PzKpfw I

Z Wikipedii

PzKpfw I (Panzerkampfwagen I) – niemiecki czołg lekki używany m.in. w okresie II wojny światowej. Podstawowymi wersjami (niem. Ausführung) były A i B. Był to pierwszy czołg seryjnie produkowany w III Rzeszy. W latach 1934 - 1939 zbudowano ogółem ok. 2000 egzemplarzy. Na bazie wielu z nich powstawały potem inne pojazdy wojskowe (m.in. samobieżne działa przeciwpancerne Panzerjäger I). Czołgi PzKpfw I zostały użyte między innymi w kampanii wrześniowej i kampanii francuskiej. Produkowano także w niewielkich ilościach wersję PzKpfw I Ausf C i wersję PzKpfw I Ausf F, natomiast wersja PzKpfw I Ausf D została porzucona w fazie prototypu.

Spis treści 1 PzKpfw I (MG) Ausf. A 1.1 Początki 1.2 Konstrukcja 1.2.1 Podwozie 1.2.2 Napęd 1.2.3 Sterowanie 1.2.4 Opancerzenie 1.2.5 Uzbrojenie 2 PzKpfw I (MG) Ausf B 2.1 Początki 2.2 Konstrukcja 2.2.1 Podwozie 2.2.2 Napęd 3 Użycie 3.1 Hiszpania (1936 - 1938) 3.2 Austria i Czechosłowacja (1938) 3.3 Polska (1939) 3.4 Norwegia (1940) 3.5 Belgia, Holandia, Luksemburg i Francja (1940) 3.6 Afryka Północna (1941) 3.7 Jugosławia i Grecja (1941) 3.8 ZSRR (1941) 3.9 Eksport 4 Małoseryjne wersje PzKpfw I 5 Wersje rozwojowe 6 Bibliografia 7 Linki zewnętrzne 8 Przypisy

[edytuj] PzKpfw I (MG) Ausf. A

PanzerKampfwagen I Ausf.A
Dane podstawowe
Państwo	Niemcy
Producent	Henschel-Werke (Kassel)
Typ pojazdu	czołg lekki
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	2 osoby
Historia
Prototypy	1933
Produkcja	1934 – 1936
Wycofanie	1942
Wyprodukowano	477
Dane techniczne
Silnik	Krupp M305, 57 KM
Transmisja	ZF Aphon FG 35, mechaniczna
Poj. zb. paliwa	144 l
Pancerz	stalowy, spawany, 6-13 mm
Długość	4,02 m
Szerokość	2,06 m
Wysokość	1,72 m
Prześwit	0,29 m
Masa	5400 kg
Moc jedn.	10,6 KM/t
Nacisk jedn.	0,39 kg/cm²
Osiągi
Prędkość	droga: 37 km/h, teren: 12 km/h
Zasięg	droga: 140 km, teren: 93 km
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	0,60 m
Rowy (szer.)	1,40 m
Ściany (wys.)	0,37 m
Kąt podjazdu	57% (30°)
Dane operacyjne
Uzbrojenie
2 x karabin maszynowy MG 13
Użytkownicy
Niemcy,  Hiszpania
Rzuty

[edytuj] Początki

W 1932 niemieckie Biuro Uzbrojenia Wojsk Lądowych (Heereswaffenamt), zgodnie z przyjętą procedurą, rozesłało do pięciu cywilnych producentów specyfikację do zamówienia na projekt lekkiego gąsienicowego pojazdu bojowego, tymczasowo nazwanego Landwirtschaftlicher Schlepper (ciągnik rolniczy). Szczegóły specyfikacji zakładały skonstruowanie pojazdu o parametrach:

• masa: 4-7 ton^[1]
• trakcja gąsienicowa
• opancerzenie przeciwko broni małokalibrowej (ręcznej)
• uzbrojenie w 2 karabiny maszynowe
• wieża z 360° kątem ostrzału (w poziomie)^[2].

