Habsburgowie

Z Wikipedii

Habsburgowie - dynastia niemiecka (von Habsburg). Założycielem dynastii był Guntram Bogaty (X wiek). Nazwa rodziny wywodzi się od zamku Habsburg (Habichtsburg - Jastrzębi Gród) położonego w kantonie Aargau w Szwajcarii. Jej przedstawiciele panowali m. in. w krajach niemieckich i włoskich, Świętym Cesarstwie Rzymskim, Czechach, Hiszpanii, Portugalii, Burgundii, na Węgrzech (a co za tym idzie także w Chorwacji), w Siedmiogrodzie, Niderlandach, na Śląsku oraz hiszpańskich i portugalskich koloniach w Azji i obu Amerykach. Dynastia w linii męskiej wygasła w 1740. Ostatnia z rodu Maria Teresa Habsburg wraz z mężem cesarzem Franciszkiem I Lotaryńskim założyła nową dynastię Habsbursko-Lotaryńską.

Spis treści

1 Początki
2 Hegemonia w Europie
3 Schyłek i geneza rodu habsbursko-lotaryńskiego
4 Zobacz też
5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Początki

Potomek Guntrama, Rudolf hrabia von Habsburg został wybrany królem niemieckim w 1273 jako Rudolf I Habsburg. W 1278 r. przekazał swym synom w dziedziczne władanie Austrię i Styrię po wygasłej dynastii Babenbergów. Ziemie te stały się podstawą potęgi Habsburgów. Kilkakrotnie sięgali po tron czeski. Po raz pierwszy w 1306 książę Rudolf III Habsburg ożenił się z wdową po królu Wacławie II, Ryksą Elżbietą. Nie pozostawił jednak męskiego następcy i tron w Pradze przejęli Luksemburgowie.

W połowie XIV wieku ród podzielił się na dwie linie: albertyńską i leopoldyńską. Pierwsza w 1437 odziedziczyła po Luksemburgach trony Czech i Węgier. Linia ta wygasła w 1457 na Władysławie V Pogrobowcu. Siostra Władysława, Elżbieta Rakuszanka była żoną Kazimierza IV Jagiellończyka, przeszła do historii jako Matka Królów.

Młodsza linia leopoldyńska osiągnęła w 1438 elekcyjny niemiecki tron królewski, a w 1440 godność cesarską (Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego) i zasiadała na nim aż do wygaśnięcia dynastii w 1740. W 1453 cesarz Fryderyk III Habsburg nadał wszystkim członkom rodu Habsburgów tytuł arcyksiążąt (niem. Erzherzog).

Herb pierwszych Habsburgów

[edytuj] Hegemonia w Europie

Twórcą hegemonii dynastii był syn Fryderyka, cesarz Maksymilian I Habsburg (1459-1519). Wcielił on w życie sławną dewizę: "Bella gerant alii, tu, felix Austria, nube" (Niech inni prowadzą wojny, ty, szczęśliwa Austrio, zaślubiaj). W 1477 r., jeszcze jako arcyksiążę austriacki, sam poślubił Marię Burgundzką, córkę księcia Burgundii Karola Zuchwałego i tym samym stał się władcą Niderlandów i Burgundii. W 1496 r. doprowadził do ślubu swojego syna, Filipa I Pięknego z Joanną Obłąkaną, córką królowej Kastylii Izabeli I i króla Aragonii Ferdynanda II. W 1515 r. zaaranżował małżeństwo swojego wnuka, Ferdynanda, z Anną Jagiellonką, córką króla Czech i Węgier Ludwika II, i uzyskał dla tego aktu zgodę króla Polski i stryja Ludwika, Zygmunta Starego.

Skutkiem działań Maksymiliana była przewaga Habsburgów w Europie XVI w. Starszy syn Filipa i Joanny, Karol z Gandawy, został władcą Burgundii i Niderlandów (w 1506 r.), królem zjednoczonej Hiszpanii (wraz z Sycylią, Neapolem i imperium kolonialnym, w 1516 r.) i cesarzem rzymsko-niemieckim (w 1519 r.), a tym samym także królem Włoch. Był pierwszym władcą w dziejach świata, nad którego imperium nigdy nie zachodziło słońce (decydowały o tym hiszpańskie posiadłości kolonialne w Ameryce i Azji). Młodszy syn Filipa i Joanny, Ferdynand, odziedziczył po teściu koronę czeską i węgierską, a po samym Maksymilianie Austrię i inne posiadłości Habsburgów w Rzeszy Niemieckiej. W 1531 r. Ferdynand został też wybrany na następcę Karola na tronie cesarskim, co zapewniało dynastii sukcesję tej godności.

