Śląsk

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: Artykuł wymaga częściowego rozbudowania (niektórych sekcji), kilka sekcji trzeba dopracować, trzeba pododawać źródła. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Śląsk (śl. Ślůnsk^{[potrzebne źródło][1]}, niem. Schlesien, czes. Slezsko, łac. Silesia) – region oraz kraina historyczna położona w Europie Środkowej, na terenie Polski, Czech oraz Niemiec^[2]. Śląsk położony jest w dorzeczu górnej i środkowej Odry oraz początkowego biegu Wisły. Obecnie ze względu na odmienne uwarunkowania geograficzne, historyczne, ekonomicznie i etniczne na całość Śląska składają się dwa regiony – Górny Śląsk i Dolny Śląsk.

Spis treści 1 Historia 1.1 Pochodzenie nazwy 1.2 Od zarania po IX wiek 1.3 Lata 880-1138 1.4 1138-1348 Księstwa śląskie 1.5 Śląsk pod panowaniem Korony Czeskiej 1.6 Śląsk pod panowaniem Habsburgów jako królów Czech 1.7 Śląsk w granicach Prus 1.8 Powstania, plebiscyty, podział Śląska 1.9 Autonomiczne województwo śląskie (1920-1945) 1.10 II wojna światowa 1.11 XX wiek 1.12 Herb Śląska 1.13 Flaga Śląska 2 Geografia 2.1 Granice 2.2 Podział historyczny i administracyjny 2.3 Ukształtowanie powierzchni 2.4 Hydrografia 2.5 Klimat 2.6 Ochrona przyrody 2.7 Miasta 2.8 Nazwy miejscowości 3 Kultura 3.1 Literatura 3.2 Muzyka 3.3 Malarstwo, rzeźba 3.4 Kuchnia śląska 3.5 Stroje ludowe 3.6 Tradycje śląskie 4 Edukacja i nauka 5 Organizacje śląskie 6 Religie i wyznania 7 Ludność 8 Język 9 Architektura 10 Gospodarka 10.1 Słynni przedstawiciele przemysłu, jego twórcy i wynalazcy 10.2 Górnictwo węgla kamiennego 10.3 Górnictwo węgla brunatnego 10.4 Górnictwo miedziowe 10.5 Górnictwo innych surowców mineralnych 10.6 Przemysł hutniczy 10.7 Przemysł energetyczny 10.8 Przemysł motoryzacyjny 10.9 Przemysł chemiczny 10.10 Przemysł włókienniczy 10.11 Finanse, handel i targi 11 Transport 11.1 Transport kolejowy 11.2 Transport lotniczy 11.3 Komunikacja miejska 11.4 Transport drogowy 11.5 Transport wodny 12 Sport 13 Przypisy 14 Bibliografia 15 Ważniejsza literatura 16 Zobacz też 17 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

[edytuj] Pochodzenie nazwy

Etymologia nazwy Śląsk (śląs. Ślůnsk, czes. Slezsko, niem. Schlesien, węg. Szilézia, łac. Silesia, ang. Silesia) pozostaje dyskusyjna.

Według przeważającego stanowiska polskiej literatury przedmiotu nazwa Śląska pochodzi prawdopodobnie od płynącej przez Śląsk rzeki Ślęzy, względnie od góry Ślęży, zwanej również Sobótką. Góra ta, wznosząca się okazale w środkowej części Śląska, była przez wiele wieków ośrodkiem kultu religijnego pogańskich mieszkańców Śląska. Nazwa Ślęża lub Ślęż ma zaś ścisły związek ze słowiańskim słowem ślęg względnie śląg, oznaczającym wilgoć, mokrość. Na ten tok poszukiwanie wskazują również nazwy miejscowości na tym terenie (np. Rybnik w języku czeskim i śląskim znaczy staw, teren podmokły). Z tych też zapewne pradawnych czasów pochodzą nazwy jezior, rzek i osad. W języku staropolskim mawiano na tę dzielnicę Szląsk.

[edytuj] Od zarania po IX wiek

Pierwsze ślady rodzaju Homo na Śląsku pochodzą z pomiędzy 230 000 i 100 000 lat temu. Rejon Śląska pomiędzy górną Wisłą i górną Odrą był północnym ekstremem penetracji człowieka w czasach ostatniego zlodowacenia. Anatomicznie-współczesny Homo przybył prawdopodobnie na Śląsk około 35 000 lat temu^[3]. Od tego czasu Śląsk był zamieszkiwany przez ludzi przynależących do zmieniających się kultur archeologicznych w epokach kamienia, brązu i żelaza, a których etniczna identyfikacja jest współcześnie niemożliwa. Cywilizacja Starej Europy bezsprzecznie pokrywała Śląsk. Później indoeuropejskie szczepy Scytów i Celtów odgrywały rolę na terytorium Śląska.

W czasach prehistorycznych Śląsk znalazł się w obrębie ekspansji celtyckiej. Następnie Śląsk znalazł się w kręgu osadnictwa wschodniogermańskich plemion identyfikowanych z kulturą przeworską, być może byli wśród nich Sillingów, wymienieni w II wieku n.e. przez Ptolemeusza, choć ich siedziby upatruje się obecnie raczej na Łużycach^[4]. Od Silingów wywodzono łacińską nazwę Śląska (Silesia)^{[potrzebne źródło]}.

Przez teren Śląska wiodły dwie trasy szlaku bursztynowego. Jedna przekraczała łańcuchy górskie na południu przez Bramę Morawską, druga biegła prawdopodobnie poprzez przełęcze sudeckie i potem na północ w kierunku Wrocławia i dalej Kalisza (Calisia).

Od VI w. n.e. teren Śląska znalazł się w zasięgu ekspansji słowiańskiej. Późniejsze źródła historyczne (m.in. Geograf Bawarski, Dagome Iudex, Dokument praski) wymieniają z nazwy następujące plemiona: na zachodzie Dziadoszanie wraz z Bobrzanami nad rzeką Bóbr, dalej Ślężanie wokół Ślęży, Trzebowianie na północ od nich, Opolanie na wschód, Golęszycy w dorzeczu górnej Odry. Wzmianki Al-Masudiego i Ibrahima ibn Jakuba na temat Słowian nie pozwalają jednak wiązać ich osadnictwa jednoznacznie ze Śląskiem^{[potrzebne źródło]}.

[edytuj] Lata 880-1138

Według części badaczy około 875 r. książę Świętopełk I przyłączył Górny Śląsk do państwa wielkomorawskiego, a 10 lat później być może zajął też Dolny Śląsk^{[potrzebne źródło]}. Po rozpadzie Wielkich Moraw w 905 roku, być może teren ten dostał się, około 943 roku pod kontrolę czeskiego księcia Bolesława I Okrutnego (niejednoznaczne wzmianki Al-Masudiego o państwie ad-Dir). W latach 965-985 w czasie małżeństwa księcia Mieszka I z Dobrawą (oraz później) ma miejsce sojusz polsko-czeski, w związku z czym prawdopodobnie Śląsk nie zmienił w tym czasie przynależności państwowej. Około 985 roku, w którym powstały piastowskie grody we Wrocławiu ^[5]., Głogowie i Opolu, Śląsk wszedł we władanie władców piastowskich Mieszka I, a potem jego syna Bolesława I Chrobrego. Wejście Śląska w skład państwa Polan potwierdza też dokument Dagome Iudex z około 991 r. Utworzone w czasie zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 roku podporządkowane Gnieznu biskupstwo wrocławskie objęło swym zasięgiem cały obszar Śląska. W 1010 roku niemiecki król Henryk II Święty spustoszył terytorium śląskich Dziadoszan, a w 1010 i 1017 roku ponownie najechał Śląsk. Wtedy skutecznie broniły się Głogów i Niemcza. W 1025 roku, wraz z koronacją Bolesława Chrobrego, Śląsk wszedł w skład nowo utworzonego Królestwa Polskiego. W latach 1034-1038 miała miejsce na Śląsku reakcja pogańska^{[potrzebne źródło]}, a w 1038 lub 1039 czeski książę Brzetysław I spustoszył Śląsk, przyłączając do Czech ziemie po lewej stronie rzeki Odry. Wyłączył też z diecezji wrocławskiej Opawę, Karniów i Głubczyce.

Książę Kazimierz Odnowiciel w 1046 roku reaktywuje biskupstwo wrocławskie, a w 1050 zajmuje zbrojnie Śląsk. W wyniku zjazdu w Quedlinburgu w 1054 r., książę Kazimierz Odnowiciel uzyskał uznanie swojej władzy na Śląsku (poza Opawszczyzną), w zamian za cenę rocznego trybutu 500 grzywien srebra i 30 grzywien złota na rzecz Czech. Trybut zaprzestaje płacić król Bolesław Szczodry w 1069 r., próbując też jednocześnie odzyskać Opawszczyznę. Od roku 1080 ziemia kłodzka wraca do pozostałej części Śląska odzyskana przez księcia Władysława Hermana. W roku 1093 miał miejsce najazd czeskiego księcia Brzetysława II na lewobrzeżny Śląsk, w wyniku którego został spustoszony teren od Ryczyny po Głogów. Po najeździe, Władysław Herman ponownie zaczął płacić trybut ze Śląska na rzecz Czech, a ziemia kłodzka trafiła pod panowanie jego syna księcia Bolesława Krzywoustego, natomiast reszta Śląska pod panowanie jego brata Zbigniewa. W 1096 roku Brzetysław II ponownie najechał Śląsk, niszcząc m.in. Bardo.

