Partia polityczna
Z Wikipedii
Partia polityczna ("partia" od łac. pars 'część', w trad. pol. 'stronnictwo') – organizacja społeczna o określonym programie politycznym, mająca na celu jego realizację poprzez zdobycie i sprawowanie władzy lub wywieranie na nią wpływu.
Partie polityczne są organizacjami o charakterze członkowskim (są korporacjami) i dlatego są zaliczane do organizacji społecznych, podobnie jak stowarzyszenia, czy związki zawodowe. Jednak partii politycznych nie zalicza się na ogół do organizacji pozarządowych, do których z kolei należą przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje. Powodem niewłączania partii politycznych do organizacji pozarządowych jest zbyt bezpośrednie powiązanie tych pierwszych z władzą publiczną: partie są często wręcz organizacjami "rządowymi" (ang. governmental organisations) i politycznymi.
Współcześnie partie są dobrowolnymi organizacjami zrzeszającymi obywateli świadomych wspólnoty swych interesów i poglądów i skłonnych do zdyscyplinowanego zabiegania o ich realizację przez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej.
Demokratyczne systemy są tym bardziej funkcjonalne, im lepiej partie:
- konsolidują polityków wedle zdolności artykułowania i reprezentowania interesów określonych odłamów społeczeństwa,
- potrafią skutecznie starać się o ich realizację, ukierunkowując zgodnie z demokratycznymi procedurami politykę państwa i międzypaństwowych instytucji,
- są zdolne do kojarzenia rywalizacji o władzę i wpływy w państwie i międzypaństwowych instytucjach, z umiejętnością negocjowania, zawierania kompromisów, współdziałania w kwestiach, w których interesy szerszych odłamów społeczeństwa bądź całego narodu są zgodne.
W systemach autorytarnych funkcje partii są istotnie odmienne i zróżnicowane w zależności od ich stosunku do panującego w danym państwie reżimu:
- funkcje partii legalnych wyznacza właściwa im rola narzędzia arbitralnego panowania nad społeczeństwem pozbawionym realnego wpływu na rządzących,
- funkcje partii kontestujących opresyjny reżim wynikają z wymogów prowadzonej w warunkach nielegalności walki i przygotowania do zmiany systemu i przejęcia władzy.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Podział sceny politycznej na świecie jest ściśle związany z rozwojem parlamentaryzmu. Najwcześniej wyraźniejsze podziały zarysowały się we Francji, co miało związek z Wielką Rewolucją Francuską. W tym okresie w świadomości społecznej ukształtowały się tradycyjne podziały na lewicę i prawicę, gdyż we francuskim parlamencie rewolucjoniści zasiadali po lewej stronie, natomiast zwolennicy mniej radykalnych przemian - po prawej. Pierwsze partie powstały natomiast w Wielkiej Brytanii, gdzie w latach 30. XIX wieku jako kontynuacja stronnictwa torysów powstała Partia Konserwatywna oraz wywodząca się od myśli politycznej wigów - Partia Liberalna. Zarówno ich nazwy jak i programy były odbiciem dwóch głównych wówczas ideologii. W drugiej połowie XIX wieku na europejskiej scenie politycznej pojawiły się nowe ugrupowania - partie socjaldemokratyczne, wyrosłe na bazie ruchów robotniczych i związków zawodowych. Z nich z kolei, na początku XX wieku wyodrębniły się partie głoszące ideologię komunizmu. W odpowiedzi na rozwój ateistycznego w swym charakterze socjalizmu powstała ideologia chrześcijańskiej demokracji, co spowodowało powstanie partii nowego typu. W tym samym okresie zaczęły pojawiać się również partie chłopskie, sytuujące się blisko ugrupowań chadeckich. Za prawicowe zaczęto uznawać partie odwołujące się do ideologii konserwatyzmu i liberalizmu (ewoluujące stopniowo w kierunku centrum), za lewicowe natomiast - przede wszystkim socjaldemokratyczne. Kolejnym rodzajem partii, jakie pojawiły się na scenach politycznych różnych państw były partie nacjonalistyczne, wywodzące swe idee z konserwatyzmu. Dodatkowo w drugiej połowie XX wieku popularność zaczęły zdobywać nowe ideologie - ekologizm i feminizm, co również doprowadziło do powstania kolejnych partii
| Partie | Ideologiczne podłoże powstania |
|---|---|
| liberalne i konserwatywne | konflikt wokół dotychczasowego reżimu |
| robotnicze | krytyka systemu przemysłowego |
| regionalne | krytyka systemu scentralizowanego |
| chrześcijańskie | krytyka socjaldemokratyzmu |
| faszystowskie | krytyka systemu demokratycznego |
| protestu | krytyka systemu biurokratycznego |
| ruchy ekologiczne | krytyka kosztów wzrostu gospodarczego |
[edytuj] Klasyfikacja partii politycznych
Klasyfikacji wszystkich partii politycznych dokonuje się przeważnie na dwóch płaszczyznach - ze względu na cechy organizacyjne i sposób funkcjonowania oraz ze względów ideologiczno-programowych.
