Komunizm

Z Wikipedii

Komunizm (łac. communis - wspólny, powszechny) - radykalny, lewicowy system ideologiczny, będący odmianą socjalizmu, negujący własność prywatną, zwłaszcza środków produkcji, oparty na idei walki klas, mającej doprowadzić do osiągnięcia sprawiedliwości społecznej. Formułował hasło stworzenia społeczeństwa pozbawionego wewnętrznych podziałów ekonomicznych (bezklasowego) i etnicznych (bezpaństwowego), w którym wszystkie środki produkcji znajdą się w posiadaniu wspólnot. Jako sposób osiągnięcia celów wskazywał "obalenie przemocą całego dotychczasowego ustroju społecznego"^[1]. Także oparty na tej ideologii system rządów. W języku potocznym, ustrój społeczny w państwach rządzonych przez partie komunistyczne. W krajach komunistycznych określany także propagandową nazwą realnego socjalizmu, wprowadzoną w latach 70. XX wieku w ZSRR.

Spis treści 1 Ideologia 2 Historia 3 Ofiary w państwach rządzonych przez partie komunistyczne 4 Praktyka 5 Komunizm dziś 5.1 Sytuacja prawna w Polsce 6 Przypisy 7 Bibliografia 8 Zobacz też

[edytuj] Ideologia

System poglądów głoszący program całkowitego zniesienia ucisku i wyzysku społecznego, postulujący powszechność, równość i sprawiedliwość społeczna oraz zbudowanie społeczeństwa bezklasowego opartego na społecznej własności środków produkcji i sprawiedliwym podziale dóbr. Były to przesłanki realizacji zasad równości we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

Można zauważyć pewne analogie między ideami komunizmu a filozofią Platona. Idee równości i wspólnoty zyskały na znaczeniu w okresie rewolucji francuskiej 1789-1799 (zwłaszcza w działalności: Henri de Saint-Simon, Charles Fourier). Duży wpływ na rozwój ideologii komunistycznej miał wzrost uprzemysłowienia i przemiany społeczne z tym związane. Odrębnego znaczenia nabrały one w ideologii marksistowskiej.

Twórców koncepcji komunistycznych można podzielić na dwa nurty:

• socjalistyczny - który wywodzić należy z myśli wspomnianych wyżej Henriego de Saint-Simona i Charlesa Fouriera a który przekształcili potem z utopijnego ideału (socjalizm utopijny) w rewolucyjną teorię społeczno-polityczną (socjalizm naukowy) Karol Marks i Fryderyk Engels. Posługiwali się przy tym metodologią naukowego dyskursu, zaś ich ambicje sięgały stworzenia "naukowej teorii dynamiki społeczeństw". Tak zwany materializm dialektyczny, określając kierowniczą rolę i zadania klasy robotniczej w walce z kapitalistycznym ustrojem, stał się ideologią rewolucyjną ruchu robotniczego od lat '80 XIX w. oraz teoretycznym narzędziem i celem przebudowy stosunków społecznych.
• anarchistyczny - mający swoje podłoże u innego myśliciela socjalizmu utopijnego, a mianowicie Pierre'a Proudhona. Następnie koncepcja ta została zmodyfikowana przez Michała Bakunina (anarchokolektywizm) oraz Piotra Kropotkina (anarchokomunizm).

W XX wieku komunizm został zmodyfikowany przez Włodzimierza Lenina (bolszewizm) i w zastosowaniu do warunków panujących w Rosji, stał się (w dużej mierze tylko oficjalnie) ideologiczną podstawą partii bolszewickiej.

[edytuj] Historia

Ruch komunistyczny oddzielił się od ruchu socjalistycznego na przełomie XIX i XX wieku, uważając dotychczasowe metody działania za nieskuteczne, a liderów partii socjalistycznych - za niejednokrotnie zdradzających swoje deklarowane ideały. Formą organizacyjną były partie komunistyczne, których celem było zdobycie władzy drogą rewolucyjną. Odrzucały one tradycyjne parlamentarne metody działania, uważając je za nieskuteczne (komuniści argumentowali, iż w ramach systemu kapitalistycznego nie można przeprowadzić trwałych prospołecznych zmian). Komuniści zrzeszyli się w III Międzynarodówce, która przejęła zasady organizacji bolszewików.

W partiach komunistycznych kładziono duży nacisk na bezwzględną dyscyplinę wobec celów formułowanych przez elitarnych i kadrowych przywódców. W partiach - zależnie od kraju - dopuszczano w różnym stopniu wewnątrzpartyjną dyskusję, jednak zabroniona była krytyka partii na zewnątrz. Po dojściu do władzy, partia komunistyczna stawała się jednolita z aparatem państwowym. Na ogół szybko zatracała swoją ideowość i stawała się często tylko środkiem do podniesienia statusu społecznego osób z kręgu partii. Proces taki miał miejsce po dojściu do władzy Józefa Stalina, gdy radziecka partia komunistyczna uległa zupełnej ideowej degeneracji, całkowicie zlikwidowana została demokracja wewnątrzpartyjna, a obywatele kraju poddani terrorowi. Zastosowany tam autorytarny model sprawowania władzy, został również przeniesiony do Międzynarodówki, z fatalnymi skutkami.

