Finlandia

Z Wikipedii

Suomen Tasavalta Republiken Finland Republika Finlandii
Flaga Finlandii Herb Finlandii
Hymn: Maamme
Język urzędowy	fiński, szwedzki
Stolica	Helsinki
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Tarja Halonen
Szef rządu	premier Matti Vanhanen
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	63. na świecie 338 1451 km² 33 672 km² (9,96%)
Liczba ludności (2008)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	112. na świecie 5 245 0002▲ 15,5 osób/km²
Jednostka monetarna	1 euro = 100 eurocentów (EUR, €) 1 marka fińska = 100 penni (FIM) (do 31.12.2001 r.)
Niepodległość  - ogłoszona  - uznana	od Rosji 6 grudnia 1917 22 grudnia 1917
Religia dominująca	luteranizm
Strefa czasowa	UTC +2 – zima UTC +3 – lato
Kod ISO 3166	FI
Domena internetowa	.fi
Kod samochodowy	FIN (wcześniej SF)
Kod telefoniczny	+358
1 Dane podane za CIA The World Factbook (źródło: CIA) (en) 2 Dane szacunkowe na lipiec 2008 roku, podane za CIA The World Factbook (źródło: CIA) (en)

Finlandia, Republika Finlandii (fiń. Suomi, Suomen Tasavalta; szw. Finland, Republiken Finland) – państwo w Europie Północnej, członek Unii Europejskiej. Graniczy od zachodu ze Szwecją i z Bałtykiem, od północy z Norwegią i od wschodu z Rosją.

Spis treści 1 Geografia 1.1 Jeziora 2 Klimat 3 Polityka 4 Gospodarka 5 Podział administracyjny 6 Historia 7 Historia w datach 7.1 XII-XIII wiek 7.2 XIV wiek 7.3 XV wiek 7.4 XVI wiek 7.5 XVII wiek 7.6 XVIII wiek 7.7 XIX wiek 7.8 XX wiek 7.9 XXI wiek 8 Religia 9 Edukacja 10 Galeria 11 Kultura 12 Przypisy 13 Zobacz też 14 Linki zewnętrzne

[edytuj] Geografia

Większość powierzchni kraju stanowią niziny z młodą rzeźbą polodowcową. Naturalne zachodnie i południowe granice Finlandii wyznaczają Zatoka Botnicka i Zatoka Fińska, pomiędzy którymi rozciąga się poprzecinane ciągami wzniesień morenowych Pojezierze Fińskie z 60 tys. jezior. Jeziora zajmują 18,8 tys km², bardzo liczne są bagna i torfowiska. W środkowej części kraju ukształtowanie terenu ma cechy południowych pojezierzy i leżących na północ wyżyn. Na północ od Koła Podbiegunowego rozciąga się Laponia Fińska, która stanowi przedgórze Gór Skandynawskich, w których znajduje się najwyższy punkt kraju, szczyt Haltiatunturi 1 328 m n.p.m.. Najniższym punktem jest wybrzeże Morza Bałtyckiego (0 m n.p.m.).

Linia wybrzeża typu szkierowego, jest silnie rozwinięta, z dużą ilością małych wysepek. Lasy zajmują 69% powierzchni kraju, co stanowi najwyższy odsetek w Europie.

Najdłuższa rzeka to Kemi Joki, a największe jezioro to Sajma.

• Długość granic lądowych – 2628 km
  • z Rosją – 1313 km
  • ze Szwecją – 586 km
  • z Norwegią – 729 km

• Największe miasta: Helsinki 1,2 mln, Turku 270 tys., Tampere 260 tys., Oulu 132 tys., Lahti 115 tys., Kuopio 110 tys., Pori 104 tys., Jyväskylä 83 tys., Kotka 67 tys.

[edytuj] Jeziora

Poniższa lista przedstawia 10 największych jezior Finlandii:

Jezioro	Powierzchnia w km²
Saimaa	1377,05
Päijänne	1080,63
Inari	1040,28
Pielinen	894,21
Oulujärvi	887,09
Pihlajavesi	712,59
Orivesi	601,30
Haukivesi	562,31
Keitele	493,59
Kallavesi	472,76

[edytuj] Klimat

Południe Finlandii i środkowa jej część jest w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego, natomiast północ (w tym Fińska Laponia) jest w zakresie umiarkowanego chłodnego. Tereny Laponii zamieszkuje bardzo mało ludzi, przeważnie są to ich rdzenni mieszkańcy – Samowie.

[edytuj] Polityka

Finlandia jest republiką pół prezydencką.