[edytuj] Podział organizacyjno-funkcyjny
- ze względu na strukturę organizacyjną
- komitetowe – pełniące rolę komitetu wyborczego (klasyczne przykłady to amerykańskie partie: Demokratyczna i Republikańska; w Polsce zbliżoną strukturę ma Platforma Obywatelska)
- rozwinięte - z rozwiniętą strukturą organizacyjną (np. niemieckie CDU, polskie PZPR, SLD)
- ze względu na genezę organizacyjną
- parlamentarno-wyborcze - wyłonione z grupy deputowanych, wokół której tworzą się komitety wyborcze, stopniowo integrujące się w jedną organizację (np. niemiecka FDP, brytyjska Partia Konserwatywna)
- pozaparlamentarne - powstałe z inicjatywy organizacji, której dotychczasowym celem nie był udział w wyborach (np. niemieckie SPD, Bündnis 90/Die Grünen, polskie PSL)
- ze względu na stopień upartyjnienia kandydatów
- masowe – skupiające dużą liczbę osób, z której wyłaniają się elity partyjne (częściej spotykana forma wśród partii lewicowych, np. francuska Partia Socjalistyczna)
- kadrowe – zrzesza niewielki procent swych wyborców (częściej partie centrowe, np. Partia Demokratyczna - demokraci.pl)
- ze względu na typ członkostwa
- z członkostwem bezpośrednim (np. niemieckie FDP)
- z członkostwem pośrednim (np. brytyjska Partia Pracy, Austriacka Partia Ludowa)
- ze względu na rozdział kompetencji w strukturze partyjnej
- scentralizowane - skupiające władzę w strukturach centralnych partii (np. brytyjska Partia Konserwatywna)
- zdecentralizowane - z szeroką autonomią instancji niższych w podejmowaniu decyzji (np. francuska Partia Socjalistyczna, niemieckie Bündnis 90/Die Grünen)
- ze względu na rodzaj komórki podstawowej
- ze względu na sposób powoływania władz
- ze względu na typ kierownictwa partyjnego
- z kierownictwem jednoosobowym - z rozbudowaną władzą przywódcy (np. NSDAP)
- z kierownictwem wieloosobowym (kolegialnym) - najwyższą władzę sprawuje kongres, czyli zjazd partyjny (np. SLD, PO)
- parlamentarne - z dominacją frakcji parlamentarnej w kierownictwie partyjnym (np. brytyjska Partia Konserwatywna)
- pozaparlamentarne - z kierownictwem organu partyjnego, znajdującego się poza parlamentem (np. radziecka KPZR)
- ze względu na cele partii
- wyborcze (np. amerykańskie partie: Demokratyczna i Republikańska)
- społeczności (np. polskie SLD)
- totalitarne (np. włoska Narodowa Partia Faszystowska)
[edytuj] Podział ze względów ideologiczno-programowych
Zobacz więcej w osobnym artykule: Scena polityczna.Z czasów rewolucji francuskiej pochodzi podział na lewicę i prawicę. Innym tradycyjnym kryterium podziału jest podział partii na konserwatywne oraz liberalne, alternatywnie zwane progresywnymi. Kryterium podziału jest wówczas idea praw jednostki i roli państwa w życiu społecznym i gospodarce.
W Europie partie zwykle dzieli się na obozy zależnie od wyznawanej przez nie ideologii. Podział ten wywodzi się jeszcze z XIX wieku, kiedy między partiami występowały bardzo duże różnice. Współcześnie różnice te objawiają się w większym stopniu w nazwie i w stosowanej retoryce niż w programie. Można zatem mówić o podziale partii wg kryterium programowo-ideologicznego. W tym wypadku wobec partii przeważnie używa się następujących określeń: monarchistyczne, konserwatywne, konserwatywno-liberalne, liberalne, libertariańskie, liberalno-demokratyczne, socjalliberalne, chrześcijańsko-demokratyczne, chłopskie, chrześcijańsko-narodowe, narodowe, nacjonalistyczne, protestu, faszystowskie, robotnicze, socjaldemokratyczne, zielonych, feministyczne, socjalistyczne, komunistyczne. Osobny rodzaj partii stanowią partie regionalne. Warto też dodać, że w historii występowały partie, których identyfikacja z danym nurtem ideologicznym nie może być jednoznaczna, np. tzw. partia gaullistowska, czyli Rassemblement du Peuple Français (RPF) i Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem.
