekonstrukcje, sięgające tym głębiej w przeszłość, obejmą zarówno języki Gwinei, jak i Australii. Dixon, wycofał się jednak ze swej propozycji, a koncepcje Foleya oczekują analizy w świetle najnowszej wiedzy.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- Carrington, Lois (1996). A linguistic bibliography of the New Guinea area. Canberra: Australian National University. ISBN 9780858834491. OCLC 41223774.
- Foley, William A. (1986). The Papuan Languages of New Guinea. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0521286212. OCLC 13004531.
- Pawley, Andrew; Robert Attenborough; Robin Hide; Jack Golson, eds. (2005). Papuan pasts: cultural, linguistic and biological histories of Papuan-speaking peoples. Canberra: Pacific Linguistics. ISBN 0858835622. OCLC 67292782.
- Ross, Malcolm (2005). "Pronouns as a preliminary diagnostic for grouping Papuan languages", w: Andrew Pawley, Robert Attenborough, *Robin Hide, Jack Golson, ed.: Papuan pasts: cultural, linguistic and biological histories of Papuan-speaking peoples. Canberra: Pacific Linguistics, pp. 15-66. ISBN 0858835622. OCLC 67292782.
- Wurm, Stephen A., ed. (1975). Papuan languages and the New Guinea linguistic scene: New Guinea area languages and language study 1. Canberra: Dept. of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University. OCLC 37096514.
- Wurm, Stephen A. (1982). The Papuan Languages of Oceania. Tybinga: Narr. ISBN 3878083572. OCLC 8592292.
- Wurm, Stephen A. (1983). "Papuan linguistics: past and future". Language and Linguistics in Melanesia (formerly Kivung) 14: 5-25. OCLC 9188672.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- 2003 bibliografia (papuaskich i austronezyjskich) języków indonezyjskiej Papui
- Strona SIL na temat języków (papuaskich i austronezyjskich) Papui Nowej Gwinei
- Mapa języków papuaskich (dawniej znanych jako wschodnio-pauaskie) wyspy Melanesia
- Bill Foley na temat jezyków pauaskich
- Rodziny językowe Papui wg Matthew S. Dryera
*