Głową państwa jest prezydent (od 2000 roku ten urząd sprawuje Tarja Halonen), wybierany przez społeczeństwo w bezpośrednich wyborach na sześcioletnią kadencję i może być wybrany na najwyżej dwie, następujące po sobie, kadencje. W kompetencjach prezydenta zawiera się, między innymi, mianowanie premiera i na jego wniosek ministrów. Mianuje kanclerza sprawiedliwości, przewodniczącego i członków Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego, a także arcybiskupa i biskupów Kościoła ewangelicko-augsburskiego. Posiada możliwość rozwiązania parlamentu, prawo kontroli administracji, prawo inicjatywy ustawodawczej i veta ustawodawczego. Jest również najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych.

Parlament (Eduskunta) jest wybierany przez społeczeństwo na czteroletnią kadencję i liczy 200 osób.

Rząd (Rada Państwa)

Konstytucja

Do 1 marca 2000 roku w skład konstytucji wchodziło pięć ustaw konstytucyjnych:

• Akt o Formie Rządu (1919)
• Akt o prawie parlamentu do badania zgodności z prawem czynności urzędowych Rady Państwa, Kanclerza Sprawiedliwości i Ombudsmana (1922)
• Akt o Parlamencie (1928)
• Akt o Trybunale Stanu (1922)
• Akt o Samorządzie Wysp Alandzkich (1951)

1 marca 2000 roku weszła w życie nowa konstytucja, zaakceptowana przez Eduskuntę wymaganą większością 2/3 głosów dwukrotnie w 1999 roku (zmiana konstytucji musi zostać uchwalona i potwierdzona przez nowo wybrany parlament).

Partie polityczne

• Partia Centrum
• Koalicja Narodowa
• Liga Zielonych
• Socjaldemokratyczna Partia Finlandii

[edytuj] Gospodarka

Finlandia była do XX wieku raczej krajem zacofanym. Po II wojnie światowej gospodarka kraju była silnie związana z gospodarką Związku Radzieckiego. Z drugiej strony jednak Finlandia dzięki temu, a także dzięki sąsiedztwu Szwecji i Norwegii, stała się państwem socjalnym z prywatną własnością, ale wysokimi podatkami, z których finansuje się badania, edukację, służbę zdrowia itd.^[1] Podatki stanowią 45% PKB ^[2] i jest to poziom najwyższy na świecie po krajach nordyckich, które mają podatki nieco wyższe niż 50% PKB. Najbardziej znaną fińską firmą jest Nokia, która posiada 35% światowego rynku telefonii komórkowej (1. miejsce na świecie). W Finlandii stworzony został także system operacyjny Linux. Fińskie, nominalne PKB per capita w 2005 wynosiło 40 197 dolarów, dając Finlandii 12. miejsce na świecie, a PKB per capita zmierzone parytetem siły nabywczej 34 tys. 819 dolarów., dając jej także 12. miejsce na świecie. Eksport wynosił nieco ponad 80 miliardów dolarów. Wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi 26.9 i jest jednym z najniższych na świecie. W 2004 roku Finlandia zajęła pierwsze miejsce w rankingu konkurencyjności Światowego Forum Ekonomicznego.

Wydobywa się rudy miedzi, cynku, żelaza, chromu i niklu. Podstawowe gałęzie przemysłu, to przemysł:

• drzewny i celulozowo-papierniczy
• metalowy
• maszynowy
• hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych.

Rolnictwo to przede wszystkim:

• hodowla bydła typu mlecznego, a na północy reniferów
• leśnictwo (zob. lasy Finlandii).

• Stopa bezrobocia: 8,2%
• Średnia długość życia: mężczyźni 76 lat, kobiety 82 lat

[edytuj] Podział administracyjny

Ma charakter dwustopniowy. Finlandia podzielona jest na 6 województw (na czele każdego stoi wojewoda wyznaczany przez prezydenta) i 455 gmin.

	herb	prowincja (lääni)	nazwa fińska	stolica	powierzchnia w km²	ludność (2003)
1		Finlandia Południowa	Etelä - Suomen lääni	Hämeenlinna	34 378	2 116 914
2		Finlandia Zachodnia	Länsi - Suomen lääni	Turku	74 185	1 848 269
3		Finlandia Wschodnia	Itä - Suomen lääni	Mikkeli	48 726	582 781
4		Oulu	Oulun lääni	Oulu	98 946	458 504
5		Laponia	Lapin lääni	Rovaniemi	57 000	186 917
6		Wyspy Alandzkie	Ahvenanmaa maakunta	Mariehamn	6 784	26 000

[edytuj] Historia

Jezioro na przedmieściach Lahti (białe noce)

