Gniezno

Z Wikipedii

Współrzędne: 52°32' N 17°36' E52.5333333 17.6 (Gniezno)

Gniezno
Herb Gniezna
Województwo	wielkopolskie
Powiat	gnieźnieński
Gmina  - rodzaj	Gniezno miejska
Założono	VIII wiek
Prawa miejskie	1243
Prezydent	Jacek Kowalski
Powierzchnia	49 km²
Położenie	52° 32' N 17° 36' E
Liczba mieszkańców (2008)  - liczba ludności  - gęstość	69 844 1737,60 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	61
Kod pocztowy	62-200 do 62-210
Tablice rejestracyjne	PGN
Położenie na mapie Polski Gniezno
TERC10 (TERYT)	4303903011
Miasta partnerskie	Anagni Falkenberg Ostrzyhom Radziwiliszki Saint-Malo Siergijew Posad Spira Humań Veendam
Urząd miejski3 ul. Lecha 6 62-200 Gniezno tel. 0-61 426-04-00; faks 0-61 426-16-87 (e-mail)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Gniezno w Wikicytatach
Strona internetowa miasta

Gniezno (łac. Gnesna, czes. Hnězdno, niem. Gnesen) – miasto i gmina w powiecie gnieźnieńskim, województwo wielkopolskie (w latach 1975-1998 należało do województwa poznańskiego). Miasto (szóste co do wielkości w województwie) leży na obszarze Pojezierza Gnieźnieńskiego otoczone jeziorami Jelonek, Świętokrzyskim i Winiary. Pierwsza stolica Polski. Jedno z najstarszych oraz najczęściej odwiedzanych przez turystów i pielgrzymów miast w kraju. Ośrodek akademicki. Jest siedzibą arcybiskupów gnieźnieńskich i stolicą metropolii kościelnej. Według danych z 30 czerwca 2006 ² liczyło 70 080 mieszkańców.

Spis treści 1 Legenda o założeniu grodu 2 Nazwa 3 Historia 4 Królewskie koronacje w archikatedrze gnieźnieńskiej 5 Związani z Gnieznem 5.1 Arcybiskupi gnieźnieńscy i prymasi Polski 5.2 Urodzeni w Gnieźnie 5.3 Pozostałe osoby związane z Gnieznem 5.4 Honorowi Obywatele Miasta 6 Wybrane zabytki Gniezna 6.1 Kościoły 6.2 Inne zabytki architektury 6.3 Cmentarze 6.4 Zbiory Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej 6.5 Zbiory Archiwum Archidiecezjalnego 7 Demografia 8 Dzielnice Gniezna 9 Uczelnie 10 Gospodarka Gniezna 11 Komunikacja 11.1 Zobacz też 12 Kultura 12.1 Cykliczne wydarzenia kulturalne 12.2 Teatr i kina 12.3 Muzea i archiwa 12.4 Biblioteki 12.5 Miejskie placówki kultury 12.6 Chóry 12.7 Kluby muzyczne 13 Media lokalne 13.1 Stacje radiowe 13.2 Stacje telewizyjne 13.3 Prasa 13.4 Internet 14 Sport 14.1 Cykliczne imprezy sportowe 14.2 Kluby sportowe 14.3 Pozostałe ośrodki sportu i rekreacji 15 Kościoły i związki wyznaniowe 16 Miasta partnerskie 17 Sąsiednie gminy 18 Ciekawostki 19 Zobacz też 20 Linki zewnętrzne

[edytuj] Legenda o założeniu grodu

Trzej bracia Lech, Czech i Rus przedzierali się przez puszcze szukając miejsca, gdzie mogliby się osiedlić. Nagle zobaczyli wzgórze, na którym na starym samotnym dębie w gnieździe siedział orzeł. Wtedy Lech powiedział: "Tego orła białego przyjmuję za godło ludu swego, a wokół dębu zbuduję gród swój i od orlego gniazda Gnieznem go nazwę". Pozostali bracia poszli dalej szukać miejsca dla swoich poddanych; Czech podążył na południe, a Rus na wschód.

[edytuj] Nazwa

W XII w. Gall Anonim w swojej kronice próbował dowieść, że nazwa Gniezno pochodzi od gniazda-„...Był mianowicie w mieście Gnieźnie, które po słowiańsku znaczy tyle co „gniazdo”, książę imieniem Popiel...”.