Po otrzymaniu odpowiedzi (od zakładów Krupp AG, Henschel-Werke, Daimler-Benz AG, Rheinmetall-Borsig AG i MAN AG^[1]) wybrano projekt podwozia i kadłuba zakładów Krupp AG z Essen. Firma ta przedstawiła konstrukcję LKA 1 opartą na doświadczeniach zdobytych przy testowaniu (we współpracy ze szwedzkimi zakładami Landsverk) brytyjskiej tankietki Carden-Loyd Light Tractor (III Rzesza otrzymała w tajemnicy, dwa takie czołgi od Związku Radzieckiego w 1932^[3]). Do konstrukcji nadbudówki i wieży zdecydowano się wykorzystać projekt firmy Daimler-Benz AG z Berlina - Marienfelde^[2].

Kontrakt na produkcję został powierzony zakładom Henschel z Kassel (pod kryptonimem "I A LaS Krupp"), gdzie w grudniu 1933 zbudowano pierwsze prototypy (bez wieży, tzw. ohne Aufbau), a w lipcu 1934, po wypowiedzeniu przez Niemcy traktatu wersalskiego), rozpoczęto produkcję seryjną pod oficjalną już nazwą Panzerkampfwagen (MG) I Ausführung A. W tym samym roku przekazano pierwsze egzemplarze Oddziałom Szkolenia Motorowego (Kraftfahrlehrkommando) w Zossen i Ohrdruf^[4]. Pierwszy kontrakt przywidywał wyprodukowanie 150 maszyn, ostatecznie w latach 1933 - 1943 wyprodukowano 477 czołgów PzKpfw I Ausf. A^[2].

[edytuj] Konstrukcja

Czołg PzKpfw I A miał długość 4,20 m, szerokość 2,06 m i wysokość (ze złożoną anteną) 1,72 m. Masa bojowa czołgu wynosiła 5400 kg. Załogę stanowiło 2 żołnierzy: dowódca/strzelec i kierowca. W pojeździe zamontowano także radiostację krótkiego zasięgu FuG2^[4][5].

[edytuj] Podwozie

W pojeździe zastosowano trakcję gąsienicową. Gąsienice o rozstawie 1,67 m (w osiach) i szerokości 0,28 m stykały się z nawierzchnią na długości 2,47 m, co dawało nacisk jednostkowy 0,39 kg/cm²^[6]. Pojazd miał z każdej strony po jednym kole napędowym, cztery jezdne, jedno napinające (pełniące także funkcję jezdnego) i trzy koła podtrzymujące. Koło napędowe o 20 zębach umieszczone było z przodu, a umieszczone za nim pierwsze z kół jezdnych posiadało zawieszenie sprężynowe. Pozostałe trzy, wraz z kołem napinającym zawieszone były parami na dwóch resorach piórowych^[7].

[edytuj] Napęd

PzKpfw I A został wyposażony w silnik M 305 firmy Krupp AG. Była to 4-cylindrowa, benzynowa jednostka typu bokser o pojemności 3,46 l, z gaźnikiem Solex (choć kilka egzemplarzy wyposażono eksperymentalnie w silniki wysokoprężne Krupp M 601, które uzyskując moc zaledwie 45 KM przy 2200 obr/min nie spełniły wymagań). Chłodzona była powietrzem (za pomocą małego wentylatora) i uzyskiwała moc 57 KM przy 2500 obr/min^[4]. Do przeniesienia napędu wykorzystano suche sprzęgło tarczowe i skrzynię biegów typu ZF Aphon FG 35. Miała ona 5 biegów do przodu i jeden wsteczny^[6]. Maksymalne prędkości zalecane dla poszczególnych biegów wynosiły: dla 1.: 5 km/h, 2.: 11 km/h, 3.: 20 km/h, 4.: 32 km/h i 5.: 42 km/h. Dwa zbiorniki paliwa o łącznej pojemności 144 l były umieszczone w narożnikach przedziału kierowcy. Podwójny wydech został wyprowadzony przez boki kadłuba do dwóch tłumików znajdujących się na tylnej części osłon gąsienic po obu stronach kadłuba. Napęd pozwalał na uzyskanie prędkości 37 km/h^[4].

[edytuj] Sterowanie

Sterowanie czołgiem odbywało się za pomocą hamulca i sprzęgła. Kierowca używał w tym celu dwóch dźwigni, po jednej dla każdej gąsienicy. Pojazd nie był wyposażony w hamulec postojowy, jego funkcję pełniły specjalne blokady przy dźwigniach sterowych. Kierowca miał także do dyspozycji obrotomierz, prędkościomierz i wskaźnik temperatury oleju.