Autostrada Arktyczna w Laponii

Helsinki – luterańska katedra i plac senacki

Pierwsze plemiona przybyłe z południa zasiedliły Finlandię około 9000 roku p.n.e. Północ została zasiedlona znacznie później przez Pralapończyków. Około 4000 roku p.n.e. rozwinęły się kultury wypalające i używające ceramiki. Z terenów nadbałtyckich zaczęły napływać ludy uprawiające ziemię. Ich potomkami są dzisiejsi Finowie. W III tysiącleciu p.n.e. zaczął się rozwijać handel ze Szwecją. Do użytku weszły łodzie żaglowe. Około 1800 roku p.n.e. rozpoczęła się w Finlandii epoka brązu. Znaleziska archeologiczne dowodzą, że istniała wtedy rozwinięta kultura Kiukainen. Z tego okresu wywodzą się pierwsze warowne osady. Jej upadek przyniosło ochłodzenie klimatu pod koniec II tysiąclecia p.n.e., a część mieszkańców przeniosła się na południe w cieplejsze rejony. Około 500 roku p.n.e. zaczęła się epoka żelaza. Na początku I tysiąclecia n.e. na teren Finlandii przybyły plemiona współczesnych Finów. Nowo przybyła ludność wymieszała się z miejscową i zaczęła wypierać Saamów ,którzy zamieszkiwali Laponię i Kainuu od zakończenia epoki lodowcowej. W ciągu kolejnych stuleci ludy zamieszkujące Finlandię nawiązały kontakty handlowe z plemionami germańskimi w Szwecji.

W VII-VIII wieku znów zaczął się rozwijać intensywny handel, któremu przez krótki okres czasu zagrażali wikingowie, którzy próbowali osiedlać się na fińskim wybrzeżu, którzy w dużej mierze zasiedlili Wyspy Alandzkie i ich potomkowie mieszkają tam do dziś. Spowodowało to migrację części ludności na wschód nad jezioro Ładoga, którzy ok. 750 roku założyli miasto Vanha Laatokka (obecnie Stara Ładoga) i rozpoczęli handel ze Słowianami. W IX wieku na terenie kraju wyodrębniły się trzy regiony: Varsinais-Suomi (Finlandia właściwa) na południu i na zachodzie, Hame na pojezierzu i Karelia (Karjala) na wschodzie. Wszystkie fińskie plemiona w Estonii, Karelii i na Łotwie współpracowały ze sobą i jednoczyły się w czasie zagrożenia, ale nie utworzyły jednego organizmu państwowego. W XI wieku na Wyspach Alandzkich (Ahvenanmaa) pojawili się pierwsi misjonarze, którzy zaczęli nawracać miejscową ludność na chrześcijaństwo. Tam powstały pierwsze kościoły romańskie. Zarówno Księstwo Nowogrodzkie, jak i Szwecja chciały uczynić Finlandię swoją sferą wpływów. W 1154 Eryk IX, król Szwecji podjął wyprawę w celu schrystianizowania Finlandii. Wyprawa zakończyła się niepowodzeniem. W następnych latach Szwedzi stopniowo chrystianizowali kraj. Z tego okresu pochodzą pierwsze wzmianki o mieście Turku (Abo), które od początku średniowiecza było stolicą najpierw Varsinais-Suomi, a potem całej Finlandii. Lokalnym arystokratom nadano prawa szlacheckie. W XII i XIII wieku dochodziło do wielu wojen ze Szwecją, w wyniku których dwukrotnie zniszczono stolicę Szwecji Sigtunę. Finlandia ostatecznie utraciła niepodległość w 1249 roku. W 1284 roku kraj otrzymał rangę księstwa.

Na wschodzie swoje wpływy szerzyło Księstwo Nowogrodu, które zajęło Karelię. Ostatecznie granice wyznaczono w 1323 roku traktatem w Pähkinasaari, na mocy którego większość kraju znalazła pod panowaniem Szwecji. W 1362 roku król Haakon VI nadał fińskiej szlachcie prawo udziału w wyborze szwedzkiego króla. Dwa lata później na tronie Szwecji zasiadł Albrecht Meklemburski, który ograniczył prawa Finów narzucając m.in. pańszczyznę. Przez 10 lat w kraju wybuchały bunty i powstania, aż w 1374 roku król kompletnie stracił kontrolę nad krajem. Porządek zaprowadził szwedzki możnowładca Grip, który był zmuszony przywrócić Finom dawne prawa. W 1397 roku Szwecja, Norwegia i Dania podpisały unię kalmarską, która obowiązywała do 1523 roku.

XV wiek był okresem względnego pokoju. Stan ten zmienił się pod koniec wieku, kiedy Księstwo Moskiewskie podbiło Nowogród. W 1495 roku słabiej uzbrojone oddziały fińskie pokonały armię rosyjską pod Viipuri co uznano za cud.