Od roku 1100 pełną kontrolę nad całym Śląskiem przejmuje książę Bolesław Krzywousty. W latach 1103 i 1106 mają miejsce czeskie najazdy na Górny Śląsk. Niedługo później, w roku 1109 miał miejsce najazd cesarza niemieckiego Henryka V na Polskę, podczas którego doszło do starć pod Bytomiem Odrzańskim i od 24 sierpnia niepomyślnego dla cesarza oblężenia Głogowa. W okolicach Wrocławia doszło do kolejnego niepomyślnego starcia dla cesarza (wg Galla Anonima ...cesarz postąpił pod Wrocław, gdzie jednak nic więcej nie zyskał, jak trupy na miejsce żywych), po którym Henryk V wycofał się spod Ryczyny do Czech. W odwecie w 1110 r., Bolesław Krzywousty przeprowadził najazd na Czechy, a w 1114 r. zaprzestał oficjalnie wypłacać trybut. Konflikt zakończył w 1115 r. układ pokojowy nad Nysą pomiędzy księciem Bolesławem Krzywoustym i księciem czeskim Władysławem I. Okres pokoju został przerwany w latach 1132-1134, gdy miały miejsce trzy czeskie najazdy na Śląsk. W 1137 pokój kłodzki między Krzywoustym, i czeskim księciem Sobiesławem I zostawiał przy Polsce cały Śląsk, z wyjątkiem ziemi opawskiej i karniowskiej oraz kłodzkiej, co zwiastowało utrwalony w przyszłych wiekach podział polityczny. W 1138 roku na mocy testamentu Bolesława Krzywoustego, który dał początek rozbiciu dzielnicowemu Polski, Śląsk przypadł najstarszemu synowi Krzywoustego, księciu Władysławowi II Wygnańcowi.

[edytuj] 1138-1348 Księstwa śląskie

Po śmierci Krzywoustego, Śląsk przypadł księciu senioralnemu Władysławowi II Wygnańcowi. Jego rządy zakończyła ucieczka po przegranych walkach z młodszymi braćmi w 1146 roku do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, prosząc tam swojego szwagra Konrada III o pomoc w odzyskaniu władzy. Tymczasem zwycięscy juniorzy podzieli kraj na nowo, Śląsk zajął Bolesław IV Kędzierzawy. Po zbrojnych interwencjach Konrada w 1146 i jego następcy, cesarza Fryderyka I Barbarossy w 1157, Kędzierzawy obiecał wprawdzie zwrot Śląska, zwlekał z tym jednak do 1163 roku, dopiero wtedy powrócili spadkobiercy wygnańca, Bolesław, Mieszko i Konrad. Władzę nad Śląskiem przejął najstarszy z nich Bolesław I Wysoki, Kędzierzawy zachował jednak swe wpływy w głównych miastach. W 1172 r. juniorzy (Mieszko i Konrad) i syn Wysokiego, Jarosław upomnieli się o swoją część dziedzictwa, wywołując wojnę domową, w wyniku której Mieszko otrzymał wschodni kraniec (z Raciborzem i Cieszynem) a Jarosław część środkową (z Opolem). W 1177 r. z części Bolesława, wydzielono ponadto Księstwo Głogowskie dla Konrada. W 1201 roku zmarli Jarosław, którego dziedzinę przejął zbrojnie Mieszko dając początek Księstwu Opolskiemu, i Bolesław I Wysoki, po którym władzę w księstwie śląskim przejął Henryk I Brodaty, założyciel tzw. dynastii Henryków Śląskich. Ambicją dynastii Henryków (Henryk I Brodaty, Henryk II Pobożny) było przejęcie kontroli nad pozostałymi obszarami Polski, co im się do 1241 w dużej mierze udało. Rządy Henryków, to na Śląsku okres wzmożonego osadnictwa niemieckiego i związanego z nim gwałtownego wzrostu liczby ludności, powstawania miast i wiosek na prawie niemieckim (najczęściej magdeburskim) ^[6], i wzrostu gospodarczego. Kres planom Henryków położył najazd mongołów, związane z nim wyludnienie znacznych części Śląska jak również śmierć Henryka II w bitwie pod Legnicą. Ostatnim Piastem śląskim, który podjął się zjednoczenia Polski był Henryk IV Probus, obszar jego wpływów był jednakże znacznie mniejszy niż jego imienników przed 1241 roku. Od 1249 r. księstwo śląskie uległo silnemu rozdrobnieniu, a od 1281/1282 ten sam los spotkał księstwo Opolskie. W szczytowym okresie istniało na ziemi śląskiej kilkanaście rywalizujących księstw piastowskich. Od końca XIII wieku stały się one przedmiotem sporów między Koroną czeską i Władysławem I Łokietkiem. W latach 1327-1335 większość księstw śląskich złożyło hołd koronie czeskiej, a w 1335 na zjeździe w Wyszehradzie król Polski Kazimierz III Wielki uznał zwierzchność króla Czech, Jana Luksemburskiego, nad Śląskiem. Jedynie kilka księstw śląskich pozostało po 1335 r. w rękach niezależnych Piastów Śląskich.

[edytuj] Śląsk pod panowaniem Korony Czeskiej

W 1348 Kazimierz Wielki zrzekł się w Namysłowie praw do Śląska na rzecz Czech, jednak potem podejmował jeszcze działania u papieża na rzecz unieważnienia tego zrzeczenia. W 1392 roku wraz ze śmiercią Agnieszki, wdowy po Bolku II, księciu świdnicko-jaworskim, ostatnie niezależne księstwo śląskie zostało zhołdowane przez czeskich Luksemburgów. Ostatni książę śląski z dynastii Piastów Jerzy IV Wilhelm, książę legnicko-wołowsko-brzeski, zmarł w 1675 w Brzegu. W połowie XIV w. liczba ludności Górnego Śląska szacowana jest na około 150,000 ludzi, z czego ludność miejska to 23,000 osób. Początkowo językiem urzędowym była łacina, stopniowo zaczęto jednak używać języka niemieckiego, ze względu na fakt iż nie istniał jeszcze polski język kancelaryjny^[7]

Od połowy XIV wieku pojawia się na Górnym Śląsku także kolonizacja na prawie zachodnim, zniemczone zostają okolice Nysy i Kluczborka^[7].

W XV w., w wyniku wykupu i inkorporacji, kilka małych księstw zostało włączonych do korony: siewierskie (1443), oświęcimskie (1457) i zatorskie (1494).

W XV w. dzielnica mocno ucierpiała w wyniku najazdów husytów, którzy zdobyli większość zamków i miast.

W 1469 roku Śląsk opanował wybrany królem Czech przez część katolickiej szlachty Maciej Korwin, król Węgier. Na mocy pokoju ołomunieckiego z 1478 roku zarówno Władysław II Jagiellończyk, jak i jego konkurent Maciej Korwin mieli prawo do używanie tytułu króla czeskiego. Po śmierci Korwina w 1490 roku biskup wrocławski oraz książęta śląscy wyrazili zgodę na uznanie swoim panem Władysława Jagiellończyka.

[edytuj] Śląsk pod panowaniem Habsburgów jako królów Czech

Po śmierci Ludwika Jagiellończyka w 1526 wraz z całym Królestwem Czech Śląsk dostał się pod władzę dynastii Habsburgów. Był jedną z najcenniejszych i najbardziej rozwiniętych ziem monarchii, jednak okres habsburski cechował stopniowy spadek jego znaczenia wobec zamierania tradycyjnych szlaków handlowych.

Od początków XVI w. datują się dzieje reformacji na Śląsku, która odniosła spory sukces wypierając katolicyzm. Doprowadziło to do pojawienia się sporów konfesyjnych pomiędzy będącym ostoją katolicyzmu panującym domem Habsburgów a ludnością prowincji. Szczególnie silnie Śląsk ucierpiał w czasie wojny trzydziestoletniej, łupiony zarówno przez wojska cesarskie jak i protestanckie i szwedzkie. Utracił 1/3 ludności, zniszczonych zostało 36 miast, blisko 1100 wsi, 113 zamków i warowni. Mimo tego, jego ludność po zakończeniu wojny wzrosła w szybkim czasie do 1,500,000 z 1,250,000 ^[7]

[edytuj] Śląsk w granicach Prus

W 1741 w wyniku 3 wojen śląskich większa część Śląska wraz z ziemią kłodzką stała się własnością Prus, a potem Cesarstwa Niemieckiego, tracąc jednocześnie własną autonomię. W granicach monarchii habsburskiej pozostała jedynie skrajna południowo-wschodnia część regionu – Śląsk Austriacki.

Od tego czasu dotychczasowa struktura etniczna części Górnego Śląska, która znalazła się w granicach państwa Hohenzollernów, i jego polski charakter ulega zmianie. Ma to związek z celową polityką germanizacyjną Prus. Narzędziem zaplanowanych przemian narodowościowych stały się szkoły, urzędy i kościoły. Wprowadzono język niemiecki jako urzędowy, wydano nakaz zatrudnienia w szkołach nauczycieli posługujących się wyłącznie językiem niemieckim. W roku 1764 zabroniono udzielać ślubów osobom nie znającym języka niemieckiego, a także zatrudniania ich do służby dworskiej, a młodzieży do nauki zawodu^[7].

