Zofia Potocka
Z Wikipedii
Zofia Celina Clavone (Glavani) primo voto Witt secundo voto Potocka (ur. 12 stycznia 1760 w Bursie, zm. 24 listopada 1822 w Berlinie[1]) – trzecia żona Stanisława Szczęsnego Potockiego, którego poślubiła 17 kwietnia 1798 r. Miała z nim trzech synów: Aleksandra, Bolesława i Mieczysława oraz córki Zofię i Olgę. Z pierwszego małżeństwa miała ponadto syna Jan de Witte.
Odznaczała się wyjątkową urodą i intelektem.
Pochodziła z biednej rodziny. Lansowano też teorię, że pochodziła ze zubożałej szlacheckiej rodziny greckiej Czelicze de Maurocordateo. Z pochodzenia Greczynka, w 12 roku życia adoptowana przez ciotkę Glavani, nosiła jej nazwisko, jej rzeczywiste nie zostało poznane. W wieku 17 lat została sprzedana przez ciotkę, która była stambulską kurtyzaną, Karolowi Boscampowi-Lasopolskiemu, posłowi nadzwyczajnemu Rzeczypospolitej przy Porcie Ottomańskiej. Pełniła przy nim funkcję oficjalnej metresy do kwietnia 1778. Przez kolejny rok była luksusową kurtyzaną.
W styczniu 1779 wyruszyła do Polski do Boscampa-Lasopolskiego, którego żona zmarła w lipcu tegoż roku. Boscamp obiecywał jej mariaż z kupcem lwowskim. W czerwcu po pewnych perypetiach została żoną Józefa Witta, syna komendanta twierdzy w Kamieńcu. Małżeństwo to było bardzo niedobrane i zawarte wbrew ojcu świeżo nobilitowanego Józefa. Państwo Wittowie w podróż poślubną wybrali się do Warszawy oraz innych dworów europejskich budząc wszędzie zachwyt nad niezwykłą uroda pani Wittowej. Została wtedy okrzyknięta najpiękniejszą kobietą Europy co było nie lada wyczynem zważywszy na to, ze była wtedy w zaawansowanej ciąży. 17 października 1781 urodził się państwu Wittom ich jedyny syn Jan, późniejszy generał rosyjski. W czasie podróży Zofia została kochanką m.in. hrabiego Prowansji, późniejszego króla Ludwika XVIII i jego brata.
W 1787 r. wyruszyła w podróż do Stambułu, gdzie zastał ją wybuch wojny rosyjsko-tureckiej. Rok później znalazła się w obozie faworyta Katarzyny Wielkiej, księcia Potiomkina, gdzie została jego metresą aż do śmierci Potiomkina.
Po jego śmierci poznała pana na Tulczynie Stanisława Szczęsnego Potockiego, na balu imieninowym na cześć Katarzyny II 6 grudnia 1791 wydanym przez Potockiego, którego została kochanką. Towarzyszyła Szczęsnemu w jego podróży po Europie w latach '90. W 1798 r. Zofia dzięki znacznej pomocy Potockiego rozwiodła się z Józefem Wittem i wyszła za mąż za Szczęsnego Potockiego. Ślub był podwójny w obrządku katolickim i prawosławnym ze względu na religię panny młodej, a dodatkowo był to wyraz lojalności wobec carycy Katarzyny. Zofia nim formalnie została żoną Potockiego urodziła mu trójkę nieślubnych dzieci Konstantego, Mikołaja i Helenkę, które zmarły w dzieciństwie. Z formalnego związku miała piątkę dzieci: Aleksandra, Mieczysława, Zofię, Olgę i Bolesława (który najprawdopodobniej nie był synem Stanisława Potockiego, tylko jego wnukiem ze związku z swoim pasierbem Szczęsnym Jerzym Potockim).
Szczęsny ufundował dla Zofii park Sofijówka za 15 milionów złotych. Po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja, odwodziła Szczęsnego od współpracy z Rosjanami, namawiała do powrotu do Warszawy, wbrew opinii o jej prorosyjskości.
W myśl polskiego prawa cywilnego po śmierci męża żona otrzymywała zwrot posagu oraz udział w nieruchomościach męża. Ze względu na brak wniesionego posagu niewiele należało się Zofii w spuściźnie po Potockim, którego jedynymi pełnoprawnymi spadkobiercami byli synowie z małżeństwa z Józefiną. Po śmierci Stanisława Potockiego sądziła się z dziećmi Józefiny Mniszchówny i dla swoich dzieci udało jej się zatrzymać prawie cały majątek, dzięki wsparciu swojego pasierba Szczęsnego Potockiego, którego była kochanką, i carskiego gubernatora Nikołaja Nowosilcowa, którego po śmierci męża została faworytą. Jej syn Aleksander został właścicielem rodowego Tulczyna. Najstarszy syn Aleksander był wielkim patriotą, młodszy Bolesław ufundował gimnazjum. Córki Zofia i Olga wyszły za carskich oficerów.
W roku 1820 w domu Potockich wybuchł skandal, ponieważ Mieczysław dokonał swoistego zamachu stanu, przejmując zarząd w Tulczynie, Mieczysławowi udało się zachować Tulczyn, dzięki najsilniejszej protekcji na dworze petersburskim. Zofia została wówczas wyrzucona z Tulczyna i zamieszkałą w Humaniu, wyjawiła wówczas okoliczności zajścia w ciążę z Mieczysławem, która miała być wynikiem gwałtu zadanego jej przez Caracollę w okolicy Wenecji.
Zofia Cecylia Clavone Witt Potocka zmarła w Berlinie w 1822 r. po długiej i ciężkiej chorobie nowotworowej narządów rodnych.
Została pochowana w Humaniu tuż obok swojej ukochanej Sofiówki – jednego z piękniejszych w Europie parków założonego specjalnie dla niej i podarowanego przez zakochanego w niej Potockiego. Jej testament wydziedziczał Mieczysława. W latach '40 XIX w. trumna Zofii została przeniesiona do grobowca w cerkwi w Talnym.
Stanisław Trembecki poświęcił Zofii wiersz "Do pani Wittowej, przejeżdżającej z mężem przez Warszawę do wód spaskich".
[edytuj] Bibliografia i przypisy
- Łojek J. (1983, wyd. II), Potomkowie Szczęsnego. Dzieje fortuny Potockich z Tulczyna 1799-1921, Lublin, Wydawnictwo Lubelskie, ISBN 8322201192
- Stachniak E (2007), Ogród Afrodyty, Wydawnictwo: Świat Książki, ISBN 9788324701704
- ↑ Łojek J. (1983, wyd. II), Potomkowie Szczęsnego. Dzieje fortuny Potockich z Tulczyna 1799-1921...