XVI wiek uznaje się za najlepszy okres dziejów Finlandii. Miasta rozwijały się dzięki handlowi. W 1527 roku w wyniku reformacji kraj przeszedł na protestantyzm, co obyło się bez rozlewu krwi. W tym okresie zaczęło się rozwijać fińskie piśmiennictwo. Przetłumaczono Biblię, najpierw na język szwedzki (w 1526), później na fiński (w 1548). Przeprowadzono również intensywne osadnictwo w środkowej i północnej części Finlandii, które jak dotąd były zamieszkane w większości przez koczownicze plemiona Saamów. W 1556 roku podniesiono kraj do rangi wielkiego księstwa. Pierwszym Wielkim Księciem Finlandii został przyszły król Szwecji Jan III Waza. Był przez Finów bardzo lubiany, ponieważ mówił po fińsku i był zwolennikiem niezależność Finlandii, czym zaniepokojony był parlament szwedzki. Gdy w 1562 roku książę zaatakował Inflanty, szwedzki parlament skazał go na śmierć – został jednak ułaskawiony. Pogranicze fińsko-rosyjskie od wieków stanowiło teren walk z Rosjanami. W 1555 doszło do bitwy pod Joutselka, w której wojska fińskie zwyciężyły Rosjan dzięki znajomości terenu i zastosowaniu nart. W 1570 rozpoczęła się nowa trwająca 25 lat wojna z Rosją, zwana "czasem długiego gniewu". Co dziesiąty mieszkaniec Finlandii mający od 15 do 50 lat został wtedy powołany do wojska. Długotrwałe działania wojenne zahamowały rozwój fińskiej gospodarki. W 1595 roku podpisano pokój w Tayssina, na mocy którego przyznano Szwecji (bezpośrednio Finlandii) prowincję Kainuu na północnym wschodzie. Pod koniec XVI wieku na wskutek pogorszenia się sytuacji w kraju, wybuchały bunty i powstania przeciwko Szwedom i Rosjanom.

W 1617 roku Karelia została przyłączona do Szwecji. Na początku XVII wieku w kraju nadal panowała stagnacja gospodarcza, a szlachta emigrowała do Szwecji. Następował spadek znaczenia fińskich miast, z wyjątkiem stołecznego Turku. W urzędach język fiński, który jak dotąd znajdował się w uprzywilejowanej sytuacji, stopniowo był zastępowany przez język szwedzki. Sytuacja pogarszała się aż do czasu, kiedy Per Brahe pełnił funkcję gubernatora (1637 – 1654). Założył on wiele szkół i uniwersytet (1640), nastąpiła znaczna poprawa sytuacji gospodarczej, a każdy nowo powołany urzędnik musiał znać fiński. W 1696 roku na skutek kiepskich zbiorów i ochłodzenia klimatu wybuchła straszliwa klęska głodu, która zabiła jedną trzecią mieszkańców kraju. Fakt, że Szwecja nie udzieliła Finlandii żadnej pomocy, obudził w Finach poczucie odrębności.

W 1700 roku Daniel Juslenius opublikował dzieło Aboa Vetus Et Nova, w którym pisał o konieczności oderwania się od Szwecji. W latach 1700-1721 trwała III wojna północna, zwana "wielkim gniewem". W ostatnich 8 latach wojny Finlandia znajdowała się pod okupacją rosyjską. W 1721 roku w Uusikaupunki podpisano traktat, na mocy którego Karelia wróciła do Rosji. Nieudolność wojsk szwedzkich wywoływała niezadowolenie wśród Finów. W 1743 roku Szwecja utraciła dalsze ziemie na rzecz Rosji. Okres tzw. "mniejszego gniewu" zakończył pokój podpisany w Turku. W XVIII wieku niezadowolenie potęgowało usunięcie języka fińskiego z administracji i szkolnictwa, oraz próba szwedyzacji kraju. Doszło nawet do tego, że usiłowano zakazać chodzenia do sauny.

W 1807 roku Rosjanie ponownie zaatakowali Finlandię. Szwecja ostatecznie utraciła ten kraj na rzecz Rosji po podpisaniu pokoju w Haminie w 1809 roku. Rosjanie przyłączyli Wielkie Księstwo Finlandii do swojego imperium i nadali mu szeroką autonomię. Dla Rosji kraj ten miał duże znaczenie strategiczne. W 1812 roku przeniesiono stolicę z Turku do Helsinek. W 1828 roku w nowej stolicy założono uniwersytet. W następnych latach zaczęto zwoływać fiński parlament zwany Eduskunta. W 1835 roku wydano epos narodowy Kalevala, którego autorem jest Elias Lönnrot. Od tego czasu wytworzyły się w kraju dwie grupy: fennomanów i svennomanów. Przywódcą fennomanów został Wilhelm Snelmann. W 1858 wprowadzono fiński jako język urzędowy na terenach gdzie przeważała ludność mówiąca tym językiem, czyli prawie w całym kraju. W 1860 roku wprowadzono markę fińską jako walutę narodową. Wkrótce jednak nastąpił wzrost ucisku ze strony władz rosyjskich. W 1881 w ramach rusyfikacji wprowadzono język rosyjski jako jedyny język urzędowy w wielkim księstwie.