Ważną rolę w germanizacji Górnego Śląska odegrała także akcja osadnicza, tak zwana kolonizacja fryderycjańska. W samym roku 1763 osiedlono 61 tysięcy Niemców, zaś przez następne 40 lat około 110,000^[7].

Żelazne rządy Hohenzollernów nie sprzyjały początkowo rozwojowi dzielnicy. Jednak na początku XIX w. Dolny Śląsk stał się ośrodkiem antynapoleońskiego ruchu pruskich nacjonalistów. Wzmogli oni antypolską politykę-zakazano obchodzenia polskich tradycji ludowych i religijnych. Zwalczano także polskie nabożeństwa. Na Górnym Śląsku w ciągu 20 lat ludność Polska została zmniejszona z 61,1% do 58,6 w roku 1849^[7]. Mimo tego, wraz z Wiosną Ludów na sile przybrał polski ruch narodowy. W wyniku majowych wyborów roku 1848 w berlińskim Zgromadzeniu Narodowym pojawiło się 11 posłów polskich z Górnego Śląska, głównie chłopów, pod przewodnictwem księdza Józefa Szafranka z Bytomia. W imieniu polskich gmin górnośląskich złożył on szereg postulatów w memoriale, w tym żądanie spolszczenia szkół i zrównania języka polskiego polskiego z niemieckim w sądach i urzędach. Zostały jednak one zignorowane. Powstał natomiast Klub Narodowy w Bytomiu, zrzeszający polskich górników i chłopów. Polscy nauczyciele zakładali czytelnie ludowe i gazety w języku Polskim. Akcjami tymi kierowali Józef Lompa i Emanuel Smołka^[8].

Po przywróceniu samorządności i w wyniku otwarcia na wielki rynek Niemiec doszło do szybkiego rozwoju ekonomicznego i przemysłowego prowincji. Pierwsza linia kolejowa powstała w 1842 roku między Wrocławiem i Oławą. Na Górnym Śląsku silnie rozwinęło się górnictwo węgla kamiennego i związane z nim hutnictwo. Po wyburzeniu fortyfikacji postępował gwałtowny rozwój miast – Wrocławia, Opola oraz miast górnośląskich związanych z przemysłem górniczym – Katowic, Gliwic, Królewskiej Huty (obecnie Chorzów) i innych. Ze Śląska pochodziło kilkunastu noblistów. Śląsk pozostawał w ramach Prus jedną prowincją dzielącą się na rejencje: legnicką, wrocławską i opolską. Mimo postępującej germanizacji prawobrzeżna część Śląska pozostawała aż do końca XIX w. w dużej mierze polskojęzyczna, a w rejencji opolskiej ludność polskojęzyczna dominowała.

[edytuj] Powstania, plebiscyty, podział Śląska

Po pierwszej wojnie światowej na Górnym Śląsku doszło do trzech powstań śląskich ( w 1919,1920 oraz 1921) i plebiscytu, przeprowadzonego w warunkach dających przewagę Niemcom^[9], w dniu 20 marca 1921. Wyniki plebiscytu były dla Polaków niekorzystne, jednak Rada Ambsadadorów (na skutek decyzji o podziale Górnego Śląska z października 1921) pod wpływem III powstania śląskiego, wytyczyła ostatecznie granicę korzystniejszą dla Polski. W wyniku podziału, pomiędzy czerwcem a lipcem 1922, ok. 1/3 jego część Górnego Śląska została przyłączona do odrodzonej Polski, po stronie niemieckiej pozostało jednak 530 tys. Polaków i Ślązaków^[9]. Polska przejęła 29% obszaru objętego plebiscytem, z 46% zamieszkującej ludności (ok. 996 tys. ludzi, w tym 250 tys. Niemców)^[9]. Ukonstytuowało się także autonomiczne województwo śląskie. O losie Księstwa Cieszyńskiego, będącego wcześniej częścią Austro-Węgier, miał również zdecydować plebiscyt. Jednak latem 1920 podczas ofensywy Tuchaczewskiego na Warszawę, minister spraw zagranicznych Edward Benesz wymusił podział Śląska Cieszyńskiego (wzdłuż linii rzeki Olzy) oraz spornych terenów Spisza i Orawy. W tej sytuacji planowany plebiscyt został odwołany i 28 lipca 1920 r. obradująca w Paryżu Rada Ambasadorów sama dokonała podziału tego obszaru. W niektórych gminach obszaru Śląska Cieszyńskiego który przypadł Czechosłowacji, Polacy stanowili większość mieszkańców^[9]. Polski rząd uznał aneksję Zaolzia przez Czechosłowację ze względu na pogarszającą się sytuację na froncie wojny polsko-bolszewickiej pod warunkiem przepuszczania przez Czechosłowację transportów z bronią dla Wojska Polskiego. W 1938 r., korzystając z nacisków, jakie Adolf Hitler wywierał na Czechosłowację, władze polskie rozpoczęły realizację przygotowywanych od 1934 r. planów rozwiązania siłowego (Komitet Siedmiu przy Sztabie Generalnym). 21 września Polska zażądała oddania zamieszkanej przez Polaków części Zaolzia (termin ultimatum: 30 września). Żądaniom towarzyszyła koncentracja na granicy tzw. Samodzielnej Grupy Operacyjnej Śląsk (dow. gen. Władysław Bortnowski), dywersje przygraniczne (ataki na posterunki i urzędy) i kampania propagandowa – w Katowicach powstały Legion Zaolziański oraz Komitet Walki o Śląsk Zaolziański. Rząd czechosłowacki ugiął się przed ultimatum 1 października, oddziały polskie wkroczyły na Zaolzie następnego dnia, zajmując jednocześnie leżącą na Słowacji, a będącą kiedyś częścią Śląska, Ziemię Czadecką aż pod miejscowość Čadca^[10].

[edytuj] Autonomiczne województwo śląskie (1920-1945)

[edytuj] II wojna światowa

Po niemieckiej napaści na Polskę w 1939 roku, cały Śląsk znalazł się pod władzą niemiecką. Dotychczas polską część Śląska przyłączono do prowincji Oberschlesien (Górny Śląsk), jako rejencję katowicką. Niemieckie władze okupacyjne rozpoczęły politykę terroru i represji w stosunku do Polaków. Pierwsza fala aresztowań Polaków miała miejsce jeszcze we wrześniu 1939^[11], dokonywano ich na podstawie sporządzonych jeszcze przed wojną list zawierających nazwiska aktywnych politycznie i społecznie Polaków^[11]. Po raz drugi przystąpiono do aresztowań w październiku i listopadzie 1939 w ramach tzw. "akcji przeciwinteligenckiej", Intelligenzaktion Schlesien, wymierzonej przeciwko polskiej inteligencji – w jej wyniku wymordowano 2000 Polaków (byłych powstańców śląskich, działaczy plebiscytowych, dziennikarzy, polityków, księży i innych osób sympatyzujących z Polską). Trzecia fala aresztowań, która nastąpiła w maju i kwietniu 1940 roku, zbiegła się w czasie z Akcją AB prowadzoną w Generalnej Guberni, większość z aresztowanych i osadzonych w więzieniach oraz obozach koncentracyjnych zmarła.

W Katowicach jednym z najcięższych ośrodków prześladowań było więzienie przy ul. Mikołowskiej gdzie gilotynowano^[11] osoby skazane na śmierć. W powiecie katowickim więzienie i obóz karny w którym przetrzymywano Polaków z Górnego Śląska znajdowały się w Mysłowicach, natomiast w powiecie bielskim mieścił się obóz koncentracyjny w Oświęcimiu i dwa obozy karne w Dworach i Jawiszowicach.^[11]

Równolegle przeprowadzano wysiedlenia ludności polskiej z obszaru Górnego Śląska i obszarów przyległych – od 1939 do początku 1942 z różnych obszarów rejencji katowickiej wywieziono ok. 40 000 Polaków (20 tys. z powiatu żywieckiego, 14 tys. z powiatu pszczyńskiego, oraz kilka tysięcy z innych rejonów^[12]), w większości chłopów i właścicieli ziemskich zaangażowanych politycznie przed rokiem 1939. W ich miejsce osiedlano osadników niemieckich z Rzeszy i przesiedleńców niemieckich. Po kolejnym etapie wysiedleń w latach 1942-1943 sprowadzono do końca 1943 ok. 38 000 przesiedleńców^[13] i 192 tys.^[14] Niemców z Rzeszy. Ogółem liczba ofiar śmiertelnych wśród Polaków z obszaru byłego województwa śląskiego w czasie okupacji niemieckiej w latach 1939-1945 wyniosła 25 tys. ludzi, w tym 20 tys. ludności miast^[11].