W późniejszych wiekach powstała legenda o Lechu, która na trwałe wrosła świadomość Polaków. Lech pożegnał swoich braci Czecha i Rusa, a następnie wraz ze swoją drużyną wyruszył na północ. Kiedy dotarł na tereny dzisiejszej Wielkopolski obszar ten wywarł na nim tak pozytywne wrażenie, że postanowił obrać go na swoją siedzibę. „...Tutaj także znalazł na wysokich i wyniosłych drzewach orle gniazdo” (Jan Długosz, s. 164), od którego według legendy pochodzi nazwa miasta.

Wielu uczonych próbowało obalić średniowieczną tezę i w ten sposób narodziło się wiele różnego rodzaju koncepcji o pochodzeniu nazwy miasta.

Na początku trzeba by jednak przytoczyć trzy pierwsze zapisy pierwotnej nazwy Gniezna: Gnezdvn- napis pojawił się na denarze Bolesława Chrobrego (ok. 1000 roku); Gnezden- jak notuje czeski kronikarz Kosmas żyjący na przełomie XI i XII wieku, tę nazwę spotykamy również w Bulli Gnieźnieńskiej z 1136; Gnezdna- zapis taki pojawia się w dokumentach np. w 1238. Świadczy to o podstawie toponimicznej "Gnezd-".

Także w XIX w. próbowano wysunąć pierwsze hipotezy wywodząc Gniezno od Kneźna, o którym wzmiankowano się w dokumentach z wczesnego średniowiecza. Uczeni uważali, że Kneźno pochodzi od polskiego wyrazu książę. Zastanawiający jest jednak fakt, że nazwy takie jak Kniesen, Knysen, in Knezna, Kenesensis wyszły wyłącznie spod pióra niemieckich autorów.

Obecnie uczeni wysuwają przypuszczenie, że nazwa Gniezno pochodzi od nazwy jeziora. Dzisiejsze jeziora Jelonek, Święte i Winiarskie stanowią najprawdopodobniej relikty oblewającego 1000 lat temu gród gnieźnieński wielkiego jeziora Gniezno, od którego pochodzi nazwa miasta. O istnieniu jeziora Gniezno świadczy chociażby mapa wykonana w 1887, a także do dziś dostrzegalne obniżenie terenu w pobliżu seminarium i kościoła św. Krzyża.

Inna hipoteza wywodzi nazwę pierwszej stolicy od ukształtowania, czyli topografii terenu, jako argumenty mające świadczyć za tym stanowiskiem podaje się przykłady z innych miejsc Polski. Wszystkie wymienione poniżej nazwy posiadają końcówkę "–no", która jest charakterystyczna dla nazw miejscowych określających:

• rodzaj gleby (Rudno, Glinno)
• położenie terenu:
  • równinne (Polno, Golno)
  • pagórkowate (Mogilno)
  • bagienne (Błotno)
• oraz określające florę (Trzemeszno, Lipno).

Przyjmuje się, że otoczone wzgórzami mokradła i jeziora tworzyły nieckę do złudzenia przypominającą gniazdo.

Dziś na skutek licznych deformacji trudno zrekonstruować pierwotne brzmienie nazwy stolicy pierwszych Piastów i jednoznacznie ustalić jej pochodzenie.

[edytuj] Historia

Pierwsze ślady osadnictwa na terenach dzisiejszego Gniezna, pochodzą z końca paleolitu, tj. sprzed 8 tys. lat, zaś od końca VIII w. istniał tu obronny zespół osadniczy państwa plemiennego Polan. Rozbudowany i zmodernizowany za czasów Mieszka I stał się siedzibą pierwszych władców piastowskich jako główny gród państwa Polan. Dotychczas uważano, że w końcu VIII w., za rządów półlegendarnej dynastii Popielidów powstał w Gnieźnie gród (plemienia Goplan?) i podgrodzie, otoczone wałem drewniano-ziemnym. Jednak najnowsze badania dendrochronologiczne dostarczyły dowodów na to, że najstarszy gród gnieźnieński zbudowano dopiero ok. 940 na Wzgórzu Lecha (gdzie wg źródeł archeologicznych znajdowała się wówczas świątynia pogańska), a więc za panowania Siemomysła Lestkowica z dynastii Piastów. Jednak tak późna chronologia Gniezna jako obronnej siedziby książęcej nie wyklucza wcale funkcjonowania na tym miejscu od przełomu VIII i IX w. pogańskiego ośrodka kultowego, na terenie którego dokonywano prawdopodobnie intronizacji książąt plemiennych. W X w. Gniezno stanowiło jeden z grodów stołecznych państwa Piastów, obok m. in. Ostrowa Lednickiego, Poznania i Giecza (grodów stołecznych, czyli miejsc gdzie wzniesiono tzw. palatia książęce było kilka, lecz zgodnie z dokumentem "Dagome iudex" z ok. 991, jedyną formalną stolicą państwa polskiego było Gniezno). O stołecznej funkcji Gniezna świadczyć mogą także napisy Gnezdun civitas na monetach Bolesława Chrobrego, jak również fakt pochowania właśnie w Gnieźnie ciała biskupa i męczennika Wojciecha.