Rezultatem degeneracji partii komunistycznych było powstanie w XX wieku wielu państw o charakterze mniej lub bardziej totalitarnym. W 1917 po rewolucji październikowej powstało pierwsze na świecie państwo oficjalnie uznawane za "socjalistyczne" - ZSRR. Kierownictwo partii doprowadziło do wprowadzenia trwałych lub przejściowych rządów terroru, a w niektórych przypadkach do ludobójstwa, szczególnie w odniesieniu do średnich i wyższych warstw społecznych. Oficjalnie w państwach tych panowała "dyktatura proletariatu", a celem polityki partii rządzących było wprowadzenie pełnej współwłasności środków produkcji i tym samym pełna wolność od wyzysku. Hasła te były jednak tylko pustymi frazesami. Dlatego mówienie o bezpośrednim związku założeń teoretycznych marksizmu i ofiarami terroru partii nazywających się komunistycznymi jest poważnym i ryzykownym uproszczeniem.

[edytuj] Ofiary w państwach rządzonych przez partie komunistyczne

Lista krajów, w których partie komunistyczne sprawowały władzę, wraz z krótką statystyką śmiertelnych ofiar terroru:

• Rosja i ZSRR 1917-1991, 20 mln ofiar śmiertelnych (w tym zależnie od źródeł ok. 4-10 mln na Ukrainie, głównie na skutek klęsk głodu, wywołanych intensywną kolektywizacją - m. in. wielki głód na Ukrainie)^[2]
• Mongolia 1924-1990, nieznana liczba ofiar
• Europa Wschodnia - 1 milion ofiar^[2], w następujących krajach:
  • Polska
  • NRD
  • Czechosłowacja
  • Węgry
  • Bułgaria
  • Rumunia
  • Jugosławia
  • Albania
• Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna, od 1948 do dziś, 2 miliony ofiar^[2]
• Chiny od 1949 (z wyjątkiem Tajwanu) do dziś, od 60 do 65 mln ofiar^[2]
• Wietnam od 1945 (Południowy do 1976) do dziś, 1 milion ofiar^[2]
• Kuba od 1959 do dziś
• Kambodża od 1975 do 1978/79, od 1 mln do 2 mln ofiar^[2]
• Laos od 1975 do dziś
• Afganistan od 1975 do 1991, 1,5 miliona ofiar^[2]
• Różne państwa afrykańskie - w różnych okresach, ok. 1,7 miliona ofiar^[2]

Liczoną w powyższy sposób całkowitą ilość ofiar komunizmu można by oszacować na 100 milionów^[2] ludzi. Jednakże niektóre z tych liczb wymagają weryfikacji, gdyż np. zabitych w wyniku wojny koreańskiej, wietnamskiej, wojen w Angoli czy w Afganistanie uznano za ofiary komunizmu, choć w walkach uczestniczyły czynnie dwie strony.

ZSRR (Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich 1922-1991) - pierwsze państwo dążące do komunizmu, podporządkowywało sobie partie komunistyczne w innych krajach i wiele z nich, niezależnie od woli swych członków, stawało się elementem polityki zagranicznej ZSRR (RWPG - Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, Układ Warszawski).

[edytuj] Praktyka

Ustrój komunistyczny - jako ustrój bezklasowy, uwolniony od instytucji państwa, najwyższe stadium rozwoju społeczeństwa socjalistycznego - nigdzie nie został zrealizowany. Był natomiast uznawany za cel, do którego miały dążyć społeczeństwa socjalistyczne.

W praktyce państw rządzonych przez partie komunistyczne i robotnicze występował (i w niektórych krajach nadal trwa) ustrój nazywany od lat 70. XX wieku, stworzonym w ZSRR propagandowym określeniem realnym socjalizmem (który zastąpił wcześniej stosowane określenie dyktatura proletariatu).

Ustrój realnego socjalizmu ukształtował się wyłącznie w państwach, w których partie komunistyczne zdobyły władzę. Charakteryzował się dominacją partii we wszystkich sferach życia publicznego, które zawładnęły ustawodawstwem, prawem, a nawet życiem prywatnym obywateli; sprawowały monopol w zakresie ideologii i upaństwowionej gospodarki.