8 października 1939 dekretem Adolfa Hitlera obszar Górnego Śląska został wcielony do Rzeszy. W wyniku dalszych działań, od marca 1941 90% mieszkańców rejencji katowickiej wpisano na niemiecką listę narodowościową DVL (niem. Deutsche Volksliste), a ok. 40 000 wcielono przymusowo do Wehrmachtu. Volkslista (DVL) kategoryzowała osoby na nią wpisane do odpowiedniej grupy (według pochodzenia i stosunku do państwa niemieckiego). Grupę I stanowili Niemcy aktywni politycznie, natomiast IV i ostatnią, Polacy. Polacy nie wpisani na DVL nie mogli zostać obywatelami Rzeszy. Od lutego 1942 nie wpisanie się na listę mogło skutkować wysłaniem do obozu koncentracyjnego, zaś od końca 1944 praktycznie śmierć.^[15] W zaistniałej sytuacji wyrzeczenie się własnej narodowości mogło uratować życie, choć mogło być postrzegane jako zdrada. Dlatego biskup katowicki Stanisław Adamski za zgodą Stolicy Apostolskiej, nakłaniał wiernych do deklarowania narodowości niemieckiej, aby utrudnić wrogowi zamiar wyniszczenia narodu polskiego.^[15]

Niemieckie władze prowadziły także walkę z językiem polskim, na podstawie urzędowo wydanych decyzji zakazu używania tego języka, pod propagandowym hasłem "Kto mówi po polsku jest naszym wrogiem" ^[11] – sprzyjało temu niszczenie księgozbiorów i bibliotek z literaturą w języku polskim. Za używanie języka polskiego bito, publicznie ją wyśmiewano, stosowano kary pieniężne i aresztu.^[11] Zniesiono także nabożeństwa w języku polskim oraz usuwano księży którzy mimo zakazu stosowali język polski. Zacierano inne ślady polskości poprzez zmianę nazwy polskich miejscowości, ulic i placów na niemieckie oraz usuwano wszelkie polskie napisy.^[11]

Oprócz tego realizowano cele nazistowskiej polityki rasowej, m. in. prowadzono akcję germanizacyjną w stosunku do osób uznanych za "wartościowe" rasowo, w stosunku do polskich dzieci nie spełniających wymogów rasowych lub zdrowotnych dokonywano eksperymentów medycznych^[16], w ramach założeń tzw. eugeniki negatywnej stosowano tzw. eutanazję^[17] (wówczas naziści, dla ukrycia zbrodniczego charakteru swoich działań, określali tym terminem proces uśmiercania niepełnosprawnych^[18]), np. w ośrodku doświadczalnym Medizinische Kinderheilanstalt w Lublińcu^[19] i podobnej placówce w Cieszynie^[16] , natomiast osoby psychicznie chore lub upośledzone przeznaczone do eksterminacji w ramach Akcji T4 wywożono z rejonu Śląska do zamku Sonnenstein^[20] w miejscowości Pirna. Terror niemiecki na Górnym Śląsku był bardziej masowy niż na innych polskich terenach^[9], co spowodowało także zwiększoną aktywność polskiego ruchu oporu, m. in. działała tu Organizacja Orła Białego, powiązana z ZWZ-AK.

W dniach 18 stycznia – 31 marca 1945 1 Front Ukraiński marszałka Koniewa podczas operacji zaczepnych w rejonie Śląska (tzw. operacje śląskie) zlikwidował niemiecką Grupę Armii "Mitte" feldmarszałka Schörnera, rozbijając 28 dywizji i niszcząc całkowicie 5 dywizji niemieckich. Armia Czerwona zajęła tym samym obszar całego Śląska. Dla III Rzeszy utrata tak ważnego obszaru przemysłowego oznaczała znaczne obniżenie możliwości obronnych (gdyż w tym rejonie znajdowały się kluczowe dla przemysłu zbrojeniowego zakłady produkcyjne) i pogorszenie sytuacji strategicznej, w konsekwencji przyspieszyło to upadek III Rzeszy – koniec II wojny światowej nastąpił w dniu 9 maja 1945.

[edytuj] XX wiek

Po zakończeniu II wojny światowej prawie cały niemiecki Śląsk (wraz z Pomorzem Zachodnim, częścią Brandenburgii i Prus Wschodnich) przekazany został Polsce na mocy decyzji Wielkiej Trójki w zarząd. Pozostałe przy Niemczech fragmenty Prowincji Śląskiej włączono do Brandenburgii i Saksonii. Pozostająca jeszcze ludność niemiecka, a gdzieniegdzie czeska, została decyzją Sojuszniczej Rady Kontroli z 20 listopada 1945 przymusowo wysiedlona. Na jej miejsce sprowadzono przesiedleńców zza nowej granicy na wschodzie, głównie z Wołynia, wschodniej Galicji i Wileńszczyzny oraz mieszkańców Polski środkowej. Ogółem do stycznia 1947 napłynęło na teren Śląska 2 630 000 osób^[9] z tych terenów. Jedynie na Górnym Śląsku pozostała część miejscowej ludności, tzw. autochtonów. W 1947 roku w ramach Akcji "Wisła" przesiedlono na Dolny Śląsk także część przymusowo wysiedlonych Ukraińców i Łemków. Armia Czerwona przekazywała stopniowo od 1945 roku miejscowości i obrabowane zakłady, czasem jednak także zabierała, np. Świętoszów z poligonem. W Legnicy znajdowało się dowództwo Północnej Grupy Wojsk Radzieckich.

Tuż po wojnie władze PRL zakładając iż ludność śląska jest niemiecka, poddawała ją procesowi weryfikacji. Do końca lat 40. XX wieku z samego Górnego Śląska wysiedlono 0,3 mln osób, lecz w dalszym ciągu Ślązacy uważani byli za zgermanizowanych Słowian. Od 1945 roku rozpoczęły się wywózki do ZSRR, do niewolniczej pracy^[15]. Także w Polsce mieszkańcy Śląska byli prześladowani (między innymi w obozach w Swietochłowicach i Siemianowicach^[21]).

[edytuj] Herb Śląska

Herb Śląska wywodzi się z rodowych herbów Piastów Śląskich. Po raz pierwszy wizerunku orła użył na swej pieczęci książę Kazimierz I opolski w 1222 roku. Jest to też najstarszy wizerunek orła jako godła książęcego na ziemiach polskich.

Na ziemiach Dolnego Śląska używano w herbie czarnego orła w złotym polu z białą przepaską na skrzydłach, dodatkowo z białym krzyżem pośrodku, natomiast ziemie Górnego Śląska przyjmowały na ogół orła złotego w błękitnym polu, na późniejszych wyobrażeniach tarcza przegrodzona jest w połowie ostrzem kosy, poniżej którego znajdują się górnicze kilof i młot.

Barwy ziem powiązane są z kolorystyką ich tarcz herbowych. Dolny Śląsk używa koloru złotego i czarnego, Śląsk Górny złotego i niebieskiego. W czasach pruskich jednolita prowincja śląska używała flagi z białym, poziomym pasem u góry i żółtozłotym u dołu. W tradycji przyjęło się, że herb i barwy dolnośląskie używane są jednocześnie jako symbole Śląska jako całości.

[edytuj] Flaga Śląska

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Geografia

[edytuj] Granice

Na południowym-wschodzie tradycyjną granicą jest rzeka Biała^[22] (granica między dawnymi diecezjami wrocławską i krakowską, choć od 1179 roku do XV wieku ziemie Księstwa Oświęcimskiego, Księstwa Zatorskiego i Księstwa Siewierskiego należały do Piastów śląskich). Na południowym wschodzie granica biegnie szczytami Beskidu Śląskiego jak: Klimczok, Barania Góra, Ochodzita. Na wysokości miast Czechowice-Dziedzice, Pszczyna i Bieruń rzeką graniczną jest Wisła (do ujścia Przemszy), następnie Przemsza^[23]. W Górnośląskim Okręgu Przemysłowym granicą jest Brynica. W niemieckiej tradycji granice prowincji Śląsk utrwaliły się jako tradycyjne granice Śląska, zaliczając do Śląska m.in. tereny położone na zachód od Kwisy^[24], natomiast w polskiej tradycji na zachodzie granicą Śląska jest właśnie rzeka Kwisa. Różnice te przyczyniają się do sporów co do północno-zachodniej granicy Śląska. Problematyczna jest również południowa granica Dolnego Śląska, biegnąca w dużej mierze szczytami Sudetów – według niektórych opinii ziemia kłodzka nie jest częścią Śląska, lecz osobną krainą historyczną. Obecnie czasami do Śląska zaliczany jest także rejon Czadecki na Słowacji, ziemie dawnego Księstwa Oświęcimskiego, Księstwa Zatorskiego i Księstwa Siewierskiego oraz ziemia lubuska^{[potrzebne źródło]}.

[edytuj] Podział historyczny i administracyjny

Historycznie utrwalił się podział Śląska na Dolny Śląsk i Górny Śląsk. Większa część Śląska znajduje się po polskiej stronie w obrębie województw: śląskiego, opolskiego, dolnośląskiego i lubuskiego, a niewielkie skrawki na terenie wielkopolskiego.

W granicach Czech znajduje się tzw. Śląsk Czeski, na który składa się tzw. Śląsk Opawski oraz Zaolzie. Śląsk Czeski znajduje się w obrębie kraju morawsko-śląskiego i kraju ołomunieckiego (tylko powiat Jeseník).

W granicach Niemiec znajduje się tzw. Schlesische Oberlausitz (Śląskie Łużyce Górne), obecnie jako część Saksonii i Brandenburgii. Historycznie był to obszar Łużyc, od 1815 roku należący do prowincji Śląsk. Obecnie wciąż utożsamiany jest ze Śląskiem na co świadczą między innymi istniejące na tych terenach nazwy jednostek administracyjnych np. Dolnośląski powiat górnołużycki, obiekty i imprezy kulturalne np. Muzeum Śląskie, Schlesischer Tippelmarkt, Schlesisches Musikfest (Śląski festyn muzyczny); śląskie media np. Niederschlesische Kurier (Kurier Dolnośląski), istnienie wspólnej Berlińsko-Brandenbursko-Śląsko-Łużyckiej metropolii kościelnej (po niemiecku: Evangelische Kirche Berlin-Brandenburg-Schlesische Oberlausitz) a także Vereinigung katholischer Edelleute Schlesiens, jak również istniejące tu śląskie organizacje np. Młodzież Śląska. Ponadto w konstytucji Saksonii znajduje się zapis dotyczący dolnośląskiej flagi i herbu^[25][26][27]. Görlitz jest uznawane za największe śląskie miasto w obecnych Niemczech^[28].