Finowie chcieli uzyskać pełną niepodległość. W 1899 roku Jean Sibelius skomponował utwór Finlandia, który poważnie zaniepokoił władze rosyjskie. Car Mikołaj II rozpoczął rusyfikację kraju i odebrał mu autonomię. Spowodowało to duże zaburzenia w kraju, częste strajki i zamieszki. W 1905 Rosja musiała przywrócić Finlandii autonomię. W 1910 roku w Tampere Lenin po raz pierwszy spotkał się ze Stalinem. W 1912 roku car Mikołaj II pozwolił Rosjanom na osiedlanie się w Finlandii i nadał im status równy rdzennej ludności. W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Kraj znalazł się pod okupacją niemiecką, z obietnicą całkowitej autonomii. Wreszcie 6 grudnia 1917 roku Finlandia proklamowała niepodległość.

Pierwszy prezydent został wybrany dwa lata później. Był nim Kaarlo Juho Stahlberg. W 1920 roku Finlandia zajęła port w Pieczendze (Petsamo), uzyskując w ten sposób dostęp do Morza Arktycznego. W 1921 roku ustalono status Wysp Alandzkich – miały one uzyskać szeroką autonomię. W latach 20. fińska gospodarka rozwijała się dobrze. W 1929 roku na świecie zaczął się wielki kryzys. Nie ominął on również Finlandii, chociaż jego skutki nie były tak dotkliwe jak w innych krajach. W latach 30. powstał ruch Lappowców (od fińskiej miejscowości Lappo).

W 1939 roku w listopadzie Armia Czerwona zaatakowała Finlandię, rozpoczynając wojnę zimową 1939-1940). Stalina zaskoczył zacięty opór stawiany przez znacznie słabszych Finów, jednak w marcu 1940 Finlandia poprosiła o pokój. Utraciła 36 000 km² (10%) swoich ziem bogatych w surowce naturalne, kraj jednak zachował niepodległość.

W 1941 roku wojska fińskie sprzymierzone z Hitlerem odbiły utracone rok wcześniej obszary Karelii i posunęły się znacznie w głąb ZSRR (w Finlandii tzw. wojna kontynuacyjna), jednak marszałek Mannerheim był sceptyczny co do dalszej walki. W 1944 Finlandia była zmuszona do kapitulacji i przystąpienia do wojny po stronie ZSRR przeciwko Niemcom (tzw. wojna lapońska).

Po II wojnie światowej prezydentem został Carl Gustaf Mannerheim (głównodowodzący armią fińską w trakcie wojen z ZSRR), a po 1946 – Juho Kusti Paasikivi. W 1952 roku odbyły się igrzyska olimpijskie w Helsinkach. Głównym partnerem gospodarczym Finlandii został ZSRR. Mimo prowadzenia niesprzecznej z interesem ZSRR polityki zagranicznej, w kwestii polityki wewnętrznej kraj pozostał jednak w pełni niezależny od władz w Moskwie (stąd pochodzi pojęcie "finlandyzacja").

W 1975 roku podpisano w Helsinkach traktat KBWE. W latach 70. rozsądna polityka Urho Kekkonena sprzyjała rozwojowi gospodarki.

W 1991 na skutek rozpadu ZSRR rozpoczął się trwający kilka lat kryzys gospodarczy. Bezrobocie wzrosło do 18%. Pod koniec lat 90. sytuacja się poprawiła. W 1995 roku Finlandia przystąpiła do Unii Europejskiej. W 2000 prezydentem Finlandii została Tarja Halonen. Wtedy przyjęto też nową konstytucję. W 1998 Finlandia przystąpiła do strefy euro w 2002 przyjmując nową walutę. Obecnie jest jednym z najbogatszych państw świata.

[edytuj] Historia w datach

98 r. n.e. – rzymski historyk Tacyt napisał o "Fenni", ludziach północy. Była to pierwsza pisemna wzmianka o Lapończykach.

• • IX wiek n.e.** – fińskie plemiona Suomi, Häme i Karelowów tworzą związki przedpaństwowe.