Wraz z abdykacją Karola V w 1556 r. dynastia podzieliła się na dwie główne linie. Hiszpańską zapoczątkował Filip II Habsburg, syn Karola V Habsburga, który w 1580 objął także tron portugalski. Jego potomkowie zasiadali na tronie w Lizbonie do 1640, kiedy Portugalczycy zbuntowali się i wybrali własnego władcę. Linia hiszpańska wygasła wraz z bezpotomną śmiercią Karola II Habsburga (1661-1700). Tron hiszpański próbowała objąć austriacka linia dynastii, wysuwając arcyksięcia Karola (późniejszego cesarza Karola VI) jako Karola III, jednak w wyniku wojny o sukcesję hiszpańską Habsburgom przypadły jedynie Niderlandy Hiszpańskie (Belgia) i część posiadłości we Włoszech, reszta imperium przeszła w ręce Filipa V Burbona, wnuka króla Francji Ludwika XIV.

"Paw" Habsburgów

Linię austriacką zapoczątkował Ferdynand I Habsburg (1503-1564). Arcyksiążęta Ernest Habsburg i Maksymilian III Habsburg kandydowali do tronu polsko-litewskiego w pierwszych wolnych elekcjach w 1575 i 1587. W czasie panowania Ferdynanda II Habsburga podczas wojny trzydziestoletniej Habsburgowie przejściowo utracili tron czeski (wybrano tam na króla Fryderyka V, elektora Palatynatu - tzw. "król zimowy" 1619/1620) i węgierski (1619-1621 wybrano królem księcia Siedmiogrodu Gabora Bethlena). Pacyfikacja Czech w 1621 r. pozwoliła cesarzowi Ferdynandowie na wprowadzenie tam monarchii dziedzicznej: odtąd Habsburgowie nie musieli już ubiegać się o zgodę sejmu szlacheckiego na dziedziczenie korony. W 1687 r., podczas wielkiej wojny z Turkami, Habsburgowie uzyskali także od sejmu węgierskiego gwarancję dziedziczenia. W toku tego samego konfliktu, w 1690 r. wojska austriackie opanowały Siedmiogród, a syn cesarza Leopolda I, Józef, został tamtejszym wielkim księciem. Jednocześnie Habsburgowie austriaccy ponieśli klęskę w próbach unifikacji Rzeszy Niemieckiej i zacieśnienia kontroli cesarskiej nad książętami niemieckimi. Wprawdzie przewaga katolików w kolegium elektorskim zapewniała władcom Austrii każdorazowo wybór na cesarski tron, ale w wyniku wojny trzydziestoletniej cesarz Ferdynand III musiał uznać nawet prawo książąt do prowadzenia własnej polityki zagranicznej i pogodzić się z ingerencją obcych mocarstw w wewnętrzne sprawy Rzeszy (Francja, Szwecja).

[edytuj] Schyłek i geneza rodu habsbursko-lotaryńskiego

Wobec kryzysu dynastii (brak męskich potomków) cesarz Karol VI Habsburg ogłosił w 1713 r. tzw. sankcję pragmatyczną. Według jej postanowień w przypadku wygaśnięcia linii męskiej rodu, wszystkie kraje dziedziczy linia żeńska, tj. najbliższa krewna ostatniego z rodu. Postanowienia te weszły w życie w 1740 r., gdy zmarł Karol VI Habsburg. Ostatnią przedstawicielką tej linii, jak i całego rodu, była córka cesarza i księżniczki Elżbiety von Braunschweig-Wolfenbeutel, późniejsza władczyni Austrii, Czech i Węgier Maria Teresa Habsburg (1717-1780). Razem z mężem Franciszkiem I Lotaryńskim, którego w Niemczech wybrano na cesarza rzymskiego, stali się założycielami nowej Dynastii Habsbursko-Lotaryńskiej. Panowała ona w Austrii, Czechach i na Węgrzech aż do 1918. Obecni potomkowie tego rodu posługują się tytułem arcyksiążęcym i nazwiskiem von Habsburg.