W roku 1000 odbył się w Gnieźnie zjazd, w którym uczestniczył Bolesław I Chrobry i Otton III; proklamowano wtedy utworzenie arcybiskupstwa i metropolii gnieźnieńskiej. W 1025 r. w Gnieźnie miała miejsce koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski. W 1038 do Gniezna wtargnął książę czeski Brzetysław I, pozostawiając po sobie spalone podgrodzia i zniszczoną, ograbioną katedrę. Na skutek tego Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę do Krakowa. W 1243 za sprawą Władysława Odonica Gniezno uzyskało prawa miejskie.

Od 1314 Gniezno było miastem powiatowym w województwie kaliskim. W 1331 miasto zajęli Krzyżacy, rabując je i niszcząc. Odbudowę i rozwój gospodarczy zawdzięcza Gniezno Kazimierzowi Wielkiemu. Za panowania Władysława Jagiełły (1419) dzięki staraniom Mikołaja Trąby gnieźnieńskim arcybiskupom przyznano tytuł prymasa Polski oraz zastrzeżono dla nich purpurę kardynalską. W kolejnych latach Gniezno stało się ważnym ośrodkiem handlu krajowego i zagranicznego. Każdego roku odbywały się w Gnieźnie jarmarki: św. Wojciecha, św. Bartłomieja, św. Trójcy i św. Andrzeja, a z biegiem lat także jarmark św. Anny, św. Franciszka oraz św. Mateusza. Uczestniczyli w nich kupcy z Wilna, Mińska, Brześcia, Śląska, Moraw, Włoch, Flandrii i Anglii, a także z Hamburga, Norymbergi i nadmeńskiego Frankfurtu. Gniezno było drugim po Krakowie ośrodkiem polskiej kultury, szczególnie muzycznej. Działała tu także założona w XI w. szkoła katedralna, w czasach swej świetności porównywana z Akademią Krakowską. Jednak na skutek wielu klęsk takich jak zarazy (m.in. w 1624 i 1708), pożary (największe w 1512, 1538, 1548 i 1613) oraz za sprawą najazdów obcych wojsk (1656, 1707) Gniezno stopniowo traciło swoją pozycję w kraju. Od połowy XVIII w. miasto powtórnie zyskało na znaczeniu.

W 1768 Gniezno stało się stolicą województwa. Po II rozbiorze Rzeczypospolitej znalazło się pod zaborem pruskim. W 1794 objęte było powstaniem kościuszkowskim. Między 1807 a 1815 Gniezno leżało w granicach Księstwa Warszawskiego; w latach 1815-1848 w wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego - Wielkiego Księstwa Poznańskiego wchodzącego w skład Prus). W latach 1918-1919 było jednym z głównych ośrodków powstania wielkopolskiego.

Po odzyskaniu niepodległości, w 1919 r., stało się siedzibą władz powiatowych, pieć lat póżniej Gniezno uzyskało status miasta wydzielonego. Przywrócono dawny herb miasta z orłem w koronie. W okresie okupacji hitlerowskiej Gniezno wchodziło w skład Rejencji Inowrocławskiej Kraju Warty. Na terenie miasta i okolic działały struktury m. in. ZWZ-AK, Tajnej Organizacji Wojskowej, Tajnej Organizacji Narodowej, Wojskowej Organizacji Ziem Zachodnich, Narodowej Organizacji Bojowej, NOW i NSZ. 21 stycznia 1945 do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej, kilka dni później Sowieci wywołali pożar archikatedry, ostrzeliwując jej wieże z dział artyleryjskich. Bazylikę w następnych latach odbudowywano i regotyzowano. Po II wojnie światowej, zwłaszcza zaś w latach 90. ubiegłego wieku, nastąpiła rozbudowa i rozwój miasta.

W 1979 Gniezno po raz pierwszy odwiedził Jan Paweł II

W czerwcu 1997 uroczyście obchodzono milenium śmierci św. Wojciecha. W uroczystościach uczestniczył papież Jan Paweł II, prezydenci siedmiu państw Europy Środkowej i Wschodniej oraz ok. 280 tys. pielgrzymów z Polski i Świata.