Rządy partii komunistycznych lub robotniczych realizowano metodami przymusu i terroru o różnej dynamice i stopniu nasilenia, przy równoczesnym odcięciu kontaktów i swobody wymiany ze światem zewnętrznym. Ustrój komunistyczny (określany także jako ustrój tzw. realnego socjalizmu), zarówno w fazie rozwoju oraz apogeum funkcjonowania, charakteryzowały:

• Ogromna produkcja w wybranych przez państwo dziedzinach gospodarki (częściowo wymuszonych przez sytuację międzynarodową), przy jednoczesnym niedoborze większości innych towarów (konsekwencja centralnego planowania gospodarczego)
• Mobilizacja ludności metodami przymusu politycznego i policyjnego do osiągania celów polityczno-gospodarczych, m. in. kolektywizacja, industrializacja (ZSRR), Wielki Skok, rewolucja kulturalna (Chiny)
• Masowe przemiany społeczne (uprzywilejowanie niektórych grup społecznych - np. chłopi, robotnicy, zwolennicy ustroju, kosztem reszty społeczeństwa np. poprzez wywłaszczenia, mordy czy dyskryminację (działania łamiące prawo tłumaczone były zasadą tzw. dyktatury proletariatu); niszczenie norm społecznych, tradycji i religii, narzucanie kierunków w sztuce np. socrealizm
• Ateizacja, realizowana w sposób zinstytucjonalizowany, np. Związek Wojujących Bezbożników (ZSRR)
• Cykliczne usuwanie rzeczywistych lub domniemanych przeciwników komunizmu (np. wróg klasowy, wróg ludu, kułak itp.), poprzez czystki, wymierzone we własne struktury władzy komunistycznej (m. in. organizowano procesy pokazowe), oraz inne formy represji (m. in. wykorzystanie psychiatrii do represji politycznych, np. psychiatria represyjna w ZSRR), czy system obozów pracy przymusowej np. Gułag (podporządkowany także celom ekonomicznym)
• Zmiana sposobu życia związana z planami społecznymi i ekonomicznymi władz - np. uprzemysławianie, zasiedlanie miast przez ludność wiejską, wdrażanie pseudonaukowych teorii i poglądów np. łysenkizm
• Kult przywódców państwowych, zgodnie z tzw. kultem jednostki, realizowany pośrednio poprzez promocję grup i kreowanie pożądanych postaw społecznych (np. stachanowiec, przodownik pracy, pionier, itp.)
• Blokada informacyjna społeczeństwa, realizowana głównie poprzez cenzurę, indoktrynację ideologiczną, propagandę - w szczególności zawłaszczającą sferę języka publicznego poprzez tzw. nowomowę

Te cechy rozwoju decydowały o poparciu realnego socjalizmu przez niektóre grupy społeczne, które odnosiły korzyści ze zmian, i na nie powoływały się aprobujące komunizm środowiska poza granicami krajów komunistycznych.

Rządy partii określanych jako komunistyczne były jedną z przyczyn zacofania gospodarczego wielu państw świata. Po wyczerpaniu łatwo dostępnych zasobów i wskutek narastania zjawisk biernego oporu oraz korupcji, nastąpiła faza utraty atrakcyjności ideologicznej i praktycznej. Pojawiły się zorganizowane ruchy emancypacyjne ("Solidarność"). Gospodarka przeżywała coraz poważniejsze trudności. Było to przyczyną znalezienia się ustroju realnego socjalizmu w fazie stagnacji i przewlekłego kryzysu, a w konsekwencji upadku w latach 1989-1992 w większości państw. Po upadku realnego socjalizmu w początkach lat 90. XX wieku, część ugrupowań komunistycznych przekształciła się w ruchy lub partie o charakterze socjaldemokratycznym.

[edytuj] Komunizm dziś

Obecnie istniejące partie komunistyczne jednoznacznie odrzucają radziecki (stalinowski) system sprawowania władzy (oprócz Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej), i głosząc powrót do marksizmu, nawołują do zwiększenia demokracji (większego udziału obywateli w życiu państwa - tzw. Rady Robotnicze) i swobód społecznych. Jednocześnie chwalą niektóre z praktyk realnego socjalizmu - powszechność zatrudnienia, wysokie świadczenia socjalne dla obywateli, brak rażących nierówności społecznych. W Polsce partia komunistyczna ma znikome znaczenie, jednak na zachodzie Europy rola partii i organizacji komunistycznych jest większa - w (Hiszpanii i Francji komuniści są obecni w parlamencie, do niedawno było tak również we Włoszech.

[edytuj] Sytuacja prawna w Polsce

Głoszenie poglądów politycznych odwołujących się do metod stalinizmu i realnego socjalizmu w Polsce jest zakazane z mocy prawa, regulują to:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej:

Art. 13.

Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.):

Art. 256.

Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 257.

Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności narodowościowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Organizacje typu Komunistyczna Partia Polski mogą jednak legalnie działać, gdyż w swoim programie nie odwołują się one do wskazanych w konstytucji totalitarnych praktyk, wodzowskiego modelu państwa, terroru itp. ale jedynie do haseł uspołecznienia środków produkcji, kontroli robotniczej itp. które same w sobie nie zawierają treści propagującej totalitaryzm.

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Margolin J., Courtois S., Paczkowski A., Werth N., Panne J., Bartosek K. Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Prószyński i S-ka, Maj 2001, ISBN 83-7180-326-5
• Artykuł Jacka Bartyzela o komunizmie z "Encyklopedii Białych Plam"
• Karol Marks, Fryderyk Engels - Manifest Partii Komunistycznej, Londyn 1848

[edytuj] Zobacz też

• antykomunizm
• komunizm pierwotny
• komunizm utopijny
• lewica chrześcijańska
• sytuacjonizm
• teologia wyzwolenia
• totalitaryzm