Obecny podział Śląska ukształtował się w wyniku 3 austriacko-pruskich wojen śląskich w XVIII w. (granica południowa) oraz wojen XX w., II wojny światowej i polsko-czeskiego konfliktu o Śląsk Cieszyński (granica południowo-wschodnia).

[edytuj] Ukształtowanie powierzchni

Obszar Śląska jest zróżnicowany pod względem ukształtowania terenu. Na południu i zachodzie krajobraz jest górzysty (Sudety i Karpaty Zachodnie), we wschodnio-południowej części jest wyżynny (Wyżyna Śląska), resztę obszaru zajmują przeważnie niziny.

Śląsk leży w Niżu Środkowoeuropejskim (z wyjątkiem Sudetów, Karpat Zachodnich oraz Wyżyny Śląskiej), który jest jedną z prowincji Europejskich. Rozciągają się tu od południa następujące makroregiony: Beskidy Zachodnie (Beskid Śląski, Beskid Śląsko-Morawski), Pogórze Zachodniobeskidzkie (Pogórze Śląskie, Pogórze Śląsko-Morawskie), Kotlina Oświęcimska, Kotlina Ostrawska, Wyżyna Śląska, Nizina Śląska, Sudety Wschodnie, Sudety Środkowe, Sudety Zachodnie, Przedgórze Sudeckie, Nizina Śląsko-Łużycka, Wzniesienia Zielonogórskie, Wał Trzebnicki, Obniżenie Milicko-Głogowskie, część Pojezierza Lubuskiego oraz Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej.

Najwyższym szczytem na Śląsku jest Śnieżka o wysokości 1603 m n.p.m. znajdujący się w Karkonoszach.

[edytuj] Hydrografia

Sieć wodna kształtuje się wokół Odry i jej dopływów: Nysy Kłodzkiej, Bobru, Kaczawy, Baryczy, Kłodnicy, Małej Panwi i innych. Wschodnie krańce Śląska leżą w dorzeczu Wisły z najdłuższymi rzekami: Brynicą, Przemszą, Pszczynką, Gostynią i Białą. Na Śląsku źródła swoje ma zarówno Odra (w Górach Odrzańskich) jak i Wisła (Barania Góra). Prawie cały Śląsk znajduje się w zlewisku Morza Bałtyckiego, jedynie kilka cieków wodnych zasila Morze Północne poprzez Łabę (z głównymi rzekami: Izerą, Dziką Orlicą, Úpa) oraz Morze Czarne poprzez Wag.

Znajduje się tu Kanał Gliwicki o długości 41,6 km łączący Górnośląskie Zagłębie Węglowe z Odrą w Kędzierzynie-Koźlu.

Znajduje się tu mało naturalnych jezior. Zagrożenie powodziowe spowodowało powstanie szeregu zbiorników retencyjnych, największe znajdują się na Nysie Kłodzkiej w Otmuchowie (Jezioro Otmuchowskie) i Głębinowie (Jezioro Nyskie), Wiśle w Goczałkowicach (Jezioro Goczałkowickie), oraz na Małej Panwi w Turawie.

[edytuj] Klimat

Śląsk podobnie jak państwa w których leży (Polska, Czechy, Niemcy) leży w strefie klimatu umiarkowanego.

Najwyższe temperatury w polskiej części Śląska notuje się w rejonie Wrocławia (Równina Wrocławska). Jest to jedyny obszar w Polsce w którym średnia roczna temperatura przekracza 8,5°C. Łagodny klimat na Nizinie Śląskiej sprawia, że okres wegetacyjny trwa 220 dni^[29].

Przykładowe miasto	Średnia temperatura (roczna)	Średnia temperatura (w lipcu)	Średnia temperatura (w styczniu)	Średni opad roczny
Katowice	8,2ºC	17,7ºC	–1,7ºC	653 mm[30]
Opole	8,5°C	18,7°C	–2,0°C	b/d[31]
Wrocław	8,4ºC	18,1ºC	–1,5ºC	588 mm[32]
Görlitz	8,2ºC	23,0ºC	–4,0ºC	657 mm[33]
Ostrawa	8,6ºC	17,8ºC	–2.4ºC	600 mm

[edytuj] Ochrona przyrody

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Miasta

Zdecydowanie największym ośrodkiem miejskim na Śląsku (i w Polsce) jest Górnośląski Związek Metropolitalny, który jest dobrowolną unią 14 przyległych miast^[34]. Związek ten jednakże jak dotychczas nie uzyskał oficjalnie statusu miasta. Największymi miastami w polskiej części Śląska jak i na całym Śląsku są Wrocław i Katowice, w czeskiej części Śląska - Ostrava, w niemieckiej części - Görlitz^[35].

Miasta liczące ponad 100 tys. mieszkańców (dane na 2006^12[36] rok):

	Miasto	Liczba mieszkańców	Powierzchnia	Jednostka administracyjna
1	Wrocław	635 932	293 km²	dolnośląskie
2	Katowice	317 220	165 km²	śląskie
3	Ostrawa	309 531	214 km²	kraj morawsko-śląski
4	Gliwice	199 451	134 km²	śląskie
5	Zabrze	191 247	80 km²	śląskie
6	Bytom	187 943	69 km²	śląskie
7	Bielsko-Biała [37]	176 864	125 km²	śląskie
8	Ruda Śląska	146 658	78 km²	śląskie
9	Rybnik	141 580	148 km²	śląskie
10	Tychy	131 153	82 km²	śląskie
11	Opole	128 268	97 km²	opolskie
12	Wałbrzych	126 465	85 km²	dolnośląskie
13	Zielona Góra	118 221	58 km²	lubuskie
14	Chorzów	114 686	33 km²	śląskie
15	Legnica	105 750	56 km²	dolnośląskie

[edytuj] Nazwy miejscowości

Wiele miejscowości na Śląsku miało w historii wiele nazw, zarówno w języku polskim jak i niemieckim oraz czeskim. Początkowo nazwy powstawały i ewoluowały spontanicznie. W II Rzeszy niektóre nazwy utworzono np. dla uczczenia Niemców nie związanych ze Śląskiem, jak Hindenburg (Zabrze). W III Rzeszy masowo germanizowano słowiańskie nazwy, wprowadzając nazwy niehistoryczne jak Hitlersee (Szczedrzyk), łącznie ponad 2000 nazw. Po wojnie wiele polskich nazw powstało spontanicznie, drogą spolszczenia wymowy lub amatorskiego tłumaczenia, np. Lignic (Legnica). Oficjalne nazwy określiła komisja językoznawcza, czasem przywracając dawną nazwę, czasem tworząc zupełnie nową, np. Dzierżoniów. Po wojnie używanie niemieckich nazw było zabronione, po 1989 stały się one powszechnie znane, a ustawa o mniejszościach narodowych zezwala na używanie niemieckich nazw w gminach zamieszkanych przez mniejszość niemiecką. Oficjalnymi niemieckimi nazwami są nazwy sprzed 1936 roku, np. Stare Siołkowice to Alt Schalkowitz, a nie Alt Schalkendorf.

[edytuj] Kultura

[edytuj] Literatura

Nie zachowały się żadne dokumenty, które mogłyby poświadczyć istnienie przedchrześcijańskiego piśmiennictwa na ziemiach śląskich. Z całą pewnością istniała przedchrześcijańska twórczość oralna, w której nieznane było pismo, przekazywanie treści kulturowych przebiegało w drodze bezpośredniego przekazu ustnego. Do jednych z najstarszych ksiąg pisanych na Śląsku należy księga henrykowska – stustronnicowa księga spisana po łacinie, kronika opactwa cystersów w Henrykowie. W zapiskach z roku 1270 zawiera ona uważane za najstarsze polskie zapisane zdanie (wypowiedziane przez Czecha do jego żony Polki): "Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai", co znaczy "Daj, ja będę mełł, a ty odpocznij".

Do pisarzy niemieckojęzycznych pochodzących ze Śląska należą m.in: Johann Heermann, Angelus Silesius, Andreas Gryphius, Friedrich von Logau, Gerhart Hauptmann, Gustav Freytag, Arnold Zweig, August Scholtis, Joseph von Eichendorff, Hans Lipinsky-Gottersdorf, Heinz Piontek, Horst Bienek, Leonie Ossowski, Martin Opitz, Horst Eckert ps. Janosch, Carl Hauptmann, Heinar Kipphardt, Daniel Czepko von Reigersfeld.

Do pisarzy polskojęzycznych pochodzących ze Śląska należą m.in: Walenty Roździeński, Adam Gdacjusz, Józef Lompa, Stanisław Ligoń, Juliusz Ligoń, Paweł Stalmach, Karol Miarka, Norbert Bonczyk, Konstanty Damrot, Jan Nikodem Jaroń, Gustaw Morcinek, Wilhelm Szewczyk, Leon Wantuła, Jan Dzierżon, Józef Szafranek, Wawrzyniec Hajda, Emil Zegadłowicz, Emanuel Konstanty Imiela, Jerzy Pilch, Augustyn Świder.