W 2000 obchodzono milenium Zjazdu Gnieźnieńskiego. Z tej okazji miały miejsce następujące wydarzenia:

• III Zjazd Gnieźnieński – z udziałem prezydentów: Polski – Aleksandrem Kwaśniewskim, Niemiec – Johannesem Rauem, Słowacji – Rudolfem Schusterem, Litwy – Valdasem Adamkusem i Węgier – Árpádem Gönczem;
• Uroczyste posiedzenie Sejmu RP
• Światowy Zlot Harcerstwa Polskiego "GNIEZNO 2000" – zorganizowany przez Związek Harcerstwa Polskiego z udziałem prawie 10 tys. harcerzy (miasteczko zlotowe zlokalizowane było na lotnisku w Bednarach);
• V Kongres Krajoznawstwa Polskiego – zorganizowany przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.

W marcu 1994 Kongregacja do Spraw Kultu Bożego i Sakramentów nadała Gnieznu tytuł "miasta Świętego Wojciecha"

[edytuj] Królewskie koronacje w archikatedrze gnieźnieńskiej

• 18 kwietnia 1025 – Bolesław I Chrobry
• 25 grudnia 1025 – Mieszko II Lambert i żona Rycheza Lotaryńska
• 25 grudnia 1076 – Bolesław II Szczodry (Śmiały) i nieznana z imienia żona
• 26 czerwca 1295 – Przemysł II i żona Małgorzata Brandenburska
• 25 lipca 1300 – Wacław II

[edytuj] Związani z Gnieznem

[edytuj] Arcybiskupi gnieźnieńscy i prymasi Polski

[edytuj] Urodzeni w Gnieźnie

• Antoni Habel (zm. 1831) – polski kompozytor i skrzypek
• Hermann Senator (1834-1911) – niemiecki lekarz
• Jacob Caro (1836-1904) – niemiecki historyk, wykładowca na uniwersytecie we Wrocławiu i w Jenie
• Ludwik Ćwikliński (1853-1942) - polski filolog klasyczny, rektor uniwesytetu we Lwowie, minister oświaty w rządzie Austro-Węgier
• Felix Waldstein (1865-1943) – niemiecki polityk demokratyczno-liberalny
• Siegfried Laboschin (1868-1929) – niemiecki malarz i grafik
• Georg Davidsohn (1872-1942) – niemiecki polityk socjaldemokratyczny i publicysta
• Wilhelm Bahnik (1880-1938) - niemiecki działacz komunistyczny
• Wilhelm Storz (1897-1985) - niemiecki prawnik
• Günther Pancke (1899-1973) - niemiecki zbrodniarz nazistowski
• Heinz Reinefarth (1903-1979) – niemiecki zbrodniarz nazistowski, polityk, prawnik
• Alfons Flinik (1926-2003) – polski hokeista na trawie, olimpijczyk
• Przemysław Urbaniak (ur. 1975) – polski piłkarz
• Arkadiusz Radomski (ur. 1977) – polski piłkarz, zawodnik Austrii Wiedeń
• Mariusz Chyła (ur.1978) - polski hokeista na trawie, wicemistrz świata i Europy