[edytuj] Opancerzenie

Opancerzenie PzKpfw I A składało się w większości ze spawanych płyt stalowych o grubości 13 mm. Cieńsze płyty zastosowano na górnych powierzchniach, a spód kadłuba miał grubość 6 mm. W założeniu miało to chronić (i chroniło) przed ogniem z małokalibrowej broni ręcznej, jednak testy przeprowadzone przez aliantów na zdobytym egzemplarzu pokazały, że intensywny ogień ciągły mógł zablokować wieżę i jarzmo, a wlot powietrza był wrażliwy na atak granatami.

Opancerzenie PzKpfw I A[4]
	grubość [mm] / nachylenie
	przód	bok	tył	góra
wieża	13 / 10°	13 / 22°	13 / 22°	8 / 82°
nadbud.	13 / 22°	13 / 22°	13 / 17°	6 / 82°
kadłub	13 / 27°	13 / 0°	13 / 15°	6 / 90°
jarzmo	13 / walcowe

[edytuj] Uzbrojenie

Czołg PzKpfw I A uzbrojony był w 2 karabiny maszynowe MG 13 kalibru 7,92 mm. Umieszczone były obok siebie w jarzmie na obrotowej wieży, jednak możliwe było niezależne prowadzenie ognia z każdego z nich. Pomiędzy lufami znajdował się celownik optyczny TZF2^[5] o 2,5-krotnym powiększeniu^[7]. Kąt ostrzału w pionie wynosił od -12° do +18° (w poziomie 360°). Małe sprzęgło w mechanizmie obrotu jarzma pozwalało na stabilizowanie ustawionego kąta ostrzału, a samo jarzmo można było blokować dodatkowo w położeniu horyzontalnym. Amunicja typu Patr SmK^[4] umieszczona była w magazynkach o pojemności 25 szt. Te zaś w 6 pojemnikach (jeden z 8 magazynkami w wieży, pozostałe w kadłubie). Całkowity zapas amunicji wynosił 2250 nabojów.

[edytuj] PzKpfw I (MG) Ausf B

PanzerKampfwagen I Ausf. B
Dane podstawowe
Państwo	Niemcy
Producent	Henschel-Werke, MAN AG, Daimler-Benz AG, Krupp-Gruson, Wegmann
Typ pojazdu	czołg lekki
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	2 osoby
Historia
Prototypy	1935
Produkcja	1935 - 1939
Wycofanie	1942
Wyprodukowano	ok. 1500
Dane techniczne
Silnik	Maybach NL38TR, 100 KM
Transmisja	ZF Aphon FG 35, mechaniczna
Poj. zb. paliwa	144 l
Pancerz	stalowy, spawany, 6-13 mm
Długość	4,02 m
Szerokość	2,06 m
Wysokość	1,72 m
Prześwit	0,39 m
Masa	5900 kg
Moc jedn.	16,9 KM/t
Nacisk jedn.	ok. 0,42 kg/cm²
Osiągi
Prędkość	droga: 40 km/h
Zasięg	droga: ok 140 km
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	0,6 m
Rowy (szer.)	1,4 m
Ściany (wys.)	0,4 m
Kąt podjazdu	30° (57%)
Dane operacyjne
Uzbrojenie
2 x karabin maszynowy MG 13
Użytkownicy
Niemcy,  Hiszpania, Chiny,  Węgry, (być może Finlandia i Chorwacja)
Rzuty

[edytuj] Początki

Wersja PzKpfw I Ausf. B powstała w wyniku potrzeby zwiększenia osiągów pojazdu, w szczególności jego sprawności w warunkach terenowych. Produkowany był w zakładach Henschel, MAN, Daimler-Benz, Krupp-Gruson^[5], Wegmann^[4] w latach 1936 - 1939 (niektóre podzespoły do 1941^[2]). Wybudowano ok. 1500 egzemplarzy tego czołgu (wliczając wersje treningowe, "ohne Aufbau").