Istnieją też alternatywne podziały:
- na partie populistyczne i merytoryczne;
- ze względu na charakter programu: partie patronażu, partie interesu i partie światopoglądowe;
- specyficzne dla danego kraju, np. w Polsce: ugrupowania postsolidarnościowe i ugrupowania postkomunistyczne;
- tak zwany podział dwuosiowy. W tym wypadku jedna z osi oznacza poglądy gospodarcze (socjalizm - leseferyzm), druga natomiast światopogląd (konserwatyzm - liberalizm).
W praktyce okazuje się jednak, że jednoznaczna klasyfikacja partii jest niezwykle trudna i często pozostaje niejednoznaczna. Dzieje się tak, gdyż oprócz kwestii gospodarczych i światopoglądowych partie powinny uwzględniać w swych programach także poglądy na nowe problemy i zagadnienia ściśle związane z danym krajem i jego sytuacją geopolityczną. Są to takie kwestie jak np. stosunek do imigrantów, stosunek do Unii Europejskiej, w tym do przyjęcia euro, w przypadku państw byłego Bloku Wschodniego jest to także podejście do lustracji i dekomunizacji, a np. w Hiszpanii osobny problem stanowi działalność ETA i baskijskie dążenia do niepodległości.
[edytuj] Partie polityczne w Polsce
[edytuj] Sytuacja prawna
Sytuację prawną partii politycznych w Polsce reguluje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej i Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych. Ustawa definiuje partię polityczną jako dobrowolną organizację, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.
Artykuł 13. Konstytucji RP zakazuje istnienia partii odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
Partia polityczna może korzystać z praw wynikających z ustaw dopiero po uzyskaniu wpisu do ewidencji partii politycznych prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Wniosek o wpisanie partii do ewidencji musi być poparty przez co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności prawnych.
Kontrolę działalności i celów partii politycznych sprawuje Trybunał Konstytucyjny.
[edytuj] Finansowanie partii w Polsce
Zobacz więcej w osobnym artykule: Finansowanie partii politycznych w Polsce.Źródła finansowania partii politycznych w Polsce są jawne. Majątek partii powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z dochodów z majątku oraz z dotacji i subwencji państwowych. Partia nie może prowadzić działalności gospodarczej, jednak za takową nie uważa się sprzedaży przez partię publikacji z nią związanych i przedmiotów ją symbolizujących.
Od 2001 r. głównym źródłem finansowania partii są subwencje oraz dotacje z budżetu państwa. Subwencje mogą otrzymywać partie, które w ostatnich wyborach do Sejmu przekroczyły próg 3% (jeśli samodzielnie tworzyły komitet wyborczy) lub 6% głosów (jeśli wchodziły w skład koalicyjnego komitetu wyborczego). Dotacje otrzymują partie za każdy głos zdobyty w Sejmie lub Senacie. Zasada finansowania partii politycznych znajdują się w:
- Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych Dz.U.1997, Nr 604, poz. 98.
- Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U.2001, Nr 46, poz. 499.
[edytuj] Ciekawostki
Niekiedy mamy do czynienia z partiami będącymi swego rodzaju satyrą polityczną, np.:
[edytuj] Zobacz też
- Scena polityczna
- Polskie partie polityczne
- Partie polityczne świata
- System partyjny
- Doktryna polityczna
- Ideologia polityczna
- Historia doktryn politycznych i prawnych
[edytuj] Bibliografia
- Mariusz Gulczyński, Andrzej Małkiewicz: Wiedza o partiach i systemach partyjnych, Wyd. Druktur, Warszawa 2008, ISBN 978-83-6017-60-8
- Konstanty Adam Wojtaszczyk, Wiedza o społeczeństwie, Warszawa 2004, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne S.A., ISBN 83-02-09147-2
- Marcin Krzemiński, Kontrola konstytucyjności celów i działalności partii politycznych w Polsce (w: Konstytucja i sądowe gwarancje jej ochrony), Kraków 2004, ISBN 83-7444-056-2