[edytuj] Pozostałe osoby związane z Gnieznem

• Władysław III Laskonogi (ok. 1161-1231) - książę gnieźnieński i poznański, książę krakowski
• Bolesław Pobożny (ok. 1224-1279) - książę wielkopolski,następnie książę gnieźnieński i książę gnieźnieńsko-kaliski, mąż Jolenty
• Jolenta Helena (1244-1304) - błogosławiona Kościoła katolickiego, księżniczka węgierska z dynastii Arpadów, żona Bolesława Pobożnego, fundatorka klasztoru Franciszkanów i klasztoru Klarysek w Gnieźnie
• Jan z Czarnkowa (ok. 1320-1387) – kronikarz, podkanclerzy, archidiakon gnieźnieński
• Jan Czarnkowski (zm. ok. 1466)- dyplomata, dowódca wojskowy, kasztelan gnieźnieński
• Jan Łaski młodszy (1499-1560) - duchowny katolicki, dziekan gnieźnieński, następnie działacz Reformacji i teolog kalwiński, bratanek arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski Jana Łaskiego
• Krzysztof Gembicki (zm. 1659)- dyplomata, kasztelan gnieźnieński, stolnik koronny
• Jakub Działyński (1708-1756) – wojewoda malborski
• Mateusz Zwierzchowski (1720-1768) - kompozytor, organista gnieźnieńskiej katedry
• August Kazimierz Sułkowski (1729-1786) - wojewoda gnieźnieński, następnie kaliski i poznański, marszałek Rady Nieustającej , generał
• Jan Nepomucen Morawski ( ur.1744)- pułkownik, konfederat barski, insurgent kościuszkowski
• Maria Springer (1824-1872) - poetka, działaczka społeczna
• Józef Cybichowski (1828-1887)- ksiądz, biskup sufragan gnieźnieński, działacz narodowy prześladowany przez władze pruskie, florysta-amator
• Józef Chociszewski (1837-1914) – pisarz, publicysta, wydawca i księgarz
• Antoni Laubitz (1861-1939) – ksiądz, działacz społeczny, biskup pomocniczy archidiecezji gnieźnieńskiej
• Józef Paczkowski (1861-1933) – historyk, archiwista, filozof, współtwórca Uniwersytetu Warszawskiego
• Tadeusz Styczyński (1870-1942) - ksiądz, działacz społeczny, sekretarz Koła Polskiego w parlamencie pruskim, poseł na Sejm RP, polityk narodowodemokratyczny, działacz samorządowy, więzień KL Dachau, męczennik
• Stanisław Taczak (1874-1960)- generał WP, pierwszy dowódca powstania wielkopolskiego, dowódca 17. Dywizji Piechoty
• Stanisław Kubski (1876-1942)- błogosławiony Kościoła katolickiego, ksiądz, proboszcz gnieźnieńskiej parafii św. Wawrzyńca i parafii farnej, więzień KL Buchenwald i Dachau, męczennik zamordowany w Hartheim k. Linzu
• Leon Formanowicz (1878-1942)- ksiądz, działacz niepodległościowy, bibliofil, kanonik gremialny katedry prymasowskiej w Gnieźnie, więzień KL Sachsenhausen i Dachau, męczennik zamordowany w Hartheim k. Linzu
• Antoni Ludwiczak (1878-1942) – ksiądz, bibliotekarz, działacz społeczny, męczennik zamordowany w Hartheim k. Linzu
• Stanisław Tłoczyński (1881- 1958) - ksiądz, założyciel i dyrektor Chóru Prymasowskiego przy Archikatedrze Gnieźnieńskiej
• Leon Barciszewski (1883-1939) – dyplomata, prezydent Gniezna i Bydgoszczy
• Józef Kostrzewski (1885-1969) - archeolog, historyk, działacz narodowy, wykładowca uniwersytetu w Poznaniu, badacz kultury łużyckiej, twórca poznańskiej szkoły archeologicznej
• Stanisław Pawlak (1885-1955)- skrzypek
• Mateusz Zabłocki (1887-1939) – ksiądz, powstaniec wielkopolski, major Wojska Polskiego, działacz społeczny, obrońca Gniezna w 1939 r., męczennik
• Michał Kozal (1893-1943) - błogosławiony Kościoła katolickiego, kapłan archidiecezji gnieźnieńskiej, rektor seminarium duchownego w Gnieźnie, biskup pomocniczy diecezji włocławskiej, więzień KL Dachau, męczennik
• Paweł Cyms (1894-1949) – działacz niepodległościowy, uczestnik powstania wielkopolskiego i III powstania śląskiego, oficer Wojska Polskiego
• Edward Blericq (1895-1946) – ksiądz, wikariusz generalny archidiecezji gnieźnieńskiej
• Marian Skrzypczak (1908-1939) - błogosławiony Kościoła katolickiego, kapłan archidiecezji gnieźnieńskiej, absolwent seminarium duchownego w Gnieźnie , męczennik
• Wacław Strykowski (ur. 1942) - pedagog, pierwszy rektor Gnieźnieńskiej Wyższej Szkoły Humanistyczno-Menedżerskiej "Milenium"
• Stanisław Gądecki (ur. 1949) - biskup sufragan gnieźnieński, następnie arcybiskup metropolita poznański, orędownik dialogu chrześcijańsko-judaistycznego
• Aleksander Mikołajczak - filolog klasyczny, tłumacz poezji łacińskiej, dyrektor naukowy Collegium Europaeum Gnesnense

[edytuj] Honorowi Obywatele Miasta

• Antoni Karpiński
• Jan Paweł II
• Felicja Sieracka
• Henryk Muszyński

[edytuj] Wybrane zabytki Gniezna

[edytuj] Kościoły

• Archikatedra pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha, a w niej relikwiarz św. Wojciecha (wykonany w 1662 r. przez gdańszczanina Petera van der Rennena, częściowo zniszczony w 1986 r., następnie zrekonstruowany w 1987), Drzwi Gnieźnieńskie, najcenniejszy zabytek sztuki romańskiej w Polsce, tumba św. Wojciecha wykonana przez Hansa Brandta oraz gotyckie, renesansowe i barokowe epitafia i nagrobki arcybiskupów i kanoników gnieźnieńskich (w tym płyta nagrobna prymasa Zbigniewa Oleśnickiego dłuta Wita Stwosza)