[edytuj] XII-XIII wiek

• • 1155 – Król szwedzki Eryk IX i angielski biskup Henryk poprowadzili pierwszą wyprawę krzyżową do Finlandii, która kończy się śmiercią biskupa.
  • 1249 – Birger, szwedzki hrabia, prowadził drugą wyprawę krzyżową, w wyniku której Finlandia traci niepodległość i dostaje się pod szwedzkie panowanie
  • 1280 – rozpoczęcie budowy Katedry w Turku (szw. Åbo).
  • Koniec wieku XIII – budowa szwedzkich umocnień w Turku, Häme i Viipuri

[edytuj] XIV wiek

• • Początek wieku XIV – pierwsi fińscy studenci zostali zapisani na uniwersytet w Sorbonie.
  • 1323 – pokój w Pähkinäsaari, podzielił Finlandię między Szwecję i Nowogród.
  • 1362 – Finowie zostali dopuszczeni do wyboru króla Szwecji.
  • 1397 – Królestwa Danii, Szwecji i Norwegii połączyły się w Unii Kalmarskiej.

[edytuj] XV wiek

• • 1475 – szwedzki szlachcic Erik Axelsson Tott założył zamek Olavinlinna we wschodniej Finlandii, w pobliżu Savo.
  • 1493 – pierwsza wzmianka o Finlandii na wydrukowanej mapie Europy autorstwa Niemca Hartmanna Schedla: "Liber Chronicarum".

[edytuj] XVI wiek

• • 1523 – koniec Unii Kalmarskiej, Gustaw I Waza został królem Szwecji.
  • 1527 – ludność Finlandii przyjęła protestantyzm.
  • 1543 – biskup Mikael Agricola napisał pierwszą fińskojęzyczną księgę Abckiria.

[edytuj] XVII wiek

• • 1617 – po pokoju w Stolbova, Szwecja stała się skandynawsko-bałtyckim imperium, zajmując cały teren Finlandii oraz Karelię.
  • 1630-1643 – fińscy kawalerzyści hakkapelliita byli jednymi z najlepszych żołnierzy szwedzkich w Wojnie Trzydziestoletniej.
  • 1640 – królowa szwedzka Krystyna założyła uniwersytet w Turku (szw. Åbo Akademi)
  • 1642 – pojawiła się pierwsza fińskojęzyczna Biblia.
  • 1696** – wybucha klęska głodu, w wyniku której umiera jedna trzecia ludności kraju

[edytuj] XVIII wiek

• • 1700-1721 – Wielka Wojna Północna.
  • 1721 – traktat pokojowy z Uusikaupunki pozbawił Szwecję kontroli nad terenami dzisiejszych Estonii i Łotwy oraz nad ujściem Newy.
  • 1747 – Szwedzi rozpoczęli w pobliżu Helsinek budowę fortyfikacji o nazwie Sveaborg (Zamek Szwecji, później Suomenlinna – Zamek Finlandii).
  • 1765 – fiński polityk i duchowny – Anders Chydenius – opublikował książkę "The National Gain" w której zachwalał wolny handel (11 lat przed podobną publikacją Adama Smitha.

[edytuj] XIX wiek

• • 1809 – Szwecja przegrała z Imperium Rosyjskim wojnę o Finlandię, która stała się Wielkim Księstwem Fińskim z carem jako władcą.
  • 1812 – terytoria znane jako "Stara Finlandia" ( Vanhha Suomi ), należące do Rosji, zostały przyłączone do Wielkiego Księstwa; nową stolicą po Turku zostały Helsinki.
  • 1835 – pierwsza publikacja Kalevali – fińskiego eposu narodowego.
  • 1848 – pierwsze publiczne wykonanie hymnu narodowego – Maamme (Nasz Ląd). Ukazał się pierwszy tom Fänrik Stals sägner, zbioru poematów Johana Runeberga.
  • 1853-1867 – Zacharis Topelius opublikował Fältskärns berättelser, zbiór nowel historycznych.
  • 1860 – Wielkie Księstwo Fińskie zastąpiło rosyjskie ruble, fińskimi markkami, które stanowiły walutę obiegową do wprowadzenia euro; początek uprzemysłowienia kraju, powstało wiele stolarni, fabryk papierniczych, meblarskich.
  • 1863 – car Aleksander II Romanow wydał rozporządzenie o zrównaniu języka fińskiego ze szwedzkim.
  • 1870 – Aleksis Kivi wydał pierwszą fińską powieść Seitsemän veljestä.
  • 1882 – pierwsza finka – Emma Irene Aström – ukończyła uniwersytet w Turku.
  • 1900 – fińscy artyści, architekci Armas Lindgren, Herman Gesellius, Eliel Saarinen, Akseli Gallen-Kallela i malarze Gallen-Kallela, Albert Edelfelt, Eero Järnefelt, Pekka Halonen odnieśli wiele sukcesów na Światowym Centrum Kulturalnym w Paryżu.

