Prymas

Z Wikipedii

Prymas (łac. primas, od primus - pierwszy), tytuł arcybiskupów katolickich związany z niektórymi stolicami biskupimi i ich historyczną rolą.

Określani dziś jako "pierwsi między równymi" nie posiadają szczególnej władzy, pełniąc najczęściej funkcje reprezentacyjne.

Herb prymasa (nie kardynała)

W Średniowieczu prymas pełnił rolę najważniejszego biskupa kraju, który często reprezentował papieża. Przewodniczył też synodom wewnątrzpaństwowym. Do władzy prymasa należało m.in. mianowanie archidiakonów oraz zmienianie granic diecezjii i metropolii.

W Polsce tytuł prymasów był związany z pierwszą stolicą arcybiskupią w Gnieźnie. Prymasi Polski nosili tytuł "legata urodzonego" oraz posiadali przywilej noszenia stroju kardynalskiego nawet wówczas, gdy nie byli kardynałami. Od 1572 roku prymas pełnił funkcję interreksa, głowy państwa w czasie wakującej monarchii, koronował i grzebał królów, udzielał im i ich rodzinom sakramentów i pełnił inne funkcje polityczne.

Pierwszym prymasem w Polsce był od 1417 roku Mikołaj Trąba (według Jana Długosza tytuł prymasa nadał Trąbie Sobór w Konstancji). W latach 1807-1831 tytuł prymasa istniał również w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim. Bez uzgodnienia ze Stolicą Apostolską w 1817 r. cesarz Franciszek I utworzył godność prymasa Galicji i Lodomerii, związaną ze stolicą arcybiskupią obrządku łacińskiego we Lwowie (pierwszym został Andrzej Ankwicz); Franciszek Józef I przeniósł tytuł na arcybiskupa lwowskiego obrządku greckiego Michała Lewickiego (1848). Po śmierci Lewickiego tytuł nie był przyznawany.

W 1992 r. nastąpiło oddzielenie godności prymasa Polski od stolicy metropolitalnej w Gnieźnie. Józef Glemp zachował po reformie administracyjnej kościoła polskiego tytuł prymasa jako kustosz relikwii św. Wojciecha, przestał jednocześnie pełnić funkcję arcybiskupa Gniezna. W 1994 r. rozdzielono także funkcje prymasa i przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski; przez pierwsze dwie kadencje przewodniczącym Konferencji pozostawał nadal wybierany kardynał Glemp, od marca 2004 r. przewodniczącym - niezależnym od prymasa - jest arcybiskup Józef Michalik.

W chwili obecnej prymas Polski jest wyłącznie tytułem honorowym. Przysługuje on nadal kard. Glempowi, ale z chwilą ukończenia przez niego 80 roku życia (tj. najpóźniej w 2009 r.) tytuł ten powróci do arcybiskupa gnieźnieńskiego.

[edytuj] Prymasi Polscy

Mikołaj Trąba 1412-1422
Wojciech Jastrzębiec 1423-1436
Wincenty Kot z Dębna 1436-1448
Władysław Oporowski 1449-1453
Jan III Sprowski 1453-1464
Jan IV Gruszczyński 1464-1473
Jakub III z Sienna 1474-1480
Zbigniew Oleśnicki 1481-1493
Fryderyk Jagiellończyk 1493-1503
Andrzej Boryszewski 1503-1510
Jan V Łaski 1510-1531
Maciej Drzewicki 1531-1535
Andrzej Krzycki 1535-1537
Jan VI Latalski 1537-1540
Piotr Gamrat 1541-1545
Mikołaj Dzierzgowski 1545-1559
Jan VII Przerębski 1559-1562
Jakub IV Uchański 1562-1581
Stanisław Karnkowski 1581-1603
Jan VIII Tarnowski 1603-1605
Bernard Maciejowski 1605-1608
Wojciech Baranowski 1608-1615
Wawrzyniec Gembicki 1616-1624
Henryk Firlej 1624-1626
Jan IX Wężyk 1627-1638
Jan X Lipski 1638-1641
Maciej Łubieński 1641-1652
Andrzej Leszczyński 1653-1658
Wacław Leszczyński 1659-1666
Mikołaj Prażmowski 1666-1673
Kazimierz Florian Czartoryski 1673-1674
Andrzej Olszowski 1674-1677
Jan XI Stefan Wydżga 1677-1685
Stefan Wierzbowski 1686-1687
Michał Stefan Radziejowski 1687-1705
Stanisław Szembek 1706-1721
Teodor Potocki 1723-1738
Krzysztof Antoni Szembek 1739-1748
Adam Ignacy Komorowski 1749-1759
Władysław Aleksander Łubieński 1759-1767
Gabriel Podoski 1767-1777
Antoni Kazimierz Ostrowski 1777-1784
Michał Jerzy Poniatowski 1785-1794
Ignacy Krasicki 1795-1801
Ignacy Raczyński 1806-1818
Tymoteusz Paweł Gorzeński 1821-1825
Teofil Cyprian Wolicki 1828-1829
Marcin III Dunin 1831-1842
Leon Michał Przyłuski 1845-1865
Mieczysław Ledóchowski 1866-1886
Juliusz Józef Dinder 1886-1890
Florian Stablewski 1891-1906
Edward Likowski 1914-1915
Franciszek Malczewski 1818-1819
Szczepan Hołowczyc 1819-1822
Wojciech Skarszewski 1824-1827
Jan Paweł Woronicz 1828-1829
Aleksander Kakowski 1916-1918
Edmund Dalbor 1915-1926
August Hlond 1926-1946
Stefan II Wyszyński 1948-1981
Józef Glemp 1981-do dziś

W innych krajach prymasami są arcybiskupi: Lyonu (Francja), Toledo (Hiszpania), Pragi (Czechy), Esztergom (Węgry), Armagh (Irlandia), Canterbury i York (Anglia); prymasem Rzeszy Niemieckiej był arcybiskup Moguncji, Austrii arcybiskup Salzburga, Belgii arcybiskup Brukseli-Mechelen, prymasem Włoch patriarcha Rzymu (czyli papież), Portugalii patriarcha Lizbony i Bułgarii (w XIII wieku) arcybiskup Tyrnowa. Godności te ustanawiane są także w czasach współczesnych – przykładowo w 1980 r. papież Jan Paweł II określił siedzibę prymasa Brazylii (arcybiskup Salvador).