• kościół św. Jerzego (z XII wieku, przebudowany w 1782 r.)
• gotycki kościół św. Jana Chrzciciela z cenną polichromią (XIV w.) i gotycko-barokowy klasztor Bożogrobców (z XIV wieku, przebudowany w XVII w.)
• gotycki kościół farny pod wezwaniem św. Trójcy (XV w., XVII w.)
• gotycko-barokowy kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i św. Antoniego z cudownym obrazem Matki Bożej Pocieszenia – Pani Gniezna i barokowy klasztor Franciszkanów (XIII, XVII-XVIII w.),
• gotycki kościół św. Michała Archanioła (XV w., przebudowany w 1815 r.) z neobarokową wieżą z 1900 r.
• kościół św. Wawrzyńca (XVI w., przebudowany w XIX i XX w.)
• barokowy kościół cmentarny świętych Piotra i Pawła z ok. 1680-1690 r.
• neogotycki kościół cmentarny św. Krzyża z 1834-1836 r.
• eklektyczny kościół pod wezwaniem NMP Królowej Polski poewangelicki, obecnie garnizonowy, z 1. połowy XIX w., rozbudowany w 2. połowie XIX w.
• neogotycki kościół bł. Michała Kozala z 1894-1895 r. na terenie szpitala psychiatrycznego Dziekanka

[edytuj] Inne zabytki architektury

• Pałac Prymasowski w stylu klasycystycznym z lat 30. XIX w. oraz sufragania (siedziba biskupów pomocniczych)
• Stary Ratusz
• kanonie na Starym Mieście- najstarsze z XVI w.
• budynki kolegiackie na Wzgórzu Lecha fundacji prymasa Potockiego z lat 30. XVIII w.
• gmach sądu z 1889r., wzniesiony na miejscu zburzonego decyzją władz zaborczych klasztoru Klarysek - miejsce procesu uczestników strajku szkolnego we Wrześni
• domy klasycystyczne
• wieża ciśnień z 1889 r.
• gmach poczty z II połowy XIX w.
• gmach szkoły przy ul. św. Jana - miejsce strajku szkolnego z lat 1906-1907 przeciwko rugowaniu przez władze zaborcze języka polskiego z oświaty.
• neorenesansowy gmach dawnego Uniwersytetu Ludowego na Dalkach z lat 20. XX w.
• budynki pokoszarowe z początku XX w. przy ulicy Sobieskiego i Wrzesińskiej
• dawny dworek z lat 20. XX w. w dzielnicy Kustodia, przebudowany.
• zespół szpitala psychiatrycznego Dziekanka, eklektyczny z 1894

[edytuj] Cmentarze

• Cmentarz Parafialny św. Piotra, ulica Kłeckoska – miejsce spoczynku uczestników powstania styczniowego, powstańców wielkopolskich i wielu zasłużonych gnieźnian
• Cmentarz Parafialny św. Krzyża, ulica Świętokrzyska
• Cmentarz Parafialny, ulica Witkowska
• Cmentarz przy szpitalu Dziekanka, ulica Dalkoska

[edytuj] Zbiory Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej

[edytuj] Zbiory Archiwum Archidiecezjalnego

Gniezno jest ważnym punktem na Szlaku Piastowskim, wiodącym z Poznania poprzez Ostrów Lednicki, Gniezno, Trzemeszno, Mogilno, Strzelno, Kruszwicę do Inowrocławia; następnie szlak zawraca do Biskupina i – ponownie przez Gniezno – prowadzi do Giecza. W Gnieźnie rozpoczyna się także Wielkopolska Droga św. Jakuba prowadząca przez Poznań, Leszno do Głogowa. Jest ona częścią szlaku pątniczego z Wielkopolski do Pragi i jednym z najdalej wysuniętych na wschód odcinków europejskiej sieci szlaków kulturowych, Drogi św. Jakuba.

[edytuj] Demografia

Dane z 1 listopada 2006 (źródło – UM)

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	69 844	100	36 351	–	33 533	–
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1709,58		–		–

Dane z 2002 ⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1184,83 zł.