[edytuj] Konstrukcja

W związku z koniecznością zamontowania silnika o większej mocy, tył pojazdu przedłużono o 40 cm. Ogólna sylwetka i większość elementów konstrukcyjnych (uzbrojenie, opancerzenie i sterowanie) odpowiadała tym z wersji PzKpfw I Ausf. A.

[edytuj] Podwozie

Podwozie czołgu PzKpfw I Ausf. B było modyfikacją poprzedniej wersji. Dodano po jednym kole jezdnym i podtrzymującym z każdej strony. Ostatnie koło (napinające) umieszczono wyżej, tak aby nie dotykało nawierzchni, co z kolei ułatwiło regulowanie napięcia gąsienic. W takim wypadku nie było też potrzebne jego amortyzowanie.

[edytuj] Napęd

W tej wersji zastosowano silnik Maybach NL38TR. Była to 6-cylindrowa, benzynowa jednostka chłodzona wodą. Posiadała większą moc (100 KM), jednak była także mniej ekonomiczna, co w połączeniu z takim samym zapasem paliwa (144 l) minimalnie zmniejszyło zasięg czołgu, nieznacznie wzrosła również osiągana prędkość.

[edytuj] Użycie

[edytuj] Hiszpania (1936 - 1938)

Czołgi PzKpfw I A (wraz z I B) przeszły chrzest bojowy podczas wojny domowej w Hiszpanii w 1936. Wchodziły tam w skład zgrupowania Legión Cóndor w liczbie ok. 120 sztuk^[2][8] obu typów (niektóre źródła podają liczbę 180 szt.). Siły pancerne Legiónu dowodzone były przez Wilhelma Rittera von Thomę, który utworzył bataliony pancerne, każdy składający się z trzech kompanii po 15 czołgów. Wtedy też zostały pierwszy raz obnażone praktycznie wady konstrukcji PzKpfw I A, przede wszystkim niska sprawność w terenie i mała siła ognia, praktycznie nie pozwalająca podjąć walki z czołgami T-26 dostarczonymi przez ZSRR dla sił republikańskich. Potwierdziło to konieczność zmian konstrukcyjnych (zastosowanych już wtedy w PzKpfw I B). Kilka zdobytych przez republikanów egzemplarzy zostało przezbrojonych poprzez zamontowanie w wieży 20 mm działko przeciwlotnicze Breda, zaś sam von Thoma tak wątpił w wartość bojową własnych PzKpfw I A i B, że oferował 500 peset za każdy zdobyty czołg T-26.

[edytuj] Austria i Czechosłowacja (1938)

Kolejnym sprawdzianem dla tej konstrukcji był Anschluss Austrii w 1938. PzKpfw I A i B były wtedy na wyposażeniu 2 Dywizji Pancernej (2. Panzer-Division) Heinza Guderiana. Również tam wyszły na jaw niedoskonałości czołgu, gdyż ok. 30% zmierzających do Wiednia jednostek uległo awarii w drodze. Niewątpliwym zaś sukcesem było pokonanie przez dywizję ponad 670 km w ciągu dwóch dni.

Podczas walk w Czechosłowacji dała o sobie znać dość nietypowa zaleta konstrukcji PzKpfw I A i B (oraz PzKpfw II): były one tak lekkie, że możliwe było transportowanie ich do stref walki na nieprzystosowanych ciężarówkach, znacznie zmniejszając zużycie czołgu, a w szczególności jego gąsienic.

[edytuj] Polska (1939)

Na początku 1939 PzKpfw I A i B wchodziły w skład niemieckich dywizji pancernych w liczbie 120 (spośród 328) sztuk na każdą, wyjątek stanowiła 1 Dywizja Pancerna, która posiadała przewagę cięższych czołgów i posiadała jedynie 51 maszyn PzKpfw I A i B (spośród 324 czołgów).

Przed kampanią wrześniową ich liczba zwiększyła się odpowiednio do 136 (w 2, 3, 4 i 5 Dywizji Pancernej, oraz 68 sztuk w 1 Dywizji Pancernej. Dało to całkowitą liczbę 1445 (ok. 40% ogółu sił pancernych) PzKpfw I A i B biorących udział w natarciu na Polskę. Podczas walk stracono 89 tych maszyn, co stanowiło wtedy 45% straconych czołgów wszystkich typów. Specyfika taktyki Blitzkriegu (wymuszająca szybkie przemieszczanie się jednostek) ujawniła także ich dużą awaryjność, sięgającą ok. 25%. Ponadto, pomimo swojej relatywnie małej masy, wykazywały tendencje do grzęźnięcia w błocie, jak miało to miejsce w czasie bitwy nad Bzurą^[8].