Najbardziej znanym pisarzem śląskim pochodzącym z Czech jest Óndra Łysohorsky.

[edytuj] Muzyka

W latach 1876-1942 odbywały się Śląskie Święta Muzyczne (niem. Schlesisches Musikfest), od 1878 w Görlitz.

Ze Śląska pochodzą wybitni muzycy, kompozytorzy i śpiewacy m.in. kompozytorzy Henryk Mikołaj Górecki, Franz Waxman, Sylvius Leopold Weiss, Maurycy Moszkowski, Conrad Ansorge, Franz von Eckert; instrumentalista, wokalista i kompozytor Józef Skrzek, wokalista i kompozytor Stanisław Sojka, Krzysztof Krawczyk i pianiści Krystian Zimerman oraz Piotr Paleczny.

Ze Śląska pochodzi też wiele zespołów muzycznych, m.in: Myslovitz, Kaliber 44, Paktofonika, 3xKlan, K.A.S.T.A., Dżem, Piersi, Łzy, Pijani Powietrzem, Pokahontaz, Trzeci Wymiar, Hasiok, WSZ/CNE, Negatyw, KAT, TSA, Dragon, Carrantuohill, Gang Olsena oraz zespoły folklorystyczne bądź kameralne: Camerata Silesia, Kwartet Śląski, Śląska Orkiestra Kameralna, Radzowiczanki, Ychtis. Najbardziej popularną śląską grupą prezentującą folklor śląski jest Zespół Pieśni i Tańca "Śląsk", oraz Zespół Pieśni i Tańca "Mały Śląsk" z Radzionkowa.

Na Śląsku odbywają się międzynarodowe festiwale muzyczne np. Rawa Blues Festival, Mayday Festiwal, Metalmania, Castle Party oraz Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu. Do mniejszych festiwali zalicza się m.in: Boronoff Rock Festiwal, Mayday Rock Festiwal, Off festival, Nie zabijaj, Regałowisko, Lubliniecka Wiosna Kulturalna, W-Parade, Jazz nad Odrą, Międzynarodowe Głogowskie Spotkania Jazzowe. Odbywa się tu także Międzynarodowy Konkurs Dyrygentów im. G. Fitelberga i Międzynarodowy Festiwal Orkiestr Wojskowych.

Znajduje się tu siedem filharmonii: Filharmonia Śląska, Filharmonia Dolnośląska, Filharmonia Sudecka, Filharmonia Opolska, Filharmonia Zielonogórska, Filharmonia Wrocławska, Filharmonia Zabrzańska, dwie opery: Opera Śląska, Opera Wrocławska i Estrada Śląska. Na Śląsku działają dwie akademie muzyczne – w Katowicach i Wrocławiu, Studium Muzyki Kościelnej w Opolu. Na Uniwersytecie Wrocławskim istnieje Zakład Muzykologii. Na Śląsku – w Katowicach, swoją siedzibę ma uznawana za wiodącą polską orkiestrę, Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia.

Śląsk ma także swoje tańce ludowe, do których zalicza się Trojak, Mietlorz, Drybek, Waloszek, Stara Baba, Koziorajka, Gąsior, Miotlarz i Schneller Schlesischer Volkstanz.

Niemieckie śląskie tradycje podtrzymuje Koło Śląskiej Pieśni i Śląskiej Muzyki (niem. Arbeitskreis für Schlesisches Lied und Schlesische Musik) działające w ramach Heimatwerk Schlesischer Katholiken.

[edytuj] Malarstwo, rzeźba

Ze Śląskiem związany był wybitny malarz Michael Willmann.

Do malarzy i rzeźbiarzy pochodzących ze Śląska należą: Leon Wantuła, Andrzej Szewczyk, Emil Bartoschek, Antoni Halor, Jan Sawka, Thomas Myrtek.

Śląscy malarze naiwni:Teofil Ociepka, Ewald Gawlik, Erwin Sówka, Paweł Stolorz, Eugeniusz Bąk, Gerard Urbanek, Paweł Wróbel, Leopold Wróbel, Bronisław Krawczuk, Eugeniusz Krawczuk, Ludwik Holesz, Juliusz Marcisz, Władysław Luciński, Waldemar Pieczko, Henryk Major, Jerzy Sekuła, Marek Idziaszek.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Kuchnia śląska

Kuchnia śląska należy do kuchni środkowoeuropejskich, wyróżnia się jednak pośród nich charakterystycznymi cechami. Przez wieki mieszała się tu kuchnia rdzenna z kuchnią polską, czeską i niemiecką. Ze względu na wielonarodowościowy charakter tej krainy, tutejsza kuchnia jest niejednolita w swym charakterze. Spożywane są tutaj potrawy typowo śląskie, jak i potrawy takie same jak w krajach położonych obok regionu Śląska.

Często spotykanym zjawiskiem jest przypisywanie Ślązakom jako danie narodowe rolady wraz z kluskami śląskimi i modrą kapustą.

[edytuj] Stroje ludowe

Śląskie stroje kobiece różnią się w zależności od regionu, a nawet poszczególnych miast i wsi, z jakich pochodzą. Sposoby ubierania wzajemnie przenikały się wraz z przemieszczaniem się ludności w XIX i XX wieku. Mieszkanki Śląska zaczęły także dostosowywać swoje stroje do mody miejskiej, co zmieniło wygląd stroju jeszcze bardziej. Generalnie Ślązaczka mogła ubrać się na trzy sposoby:

• kiecka, zopaska, kabotek i wierzcheń
• kiecka, zopaska i jakla
• kiecka, zopaska, kabotek i merynka (chusta)

Strój męski składa się z szaketu, westy (kamizelki), białej koszuli, jedwobki (jedwabnej chustki) lub szlajfki (wstążki), galot (spodni) lub bizoków (spodni prasowanych na kant) oraz szczewików (butów). Na głowie Ślązak nosił hut czyli kapelusz. Strój mężczyzny obecnie nazywa się ancugiem, nazwa ta kojarzona jest głównie z garniturem. Jednak niewielu ludzi pamięta, że w dialekcie śląskim słowo ancug oznacza ogólnie strój męski jak i żeński.

[edytuj] Tradycje śląskie

• Formy grzecznościowe: typowe dla Ślązaków jest używanie odmiennych form grzecznościowych w zależności od stopnia pokrewieństwa oraz szacunku należnego danej osobie. Do rodzeństwa i rówieśników Ślązacy mówią (godają) "za jedno", czyli: (ty) "weź", "tyś je" ("jesteś"), do rodziców, wujostwa czy np. przełożonych w pracy "za dwoje", czyli: (wy) "weźcie", "wyście sóm" ("jesteście"); wreszcie do dziadków, pradziadków i osób starszych zwracają się "za troje": "weznóm" (oni), "sóm" (oni). Odmienia się rzecz jasna wyłącznie czasownik, zatem poprawna śląska forma odniesiona do jednej osoby starszej to "starzik (dziadek) weznóm", a nie "starzikowie weznóm" (ta ostatnia forma dotyczyłaby obojga: dziadka i babci).
• Więzi rodzinne: Ślązacy przywiązują dużą wagę do zacieśniania więzów rodzinnych, tradycją są niedzielne obiady w gronie rodziny (również wielopokoleniowej) oraz świętowanie w podobnym gronie z różnych okazji.
• Rozrywki: popularnymi rozrywkami wśród Ślązaków są biesiady piwne, a także gra w skata i w tysiąca. Przy grze w tysiąca Ślązacy używają pochodzących z języka niemieckiego nazw kolorów karcianych: ♥ to herce, ♦ to szele, ♣ to krojce a ♠ to griny. Odmienna od polskiej jest także punktacja meldunków: trefl 100, pik 80, kier 60, karo 40.
• Hodowla ptaków: na Śląsku popularna jest hodowla gołębi (w gołębnikach) oraz papug i kanarków (w domu).
• Pieśni i tańce: ważnym składnikiem śląskich zabaw są pieśni i tańce. Do popularnych pieśni śląskich zalicza się m.in. „Dzieweczko ze Śląska”, „Szła dzieweczka”, „Poszła Karolinka”, „Wczoraj była niedzieliczka”, „Dzióbka dej”, „Skokoł wróbel po desce”, a do tańców należą m.in.: Trojak, Mietlorz, Drybek, Waloszek, Stara Baba, Koziorajka, Gąsior, Miotlarz.
• Imieniny i urodziny: Ślązacy nie obchodzą imienin, mimo wpływu kultury polskiej nadal wielu rdzennych Ślązaków nie zna daty własnych imienin. Obchodzi się natomiast urodziny.
• Barbórka i dzień św. Floriana: na Czarnym Śląsku obchodzony jest 4 grudnia - imieniny Barbary, patronki górników i 4 maja - imieniny Floriana - patrona hutników. W śląskich kopalniach i hutach często w te dni wypłacane jest dodatkowe wynagrodzenie (w zależności od prosperowania zakładu może to wynieść całą dodatkową miesięczną pensję). Tradycyjnie takie dni są wolne od pracy i rozpoczynają się od mszy w kościele, następnie jest pochód (z hutniczą / górniczą orkiestrą) i na końcu piknik bądź festyn.
• Święta zwyczajowe: na Górnym Śląsku uroczyście obchodzone są chrzciny, roczek - czyli pierwsze urodziny dziecka, I Komunia Święta oraz pięćdziesiąte urodziny - tzw. Abraham^[38].
• Ślub: na Górnym Śląsku popularne jest tłuczenie skorup porcelanowych przed drzwiami mieszkania panny młodej w dzień przed weselem - tzw. polterabend jak również roznoszenie przed weselem ozdobionych i starannie zapakowanych paczuszek m.in. z ciastem (tzw. kołoczem), przeznaczonych dla gości zaproszonych na uroczystość i dla znajomych. Uroczyście świętowane są srebrne i złote rocznice ślubu^[39].