[edytuj] Dzielnice Gniezna

[edytuj] Uczelnie

• Prymasowskie Wyższe Seminarium Duchowne – Sekcja Wydziału Teologicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (powstało w 1602 r., w strukturze UAM od 1998 r.)
• Collegium Europaeum Gnesnense, filia UAM (powstało w 2000 r.)
• Gnieźnieńska Wyższa Szkoła Humanistyczno-Menedżerska "Milenium" (powstała w 2002 r.)
• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa (powstała w 2004 r.)
• Kolegium Językowe w Gnieźnie - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

[edytuj] Gospodarka Gniezna

Obecnie Gniezno jest ośrodkiem przemysłu lekkiego, spożywczego, przemysłu elektrotechnicznego, przemysłu mechanicznego i przemysłu budowlanego (szczególnie dynamiczny rozwój tych sektorów nastąpił w latach 90. XX wieku, kiedy zaczęły tu inwestować znane zachodnie firmy). Znajdują się tu fabryki: maszyn i urządzeń pakujących, dźwigów i wind budowlanych, zakład techniki biurowej, zakłady elektrotechniczne, fabryka baterii, kilka fabryk okien, fabryka armatury przemysłowej, zakłady poligraficzne, liczne zakłady odzieżowe i obuwnicze.

[edytuj] Komunikacja

Miasto jest węzłem kolejowym o znaczeniu krajowym. Przez Gniezno przebiegają linie kolejowe relacji Poznań-Bydgoszcz-Gdańsk-Gdynia; Poznań-Toruń-Olsztyn-Suwałki, a także Gniezno-Jarocin-Wrocław/Katowice. W mieście ma początek także linia do Nakła nad Notecią (obecnie tylko ruch towarowy; w bliskiej przyszłości planowane jest wznowienie ruchu osobowego) oraz linia do Sławy Wielkopolskiej. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 5 i zarazem trasa europejska E261 Wrocław – Poznań – Bydgoszcz – Gdańsk. Około 20 km na południe – we Wrześni – przebiega autostrada A2 Świecko – Poznań – Warszawa. Najbliższy port lotniczy zlokalizowany jest w Poznaniu (ok. 50 km).

Drogi krajowe i wojewódzkie:

• 5 E261 Gdańsk/Świecie – Bydgoszcz – Gniezno – Poznań – Leszno – Trzebnica – Wrocław – Strzegom – Lubawka (przejście graniczne z Republiką Czeską)
• 15 Wrocław – Trzebnica – Krotoszyn – Gniezno – Toruń – Ostróda
• 190 Gniezno – Wągrowiec – Szamocin – Krajenka
• 197 Gniezno – Sławica kier. Murowana Goślina
• 260 Gniezno – Witkowo – Wólka kier. Słupca

Od 1957 działa regularna komunikacja autobusowa. Obecnie autobusy kursują na kilkunastu liniach, w tym linii nocnej.

[edytuj] Zobacz też

• Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa

[edytuj] Kultura

[edytuj] Cykliczne wydarzenia kulturalne

• Międzynarodowy Festiwal Organowy "Muzyka w murach gnieźnieńskiej katedry"
• Międzynarodowy Festiwal Jazzowy "Jazz pod Piątką"
• Ogólnopolski Festiwal Filmów Amatorskich i Niezależnych "Offeliada"
• Gnieźnieńskie Spotkania z Historią
• Juwenalia
• Dni Gniezna
• Gnieźnieński Salon Muzyczny
• Imieniny Gniezna
• Świętojanki
• Krakowski Salon Poezji w Gnieźnie
• Gnieźnieńskie Spotkania z Plakatem

[edytuj] Teatr i kina

• Teatr im. Aleksandra Fredry
• Kino "Piast"
• Kino "Helios"

[edytuj] Muzea i archiwa

• Muzeum Początków Państwa Polskiego
• Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej
• Archiwum Archidiecezjalne
• Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie

[edytuj] Biblioteki

• Biblioteka Publiczna Miasta Gniezna, centrala - ul. Mieszka I
• Biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych, ul. Ludwiczaka
• Publiczna Biblioteka Pedagogiczna w Poznaniu, Filia w Gnieźnie, ul. Mieszka I
• Biblioteka Prymasowskiego Wyższego Seminarium Duchownego, ul. Seminaryjna 2

[edytuj] Miejskie placówki kultury

• Miejski Ośrodek Kultury im. Klemensa Waberskiego
• Młodzieżowy Dom Kultury

[edytuj] Chóry

• Towarzystwo Śpiewacze "Dzwon"
• Chór Mieszany "METRUM"
• Chór Katedralny
• Gnieźnieński Chór Akademicki
• Kwartet Wokalny "AD LIBITUM"