Podczas kampanii w Polsce zdecydowano się na poprawienie opancerzenia lekkich czołgów PzKpfw I co zaowocowało późniejszym skonstruowaniem PzKpfw I Ausf. C.

[edytuj] Norwegia (1940)

W ramach operacji pod kryptonimem "Weserübung" 24 czołgi PzKpfw I wchodzące w skład 40 Batalionu Pancernego (znanego pod nazwą Panzer-Abteilung z.b.V. 40) wzięły udział w zajęciu Danii, a następnie zostały przetransportowane drogą morską do Norwegii. W Oslo dwa tego typu pojazdy zostały zniszczone przez brytyjską 15 Brygadę Piechoty (15th Infantry Brigade), za pomocą francuskiego działa przeciwpancernego kalibru 25 mm.

[edytuj] Belgia, Holandia, Luksemburg i Francja (1940)

W przeddzień kampanii francuskiej liczba przygotowanych do działań czołgów PzKpfw I wynosiła 523 (ok. 20% ogółu), a dodatkowo 96 wozów dowodzenia opartych na tej konstrukcji^[9]. Setka znajdowała się w 33 Regimencie Pancernym należącym do sformowanej w Austrii 9 Dywizji Pancernej generała von Hubickiego. Operujące bardziej na południe 3 i 4 Dywizja Pancerna posiadały po 140 czołgów typu PzKpfw I A i B. Podobną liczbę tych pojazdów posiadała 5 Dywizja, natomiast 6, 7 i 8 Dywizja Pancerna (jako rezerwowe) miały na stanie jedynie po 10 sztuk. Wchodzące w skład XIX Korpusu Pancernego dywizje 1, 2 i 10 posiadały po 30 PzKpfw I każda. W trakcie kampanii na zachodzie pojazdy te służyły głównie do celów zwiadowczych.

[edytuj] Afryka Północna (1941)

Lekkie czołgi PzKpfw I (w przeciwieństwie do PzKpfw 35(t) i PzKpfw 38(t)) zostały również wykorzystane do sformowania Afrika Korps pod dowództwem Erwina Rommla.

[edytuj] Jugosławia i Grecja (1941)

Podobnie jak w przypadku Polski i kampanii na zachodzie, siły jugosłowiańskie i greckie zostały zaskoczone przez wysoką mobilność niemieckich dywizji pancernych (wykorzystano tam jedynie dywizje 2, 5, 8, 9, 11 i 14, w których skład wchodziły jeszcze powoli wycofywane PzKpfw I). Ponadto obrońcy nie posiadali odpowiedniego uzbrojenia przeciwpancernego, a przekonanie, że górzysty teren będzie stanowił duże utrudnienie, okazało się błędne.

[edytuj] ZSRR (1941)

Z powodu wycofywania PzKpfw I z jednostek frontowych, do ataku na ZSRR (plan "Barbarossa") użyto jedynie 74 sztuk tych pojazdów. Pozostałe zostały przebudowane, wykorzystane do szkolenia kierowców lub walki z partyzantami. Niektóre przekazano policji.

[edytuj] Eksport

Czołgi PzKpfw I były również używane przez inne państwa. Już w 1934 sprzedano pojedynczy egzemplarz Węgrom. W 1942 przekazano im kilka dalszych, do celów szkoleniowych. 15 wozów tego typu zakupiła w 1936 chińska armia Czang Kaj-szeka. Prawdopodobnie kilka czołgów przekazano również Finlandii i Chorwacji.