[edytuj] XX wiek

• • 1902 - 23 tys. Finów wyemigrowało do Stanów Zjednoczonych i Kanady. Była to największa fala wyjazdów w nowożytnej historii kraju; od 1864 do 1914 wyjechało do Ameryki ponad 320 000 osób.
  • 1906 – powstał własny parlament Finlandii – Eduskunta. Był to pierwszy na świecie parlament dopuszczający do uczestniczenia w życiu politycznym kobiet.
  • 1917 – po wybuchu rewolucji bolszewickiej w Rosji Finowie 6 grudnia ogłosili niepodległość. Bolszewicy uznali ten fakt 31 grudnia.
  • 1918 – w styczniu armia fińska (Biała Armia), pod dowództwem generała Mannerheima, rozpoczęła akcję rozbrajania sił bolszewickich we wschodniej Laponii; rozgromiono też – we współdziałaniu z wojskami niemieckimi – tzw. Lewe Skrzydło, ruch dążący do wprowadzenia komunizmu.
  • 1919 – Finowie przyjęli ustrój republikański z rządem parlamentarnym; pierwszym prezydentem został Kaarlo Juho Stahlberg.
  • 1920 – Finlandia podpisała w Tartu pokój z Rosją Bolszewicką odzyskując dostęp do Morza Barentsa i miasto Petsamo; fiński biegacz Paavo Nurmi zdobył swój pierwszy medal olimpijski na Igrzyskach w Antwerpii; Finlandia wstąpiła do Ligi Narodów.
  • 1921 – fiński parlament przyjął ustawę przyznającą Finlandii opiekę nad Autonomicznym Regionem Wysp Alandzkich.
  • 1922 – parlament przyjął ustawy o wolności religijnej, obowiązkowej edukacji i służbie wojskowej.
  • 1924 – Paavo Nurmi zdobył cztery złote medale na Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu.
  • 1929-1932 – powstanie faszystowskiego ruchu Lapua.
  • 1932 – Finlandia i ZSRR podpisały pakt o nieagresji.
  • 1935 – budowa biblioteki w Viipuri, dzieła architekta Alvara Aalto.
  • 1939 – faszystowskie Niemcy i komunistyczne ZSRR podpisały pakt Ribbentrop-Mołotow. Pozwalał on ZSRR na zajęcie republik nadbałtyckich, wschodniej Polski i części Finlandii oraz Rumunii; Frans Sillanpää zdobył nagrodę Nobla w dziedzinie literatury.
  • 1939-1940 – Armia Czerwona zaatakowała Finlandię rozpoczynając 105-dniową kampanię "Wojny Zimowej". Dowódcą wojsk był marszałek Mannerheim.
  • 1941 – wznowienie walk, tym razem we współdziałaniu z Niemcami; Finowie odzyskali na krótko utracone wcześniej tereny.
  • 1944 – w lipcu wojska sowieckie wkroczyły do Finlandii, ale nie okupowały kraju dzięki zręcznej dyplomacji Mannerheimowi; podpisano zawieszenie broni, Finowie utracili jednak Karelię i Petsamo. Musieli też przez kilka następnych lat płacić odszkodowania wojenne i udostępnić flocie ZSRR na 50 lat port w Porkkala.
  • 1945 – A.I. Virtanen zdobył nagrodę Nobla w dziedzinie chemii. Ukazało się także pierwsze wydanie Muminków Tove Jansson.
  • 1948 – Traktat o Przyjaźni i Współpracy Gospodarczej z ZSRR.
  • 1951 – projektant Tapio Wirkkala otrzymał Grand Prix w Mediolanie.
  • 1952 – Igrzyska Olimpijskie w Helsinkach
  • 1954 – pisarz Väinö Linna wydał swoją powieść wojenną "Tuntematon sotilas" (Nieznany żołnierz).
  • 1955 – Finlandia wstąpiła do ONZ i Rady Nordyckiej.
  • 1956 – ZSRR oddał bazę morską Porkkala Finlandii. Urho Kekkonen został po raz pierwszy wybrany prezydentem.
  • 1958 – ZSRR próbował wpłynąć na skład rządu fińskiego, wydarzenie przeszło do historii jako "kryzys mroźnej nocy".
  • 1961 – Finlandia wstąpiła do EFTA; ZSRR ponownie próbował wpłynąć na sytuację polityczną Finlandii, tym razem przy okazji wyborów prezydenckich.
  • 1970 – Finowie wprowadzili 40-godzinny tydzień pracy.
  • 1971 – otwarcie Finland Hall w Helsinkach, zaprojektował ją Alvar Aalto.
  • 1973 – podpisanie umowy o wolnym handlu z EEC.
  • 1981 – po 25-letniej karierze politycznej Urho Kekkonen przeszedł na emeryturę.
  • 1989 – Finlandia stała się członkiem Rady Europejskiej.
  • 1991-1993 – po upadku ZSRR fińska gospodarka przeżywała okres głębokiego kryzysu.
  • 1992 – Finlandia zdecydowała się na wejście w struktury Unii Europejskiej.
  • 1994 – Finowie opowiedzieli się, w narodowym referendum, za przystąpieniem do UE.
  • 1995 – Finlandia stała się członkiem UE.
  • 1999 – przyjęto warunki wejścia do strefy euro.
  • 2000 – w marcu wprowadzona została nowa konstytucja