[edytuj] Kluby muzyczne

• Klub Muzyczny "Młyn"
• Klub "Play"
• Klub "Best"
• Klub "Lokomotywa"

[edytuj] Media lokalne

[edytuj] Stacje radiowe

• Radio Gniezno
• Radio Plus Gniezno

[edytuj] Stacje telewizyjne

• Telewizja Gniezno

[edytuj] Prasa

• Gnieźnieński Tydzień (dodatek "Głosu Wielkopolskiego", red. prowadzący Karol Pomeranek)
• Przemiany na Szlaku Piastowskim (red. naczelny Grażyna Koczorowska)
• Przewodnik Katolicki Archidiecezji Gnieźnieńskiej (dodatek diecezjalny Przewodnika Katolickiego, red. naczelny Monika Białkowska)
• Reporter Gnieźnieński (red. naczelny Barbara Fiałkowska)
• Bezpłatna Gazeta Wielkopolska - dwutygodnik regionalny (red. naczelny Paweł Miłosz)

[edytuj] Internet

• Gniezno.com.pl - Internetowa Brama Miasta (red. naczelny Ramzes Temczuk)
• ddmgniezno.pl - Portal Młodych Archidiecezji Gnieźnieńskiej (red. naczelny ks. Radosław Orchowicz)

[edytuj] Sport

[edytuj] Cykliczne imprezy sportowe

• Bieg Lechitów
• Memoriał Alfonsa Flinika
• Międzynarodowy Turniej Koszykówki
• Bieg Europejski
• Turniej tenisowy Firepower Cup
• Memoriał Mariana Grotowskiego

[edytuj] Kluby sportowe

• Hokej na trawie – Start 1954 Gniezno, Stella Gniezno, Sparta Gniezno
• Sport żużlowy – Towarzystwo Żużlowe Start Gniezno
• Piłka nożna – Klub Sportowy Mieszko Gniezno
• Tenis ziemny – Gnieźnieński Klub Tenisowy
• Piłka ręczna - MKS MOS Gniezno
• Koszykówka – Towarzystwo Sportowe Basket Gniezno, Miejski Klub Koszykówki
• Tenis stołowy – Stella Gniezno
• Kolarstwo górskie – Gnieźnieński Klub Kolarstwa Górskiego
• Wspinaczka wysokogórska – Klub Górski "Ornak"
• Biegi lekkoatletyczne - Altom Gniezno
• Szachy - Chrobry Gniezno
• Brazylijskie Jiu Jitsu – Walka Gniezno

[edytuj] Pozostałe ośrodki sportu i rekreacji

• Gnieźnieński Ośrodek Sportu i Rekreacji
• Stado Ogierów Skarbu Państwa Gniezno

[edytuj] Kościoły i związki wyznaniowe

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Dekanat gnieźnieński I
  • Dekanat gnieźnieński II
• Kościół Ewangelicko-Augsburski
• Kościół Chrześcijan Baptystów
• Kościół Boży w Chrystusie
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
• Świecki Ruch Misyjny "Epifania"
• Świadkowie Jehowy

[edytuj] Miasta partnerskie

W latach 1991-2007 Gniezno związane było umową o współpracy z duńskim Roskilde

[edytuj] Sąsiednie gminy

[edytuj] Ciekawostki

• Pierwszy polski ośmioosobowy samolot pasażerski konstrukcji prof. Zbysława Ciołkosza PWS-20 z 1929 r. nosił nazwę "Gniezno"
• Nazwę "Gniezno" nosi także jeden z okrętów transportowo-minowych typu Lublin Marynarki Wojennej RP oraz samolot Boeing 767-200 SP-LOA Polskich Linii Lotniczych Lot.

[edytuj] Zobacz też

• Zjazdy gnieźnieńskie
• Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha w Gnieźnie
• Święty Wojciech
• Radzim Gaudenty
• Bogumił Piotr
• Drzwi Gnieźnieńskie
• Bulla gnieźnieńska
• Kazania gnieźnieńskie
• Arcybiskupi gnieźnieńscy i prymasi Polski
• Archidiecezja gnieźnieńska
• Szlak Piastowski
• Szlak Romański
• Powstanie wielkopolskie
• Droga św. Jakuba
• Collegium Europaeum Gnesnense
• Synagoga w Gnieźnie
• Stara Synagoga w Gnieźnie
• Ludność Gniezna
• Powiat gnieźnieński
• Gmina Gniezno

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi

• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi

• Gniezno – informator miejski