[edytuj] Edukacja i nauka

Ze Śląska pochodzi 15 osób, które otrzymało nagrodę Nobla (z tego aż 10 z Wrocławia):

• pisarz Gerhart Hauptmann (1912), Theodor Mommsen (1902)
• fizycy Phillip Lenard (1905), Otto Stern (1943), Max Born (1954), Maria Goeppert-Mayer (1963)
• chemicy – Eduard Buchner (1907), Fritz Haber (1918), Friedrich Bergius (1931), Kurt Alder (1950), Konrad Bloch (1964),
• lekarze i biochemicy Paul Ehrlich (1908), Gerhard Domagk (1939), Günter Blobel (1999)
• ekonomista Reinhard Selten (1994)

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Organizacje śląskie

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Religie i wyznania

W polskiej części Śląska żyje ponad połowa luteran mieszkających w Polsce. Liczbę wiernych kościoła Ewangelicko-Augsburskiego na samym Śląsku Cieszyńskim szacuje się na ponad 40 tysięcy (w Polsce jest ok. 80 tysięcy). Pierwsze trendy protestanckie dotarły do regionu wkrótce po wystąpieniu Marcina Lutra w 1517 roku^[40]. W czeskiej części Śląska istnieje Śląski Kościół Ewangelicki Wyznania Augsburskiego, który jest największym kościołem luterańskim w Czechach. Należy do niego około 17 tysięcy wiernych.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Ludność

Na Śląsku mieszkają głównie grupy narodowościowe: Polacy, Niemcy, Czesi oraz grupa ludności określająca się jako Ślązacy w znaczeniu osobnej narodowości. W Polsce nie jest uznawana narodowość śląska^[41], podobnie w Czechach^[42]. Narodowość śląska oficjalnie uznawana jest w Słowacji^[43], Stanach Zjednoczonych (gdzie uznaje się również język śląski), natomiast w większości krajów Europejskich jest akceptowana. Według polskiego Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku narodowość śląską zadeklarowało 173 148^[44] osób, natomiast w spisie powszechnym na terenie Czech w 2001 roku narodowość śląską deklaruje 10 878 osób. Istnienie osobnej narodowości śląskiej jest dyskusyjne – część członków grupy etnicznej deklaruje narodowość polską, część śląską, część czeską, część niemiecką.

Po roku 1945 i zakończeniu II wojny światowej większa część obszaru Śląska znalazła się w Polsce. Przesiedlono tu ludność polską z kresów wschodnich co sprawiło, iż dotychczasowa mniejszość polska na tych obszarach (w 1925 roku, 151 200 osób mieszkających na obszarze Górnego Śląska pod kontrolą Niemiec zadeklarowało język polski jako ojczysty co stanowiło 11,2% populacji Górnego Śląska)^[7] stała się dominującą grupą narodową. Stanowiący dotychczas większość narodową Niemcy oraz zgermanizowani Ślązacy zostali w większości wysiedleni do Niemiec lub zbiegli do Niemiec przed nadciągającą Armią Czerwoną.

Górny Śląsk jest bardziej zróżnicowany pod względem narodowościowym w stosunku do Dolnego Śląska. Głównymi grupami narodowościowymi są Polacy, Czesi, Niemcy i Ślązacy. Czesi mieszkają tylko w południowo-zachodniej części Górnego Śląska, w Śląsku Czeskim na terenie Czech. W polskiej części Górnego Śląska żyje natomiast największa uznawana w Polsce grupa narodowościowa – Niemcy. Według spisu powszechnego z 2002 roku w województwie śląskim i opolskim żyje ich łącznie 138 737 (92% wszystkich Niemców w Polsce). W województwie opolskim Niemcy stanową ponad 10% społeczeństwa. W kilkudziesięciu gminach położonych pomiędzy Opolem i Górnośląskim Zagłębiem Węglowym ludność niemiecka stanowi minimum 20% społeczeństwa^[45]. W niektórych gminach Górnego Śląska ludność narodowości niemieckiej stanowi większość mieszkańców i odgrywa jednocześnie znaczną rolę we władzach samorządowych^[46].

[edytuj] Język

Ludność Śląska w zależności od zamieszkania głównie porozumiewa się językami: czeskim, niemieckim, polskim, śląskim (przez część polskich językoznawców za dialekt) oraz dialektami laskimi. Językiem czeskim i dialektami laskimi ludność porozumiewa się przede wszystkim na Śląsku Czeskim, językiem polskim głównie w polskiej części Śląska, śląskim głównie na Górnym Śląsku a językiem niemieckim w niemieckiej części Śląska i na Górnym Śląsku.

Obecnie 16 z kilkudziesięciu gmin województwa śląskiego i opolskiego, których dotyczy Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych, oraz o języku regionalnym ma wprowadzony urzędowo język niemiecki. Dodatkowo niektóre gminy lub miejscowości wprowadzają niemieckie nazwy (9 wsi i 2 osady w województwie opolskim)^[47] lub dwujęzyczne, niemiecko-polskie tablice informacyjne (np. w Łubowicach w województwie śląskim)^[48]. Na Górnym Śląsku działa 368 publicznych placówek oświatowych: przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów i liceów, w których nauczany jest język niemiecki jako jako ojczysty^[49]. Ponadto w Radiu Opole i Radiu Plus w Opolu nadawane są niemiecko-polskie audycje radiowe^[50] i wydawana jest niemieckojęzyczna prasa np. Schlesisches Wochenblatt (Tygodnik Śląski, Gazeta Niemców w Polsce)^[51].

[edytuj] Architektura

Pierwsza budowla murowana na Śląsku, to najprawdopodobniej świątynia zbudowana w miejscu katedry we Wrocławiu, a następnie kościół św. Mikołaja w Cieszynie z połowy XI wieku. Wcześniej jednak powstawały na Śląsku grody obronne z wykorzystaniem elementów kamiennych. Duże zmiany w krajobrazie architektonicznym pojawiły się w XII wieku na Dolnym Śląsku, wraz z murowanym budownictwem epoki romanizmu. Pierwsze ceglane budowle datowane są na czasy Bolesława Wysokiego. W tym czasie na ziemiach śląskich pojawiło się wiele zamków i rezydencji wraz ze wzorcami architektonicznymi pochodzącymi z Francji, Niemiec, czy Włoch. Wiele cennych dzieł sakralnych na Dolnym Śląsku ma związek z ruchem kontrreformacyjnym prowadzonym przez Habsburgów. Wybitnym dziełem jest zbudowany z drewna, słomy, piasku i gliny pod koniec XVI wieku Kościół Pokoju w Świdnicy. Specyfiką Górnego Śląska było powstawanie znacznej ilości kościołów drewnianych. Największe zmiany architektoniczne na Górnym Śląsku pojawiły się wraz z nastaniem epoki przemysłowej w XIX wieku, a następnie w latach PRL, gdy nastąpił gwałtowny rozwój miast na tym terenie. Poza budownictwem przemysłowym w XIX wieku i na początku XX budowane były także okazałe budynki rezydencjonalne śląskich przemysłowców. W XX wieku w miastach śląskich powstało wiele cennych budynków modernistycznych i ekspresjonistycznych, szczególnie we Wrocławiu (np. Hala Stulecia, WUWA, czy Dom Handlowy Petersdorf (obecnie DH Kameleon)), Zabrzu i Katowicach.

[edytuj] Gospodarka

[edytuj] Słynni przedstawiciele przemysłu, jego twórcy i wynalazcy

Treść tej sekcji może nie być zgodna z zasadami neutralnego punktu widzenia. Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż ją poprawić.

Friedrich von Reden, John Baildon, Guido von Donnersmarck, Karl Godula, Moritz Friedländer.

[edytuj] Górnictwo węgla kamiennego

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Górnictwo węgla brunatnego

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Górnictwo miedziowe

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Górnictwo innych surowców mineralnych

• Nikiel
• Uran (m.in. w Kopaninach)
• Cynk
• Ołów
• Żelazo
• Srebro
• Złoto
• Skały (m.in Marmur, Granodioryt, Bazalt itp. wydobywane głównie w Sudetach)

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Przemysł hutniczy

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Przemysł energetyczny

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Przemysł motoryzacyjny

Na Śląsku jest silnie rozwinięty jest przemysł motoryzacyjny. Znajdują się tu trzy fabryki samochodów: Fiat Auto Poland w Tychach oraz Bielsku oraz General Motors Manufacturing Poland w Gliwicach. Oprócz tego istnieje tu kilkadziesiąt zakładów produkujących części do samochodów. Do największych należą: Isuzu Motors (silniki do samochodów), Delphi Polska (części silników samochodowych), LEAR Corporation Poland II (szkielety siedzeń samochodowych), TRW Braking System Polska (systemy hamulcowe), ER.SI Poland (wyroby wykończeniowe, układy paliwowe), Teksid Aluminium (części silników), Flexider Poland (części do samochodów), Rieter Automotive Poland (części do samochodów), Delfo Polska S.A. (części i akcesoria do samochodów), Hamacher (elementy dla przemysłu motoryzacyjnego), Postęp S.A. (elementy metalowe dla motoryzacji), Reflex-Polska Sp. z o.o. (akcesoria samochodowe), AutoMotive Lighting Polska (komponenty motoryzacyjne), Magneti Marelli Aftermarket Poland (układy hamulcowe, elektryka i elektronika samochodowa, amortyzatory), Brembo Poland (części samochodowe), Segu Polska (kable do ABS), Ficomirrors Polska (części samochodowe), Toyota Motor Industries Poland oraz Toyota Motor Manufacturing Poland (silniki benzynowe, silniki diesla oraz skrzynie buegów).