[edytuj] XXI wiek

• • 2002r. – 1 stycznia, Finlandia i jedenaście innych krajów UE przyjęło walutę euro.

[edytuj] Religia

Od 1923 roku fińska konstytucja gwarantuje wolność religijną. Fiński Kościół Ewangelicko-Luterański i fińska Cerkiew prawosławna mają status kościołów narodowych. Dzięki temu mają specjalne przywileje, wierni płacą na ich rzecz podatki w wysokości 1% lub 2% dochodów, z czego później te kościoły finansują działalność charytatywną. 85% Finów należy do jakiegokolwiek kościoła. 83% należy do Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego, 1,1% Finów należy do wschodniego Kościoła Prawosławnego. 50 tys. osób to zielonoświątkowcy, 19 tys. to świadkowie Jehowy, katolicy to 8 tys., głównie obcokrajowcy, 3 tys. to mormoni, żydzi to 1,5 tys. osób. Tylko 2% luteran chodzi do kościoła co tydzień, a 10% co miesiąc. Odsetek osób wierzących w Boga i uznających podstawowe prawdy religii chrześcijańskiej jest wyższy, niż w innych państwach skandynawskich; częstsze są też, pomimo niskiego uczestnictwa w nabożeństwach, prywatne praktyki religijne^[3].

[edytuj] Edukacja

W ostatnich studiach PISA, prowadzonych przez OECD, fińscy uczniowie we wszystkich dziedzinach poza matematyką, w której byli drudzy, zajęli pierwsze miejsca na świecie^[4]. Fiński system edukacji został zreformowany na początku lat siedemdziesiątych z modelu niemieckiego, który został uznany za niewydajny. Prawie wszystkie szkoły w Finlandii to szkoły państwowe, a za szkoły niepaństwowe nie płaci się, gdyż finansuje je państwo. Również wszystkie uniwersytety są państwowe; kilka z istniejących obecnie uniwersytetów to upaństwowione uniwersytety, które kiedyś znajdowały się w rękach prywatnych. W fińskich szkołach nie stawia się ocen, nie można zostawić dziecka na drugi rok w tej samej klasie, istnieje zakaz udzielania prywatnych korepetycji (tylko przez nauczycieli uczących w państwowej szkole swoim uczniom), a także zakaz dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu: pochodzenia, stanu majątkowego rodziców itd. Za ciekawostkę można uznać fakt, że bardzo podobny system z ograniczoną liczbą egzaminów istniał przez pewien czas w Związku Radzieckim^[5].

[edytuj] Galeria

[edytuj] Kultura

Fińscy laureaci Nagrody Nobla:

• Frans Sillanpää (1939) (literatura)
• Artturi Virtanen (1945) (chemia)
• Ragnar Granit (1967) (medycyna)

Fiński epos narodowy:

• Kalevala

Najpopularniejszy utwór dziecięcy:

• Muminki autorstwa Tove Jansson

Najwybitniejszy kompozytor:

• Jean Sibelius

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Bez dogmatu, Fakty i mity światowej gospodarki, Piotr Szumlewicz
2. ↑ Lewica.pl, przedruk z Gazety Wyborczej, "Gospodarka rynkowa bez społeczeństwa rynkowego", Erkki Tuomioja
3. ↑ Artykuł w Tygodniku Powszechnym
4. ↑ Od nich powinniśmy się uczyć, Gazeta Szkolna
5. ↑ Edukacja dla socjalizmu Piotr Jaroszyński

[edytuj] Zobacz też

• Jokamiehenoikeus – prawo do korzystania z natury

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Wirtualna Finlandia
• Discover Finland with Suomifani.com (English)
• Aurinko – informacje o Finlandii
• Historia Finlandii, wirtualna podróż, zbiór bajek lapońskich
• Portal informacyjny Finlandia.pl