[edytuj] Małoseryjne wersje PzKpfw I

• PzKpfw I Ausf. C - lekki czołg rozpoznawczy, przeznaczony głownie dla jednostek powietrznodesantowych. Była to zupełnie odmienna konstrukcja nie mająca prawie nic wspólnego z wariantami A i B. Wyprodukowano 40 pojazdów tego typu.
• PzKpfw I Ausf. D - prototypowa konstrukcja oparta na bazie wersji C, jednak lepiej opancerzona i wyposażona w mocniejszy silnik. Nie przystąpiono do jego produkcji seryjnej.
• PzKpfw I Ausf. F był pojazdem podobnym do wersji C, jednak dużo lepiej opancerzonym. Jego masa wzrosła do 21000 kg. Wyprodukowano 30 sztuk.

[edytuj] Wersje rozwojowe

Już w 1939, po kampanii w Polsce, zdecydowano się wycofywać PzKpfw I A i B ze stanu dywizji. Większość z nich została przebudowana na różne pojazdy nie pełniące funkcji pierwszoliniowych.

• kleine Panzerbefehlswagen I (klPzBefWg I) - wóz dowodzenia w wersjach 1Kl1A (na podwoziu PzKpfw I A) oraz 2KlB i 3KlB (na podwoziu PzKpfw I B)
• Panzerjäger I - niszczyciel czołgów z działem 4,7 cm PaK (t) 36 L/43 na podwoziu PzKpfw I B
• Sturmpanzer I "Bison" - działo samobieżne 15 cm sIG 33 L/12 na podwoziu PzKpfw I B
• Munitionschlepper I - transporter amunicyjny na podwoziach PzKpfw I A i B
• Instandsetzungkraftwagen I - wóz pogotowia technicznego na podwoziach PzKpfw I A i B
• Flakpanzer I - samobieżny zestaw przeciwlotniczy z działkami 2 cm FlaK 38 L/112
• Landungsleger I - stawiacz min, pojazd saperski
• Brückenleger I - czołg mostowy
• Fahreschulewagen - pojazd szkoleniowy, pozbawiony nadbudówki i wieży (tzw. ohne Aufbau), nie był właściwie wersją rozwojową, bowiem pierwsze zbudowane były właśnie egzemplarze tego typu
• Sanitatskraftwagen I - ambulans pancerny
• Flammpanzer I - czołg z miotaczem płomieni Flammenwerfer 40.

Ponadto wymontowane z PzKpfw I wieże zostały użyte do wzmocnienia fortyfikacji Wału Atlantyckiego, Wału Pomorskiego i Twierdzy Kostrzyn.

[edytuj] Bibliografia

• P. Chamberlain i H. Doyle, 1999, Encyclopedia Of German Tanks Of World War Two: The Complete Illustrated Dictionary of German Battle Tanks, Armoured Cars, Self-Propelled Guns and Semi-Track Vechicles, 1939-1945, Sterling, ISBN 978-1-85409-518-3;
• U. Feist, 1974, Leichte Panzers in Action, Sqadron/Signal Publications Inc., ISBN 0-98747-043-5;
• G. Forty, 1995, World War Two Tanks, Osprey Pub Co, ISBN 978-1-85532-532-6;
• L. M. Franco, 2006, PANZER I: Beginning of a Dynasty, AF Editions, ISBN 978-84-87314-43-8;
• M. Green i G. Green, 2005, Panzers At War, Zenith Press, ISBN 978-0-7603-2152-2;
• S. Hart i R. Hart, 1998, German Tanks of World War II, Spellmount Publishers Ltd, ISBN 978-1-86227-033-6;
• T. L. Jentz, 1996, Panzer Truppen: The Complete Guide to the Creation & Combat Employment of Germany's Task Force-Formations, Organizations, Tactics, Combat Reports, Unit Strengths, Statistics, 1933-1942, Schiffer Publishing, ISBN 978-0-88740-915-8;
• D. Jędrzejewski i Z. Lalak, 1999, Niemiecka broń pancerna 1939-1945, Wydawnictwo Lampart, Warszawa, ISBN 83-86776-36-6;
• B. Perrett, 1998, German Light Panzers, 1932-1942, Osprey Publishing, Oxford, ISBN 1-85532-844-5;

[edytuj] Linki zewnętrzne

• PzKpfw I na "Achtung Panzer!" (en)
• Galeria zdjęć Pzkpfw I i wersji rozwojowych (ru)
• PzKpfw I na "Panzernet"] (cs)

Przypisy