Znajdują się tu również fabryki pojazdów i sprzętu wojskowego: Bumar Łabędy oraz Wojskowe Zakłady Mechaniczne. Istnieją tu także dwie fabryki produkujące tabor kolejowy: Konstal oraz Protram. W Ośrodku Badawczo-Rozwojowy w Bielsku-Białej produkowane były szybowce (m.in. SZD-48-3 Jantar Std 3, SZD 30"Pirat", SZD 51-1 Junior, SZD-50-3 Puchacz).

[edytuj] Przemysł chemiczny

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Przemysł włókienniczy

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Finanse, handel i targi

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Transport

[edytuj] Transport kolejowy

Pierwszą linią kolejową na Śląsku była Kolej Górnośląska (niem. Oberschlesische Eisenbahn) planowana od 1836 i uruchomiona w 1842 roku, początkowo na odcinku Wrocław – Oława, następnie stopniowo wydłużana do Opola i Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. W 1844 roku Towarzystwo Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej uruchomiło Kolej Dolnośląsko-Marchijską, łączącą Śląsk z Berlinem. W latach 1865-1872 oddano do użytku Kolej Prawego Brzegu Odry (niem. Recht-Oder-Ufer-Eisenbahn) łączącą Dolny Śląsk z Górnym Śląskiem. W kolejnych latach oddawano na Śląsku coraz to nowe połączenia kolejowe, głównie regionalne np. Kolej Wrocławsko-Świebodzicką, Kolej Sobócko-Świdnicką, Kolej Wrocławsko-Trzebnicką czy Kolej Wrocławsko-Jelczańską. W latach 1928-1933 powstała Magistrala węglowa łącząca autonomiczne województwo śląskie z portami nadbałtyckimi w Trójmieście.

Na Śląsku zbudowano również sieć kolei wąskotorowych. W 1853 roku powstały Górnośląskie Koleje Wąskotorowe, natomiast w 1899 roku Wąskotorowa Kolej Wrocławsko-Trzebnicko-Prusicka (niem: Breslau – Trebnitz – Prausnitzer Kleinbahn). Kolej wąskotorowa w połowie XIX i w początkach XX wieku były kluczowym elementem lokalnego systemu transportowego, w szczególności w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym^[52]. Dziś Wąskotorowa Kolej Wrocławsko-Trzebnicko-Prusicka nie istnieje, natomiast Górnośląskie Koleje Wąskotorowe obsługują tylko kilka odcinków w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym. Górnośląskie Koleje Wąskotorowe to najstarsza nieprzerwanie funkcjonująca kolej wąskotorowa na świecie^[53]. W Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku istnieje także parkowa kolejka wąskotorowa. Służy ona tylko do przewozów pasażerskich. Została uruchomiona w 1957 roku i działa do dnia dzisiejszego.

[edytuj] Transport lotniczy

Pierwszym lotniskiem wybudowanym na Śląsku było Lotnisko Wrocław-Gądów, zbudowane w 1910 roku, początkowo jako lotnisko wojskowe, a od 1920 roku, po ratyfikacji traktatu wersalskiego pełniło funkcje cywilne.^[54] Od 1922 roku fukcjonowała też na jego terenie filia zakładów lotniczych Junkers. Lotnisko działało do 1975 roku. Późniejsze jest Gliwice-Trynek, zbudowane w 1916 roku. Regularne loty z tego lotniska rozpoczęły się w maju 1925. 5 lipca 1931 w drodze z Drezna na lotnisku tym wylądował sterowiec Graf Zeppelin^[55], który po jednodniowym pobycie odleciał do Friedrichshafen. Z inicjatywy Ligi Obrony Przeciwpowietrznej i Przeciwgazowej oraz Śląskiego Towarzystwa Lotniczego w latach 1926-1928 powstało lotnisko Katowice-Muchowiec, natomiast w 1927 roku powstało Rybnik-Gotartowice. W 1938 roku powstało, funkcjonujące do dziś lotnisko Wrocław-Strachowice.

Obecnie mieszkańcy Śląska są obsługiwani głównie przez trzy międzynarodowe porty lotnicze: Katowice-Pyrzowice (leżący przy granicy Śląska w Zagłębiu Dąbrowskim), Ostrava-Mošnov, Wrocław-Strachowice oraz jeden krajowy port lotniczy Zielona Góra-Babimost. Znajdują się tu także lotniska, które w planach mają być regionalnymi portami lotniczymi: Katowice-Muchowiec (należący do Aeroklubu Śląskiego), Rybnik-Gotartowice (należący do Aeroklubu ROW) oraz Opole-Kamień Śląski i lotnisko Legnica. Istnieją tu także mniejsze lotniska np. lotnisko Bielsko-Biała, lotnisko Jelenia Góra, lotnisko Gliwice-Trynek oraz lotnisko Opole-Polska Nowa Wieś.

[edytuj] Komunikacja miejska

Na Śląsku komunikacja miejska funkcjonuje w postaci tramwajów, autobusów, trolejbusów oraz kolei regionalnej.

Pierwszy tramwaj konny został uruchomiony 10 lipca 1877 roku we Wrocławiu, natomiast w 1893 roku firma Elektrische Straßenbahn Breslau AG uruchomiła tam linię elektryczną. Jest to pierwsza linia tramwaju elektrycznego na terenie obecnej Polski. Pierwsza linia tramwajowa o trakcji parowej została uruchomiona 27 maja 1894 w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym przez berlińską spółkę Oberschlesische Dampfstrassenbahnen AG. 10 kwietnia 1897 uruchomiono tramwaje gazowe w Jeleniej Górze. Tramwaje kursowały w wielu miastach Śląska, m.in: w Legnicy (1888-1969), w Bielsku-Białej (1895-1971), we Wałbrzychu (1898-1963), w Boguminie (1902-1973), w Opawie (1905-1956), w Cieszynie (1911-1921). Obecnie działają tylko linie tramwajowe w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym (Tramwaje Śląskie), w Ostrawie, w Görlitz oraz we Wrocławiu.

Pierwszą linię trolejbusową na terenie Śląska uruchomiło 20 marca 1912 roku Gleislose Bahn Brockau GmbH we Wrocławiu. Z powodu trudności technicznych została zlikwidowana rok później. Trolejbusy działały również w latach 1943-1957 w Legnicy oraz w latach 1943-1973 we Wałbrzychu. Obecnie linie trolejbusowe działają w trzech miastach: w Ostrawie, w Opawie oraz w Tychach.

[edytuj] Transport drogowy

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Transport wodny

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Sport

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Marek Czapliński, Historia Śląska, Wrocław 2002, ISBN 83-229-2213-2
• Wacław Korta, Historia Śląska do 1763 roku, Warszawa 2003, ISBN 83-7181-283-3
• Od plemienia do państwa: Śląsk na tle wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny Zachodniej, Wrocław 1991, ISBN 83-85218-44-0
• Architektura modernistyczna Katowic i innych miast polskiego i czeskiego Śląska, Katowice 2002, ISBN 83-85871-31-4
• Kultura średniowiecznego Śląska i Czech: rewolucja XIII wiek, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 1998, ISBN 83-909459-3-2

[edytuj] Ważniejsza literatura

• ogólnie o dziejach:
  • M. Czapliński, E. Kaszuba, G. Wąs, R. Żerlik, Historia Śląska, Wrocław 2002
  • A. Galas, A. Galas, Dzieje Śląska w datach, Wrocław 2001,
  • Z. Boras, Książęta Piastowscy Śląska, Katowice 1978, ISBN 83-216-0248-7

• Problematyka szczegółowa:
  • Z. Boras, Związki Śląska i Pomorza Zachodniego z Polską w XVI wieku, Poznań 1981
  • Śląsk i Pomorze w historii stosunków polsko-niemieckich w średniowieczu. XII Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków 5-10 VI 1979 Olsztyn, p.red. M. Biskupa, Instytut Zachodni, Poznań 1987, ISBN 83-05003-11-8
  • Śląsk i Pomorze w stosunkach polsko-niemieckich od XVI do XVII w. XIV Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków, 9-14 VI 1981 r. Zamość, Czubiński A., Kulak Z. (red.), Poznań 1987, Instytut Zachodni
  • Kamila Uzarczyk Podstawy ideologiczne higieny ras i ich realizacja na przykładzie Śląska w latach 1924-1944 , Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, 2002, ISBN 83-7322-287-1

[edytuj] Zobacz też

• księstwa śląskie
• państwo stanowe
• Piastowie śląscy
• Śląsk (prowincja)

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Echo Ślonska
• Zobacz Śląsk! – Śląski Serwis Internetowy
• Poznaj Śląsk! – Śląski Serwis Internetowy
• Usłysz Śląsk! – Śląski Serwis Internetowy
• Portal dotyczący autonomii Śląska
• www.silesia.pl
• www.slonsk.de
• hasło 'Szląsk' w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich