Wolfgang Amadeusz Mozart

Z Wikipedii

Wolfgang Amadeusz Mozart
Wolfgang Amadeusz Mozart, 1819
Prawdziwe nazwisko	Johannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus Mozart
Data i miejsce urodzenia	27 stycznia 1756 Salzburg
Data i miejsce śmierci	5 grudnia 1791 Wiedeń
Narodowość	austriacka
Dziedzina sztuki	muzyka
Styl	klasycyzm
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Wolfgang Amadeusz Mozart (ur. 27 stycznia 1756 w Salzburgu, zm. 5 grudnia 1791 w Wiedniu), austriacki kompozytor i muzyk, jeden z najwybitniejszych kompozytorów w historii.

Spis treści 1 Życie 1.1 Dzieciństwo Mozarta 1.1.1 Imiona Mozarta 1.2 Pierwsze podróże 1.3 Podróż do Paryża 1.4 Kres życia 1.5 Muzyka kameralna 1.6 Muzyka instrumentalna 1.7 Symfonie 1.7.1 Symfonie postsalzburskie 1.7.2 Końcowa trylogia 1.7.3 Zobacz też 1.8 Koncerty 1.8.1 Zobacz też 1.9 Muzyka sakralna 1.10 Opera 1.11 Ocena 2 Katalog Köchla 3 Mozart jako postać literacka 4 Mozart a edukacja 5 Współczesne ślady Mozarta w Salzburgu 6 Dzieła i styl Mozarta 6.1 Muzyka fortepianowa 6.2 Bibliografia 7 Zobacz też 7.1 Posłuchaj 8 Linki zewnętrzne 8.1 Partytury

[edytuj] Życie

[edytuj] Dzieciństwo Mozarta

Mozart urodził się w Salzburgu, ówczesnej stolicy małego, niezależnego arcybiskupstwa w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, jako siódme dziecko Leopolda Mozarta oraz Anny Marii z domu Pertl. Miał starszą o cztery lata siostrę Marię Annę nazywaną Nannerl, która także przejawiła uzdolnienia muzyczne.

Pozostała piątka rodzeństwa zmarła w wieku niemowlęcym. W wieku trzech lat, słysząc grę siostry na klawesynie, Wolfgang zabawiał się wyszukiwaniem tercji na tym instrumencie (jak wspomina później jego siostra). Od piątego roku życia uczył się gry na klawesynie i skrzypcach, pod kierunkiem swojego ojca. W 1761 roku, w wieku pięciu lat, skomponował swoje pierwsze utwory (Andante C-dur KV 1a oraz Allegro C-dur KV 1b). W tym samym czasie wystąpił jako tancerz w przedstawieniu Sigismund, Rex Hungariae.

[edytuj] Imiona Mozarta

Na chrzcie Mozartowi nadano imiona Johannes Chrysostomus Wolfgangus Teofilus, pierwsze dwa na cześć katolickiego patrona dnia urodzenia świętego Jana Chryzostoma, Wolfgang na pamiątkę dziadka ze strony matki, a Teofil na pamiątkę ojca chrzestnego. Przez większość życia Mozart posługiwał się jednak imionami Wolfgang Amadé. Amadé to francuska wersja greckiego imienia Teofil (przyjaciel Boga lub umiłowany przez Boga). Wcześniej Mozart używał także wersji włoskiej (Amadeo). We wczesnych dokumentach występowała również forma Wolfgang Gottlieb (Gottlieb to niemieckie tłumaczenie dla Teofil). Natomiast nigdy sam nie używał najpowszechniejszej dzisiaj wersji łacińskiej Amadeus. W dzieciństwie Mozarta rodzice używali również zdrobnień Wolferl i Wolfgangerl, o czym wiadomo z listów ojca i innych źródeł.

[edytuj] Pierwsze podróże

W styczniu 1762 r. Leopold Mozart i jego dzieci udali się w pierwszą podróż artystyczną - do Monachium. Szczegóły tego trzytygodniowego pobytu nie są znane. Następna podróż całej rodziny, rozpoczęta we wrześniu tego samego roku, wiodła przez Pasawę i Linz do Wiednia. W habsburskiej stolicy Wolfgang i Nannerl zaprezentowali się jako klawesyniści zarówno na dworze cesarskim jak i w pałacach arystokracji. W drodze powrotnej rodzina zatrzymała się na dwa tygodnie w Bratysławie i na początku stycznia 1763 r. powróciła do Salzburga.

Zachęcony sukcesem podroży do Wiednia, w czerwcu 1763 r. Leopold Mozart z żoną i obojgiem dziećmi wyruszył na znacznie dłuższe tournee. Początkowo planowano podróż do wielu miast niemieckich i do Paryża; ewentualne dalsze cele miały zależeć od sukcesu - zwłaszcza materialnego - dotychczasowym koncertów. Wolfgang i Nannerl koncertowali zatem w Monachium, Augsburgu, Schwetzingen, Moguncji, Frankfurcie n. Menem (gdzie na koncert Mozarta przyszedł młody Goethe), Koblencji i (prawdopodobnie) Akwizgranie. W październiku 1763 rodzina Mozartów przybyła do Brukseli.

W 1769 Mozart został koncertmistrzem kapeli arcybiskupiej.

W latach 1769-1773 trzykrotnie odwiedził Włochy (grudzień 1769 - marzec 1771, sierpień - grudzień 1771 i październik 1772 - marzec 1773). W czasie pierwszego pobytu poznał w Bolonii G.B. Martiniego i został przyjęty na członka sławnej Accademia Filarmonica. W czasie tej podróży po wysłuchaniu w Kaplicy Sykstyńskiej Miserere Gregorio Allegriego zapisał ten utwór z pamięci. "Miserere" można było wykonywać tylko w Kaplicy. Papież podziwiał geniusz młodego twórcy i nadał mu tytuł kawalera orderu "Złotej Ostrogi" (ze znanych kompozytorów takie odznaczenie otrzymał wcześniej Gluck).

W 1773 Mozart udał się z ojcem do Wiednia, prawdopodobnie w poszukiwaniu posady na dworze wiedeńskim. Spędził tam cztery miesiące, ale posady nie uzyskał. Tym niemniej pobyt w Wiedniu był ważny dla rozwoju jego twórczości (zaznajomił się wtedy m.in. z nowymi kwartetami Haydna). Następną podróż, trzymiesięczną, odbył na przełomie lat 1774/75 do Monachium, gdzie ukończył komponować operę komiczną Rzekoma ogrodniczka i dyrygował jej prapremierą.

[edytuj] Podróż do Paryża

We wrześniu 1777 Mozart rozpoczął kolejną podróż po Europie. Ponieważ ojciec, Leopold Mozart, nie otrzymał od arcybiskupa dłuższego urlopu, Wolfgang wyruszył w towarzystwie matki. Pierwszymi celami podróży były Monachium i Mannheim. Po dłuższym pobycie w Mannheimie, oboje pojechali dalej do Paryża, gdzie Mozart spędził pół roku w 1778. Pobyt w Paryżu był w sumie nieudany: Mozartowi nie udało się zdobyć uznania paryskich melomanów (chociaż wykonanie jego Symfonii "Paryskiej" KV 297 było sukcesem) ani posady we Francji. Usilnie nakłaniany przez ojca do powrotu do Salzburga, wyruszył w drogę, zatrzymując się znowu w Mannheimie i Monachium. Do Salzburga przybył wreszcie w styczniu 1779. Podczas podróży paryskiej Mozarta spotkała także tragedia osobista: w czerwcu 1778 jego matka zachorowała i zmarła 3 lipca 1778 w Paryżu.

Lata 1779 i 1780 Mozart spędził w Salzburgu. Wtedy też otrzymał zamówienie na napisanie wielkiej opery na rozpoczęcie sezonu operowego w Monachium w grudniu 1780. Operą tą był Idomeneo, król Krety ; w listopadzie 1780 Mozart udał się do Monachium, aby dokończyć pracę nad dziełem, nadzorować jego próby i dyrygować prapremierą oraz paroma następnymi przedstawieniami. Prapremiera Idomeneo została wprawdzie przesunięta z powodu żałoby po śmierci Marii Teresy 29 listopada 1780, ale w końcu odbyła się 29 stycznia 1781 roku. Na premierę przyjechał do Monachium ojciec Mozarta, a także jego siostra. Korzystając z wyjazdu chlebodawcy, arcybiskupa Colloredo, do Wiednia, Mozart samowolnie przedłużył pobyt w Monachium.

[edytuj] Kres życia

Mozart nie miał trudnego życia. Często otrzymywał wynagrodzenie za swoją pracę, a gdy już posiadał, to wszelkie sumy trwonił potem prowadząc ekstrawagancki styl życia. Świadczyło to jednak nie o jego próżności, lecz o chęci aktywnego zaistnienia w wiedeńskim świecie muzyków, co przynieść miałoby w efekcie dodatkowe dochody. Dużych wydatków przysparzała Mozartowi również jego żona Konstancja Mozart, będąc już szósty raz w ciąży, miała duże problemy ze stopami, co zmuszało ją do częstych i długich wyjazdów do uzdrowiska Baden.
Jeszcze w październiku nikt nie przypuszczał, że za 2 miesiące Mozarta już nie będzie. Przez wiele lat nie wiedziano, co było przyczyną śmierci kompozytora, tradycja romantyczna zaś stworzyła wokół tego faktu wiele fantastycznych legend. Po długotrwałej analizie medycznej Antona Neumayra ustalono jednak dość szczegółowy przebieg choroby Mozarta, w którego opisie znajdują się takie objawy jak: wysoka gorączka, obfite wydzielanie potu i wysypka, stan zapalny i obrzmienie w obrębie kończyn, unieruchomienie ciała z powodu silnego bólu. Diagnoza mówi o ostrej gorączce reumatycznej z obrazem klinicznym nawrotu reumatoidalnego zapalenia stawów i jednoczesnym wystąpieniem reumatyzmu mózgowego połączonego z bardzo wysoką temperaturą i paraliżem najważniejszych ośrodków mózgu. Za bezpośrednią przyczynę śmierci uznaje się upust krwi dokonany przez medyka na dwie godziny przed śmiercią Mozarta. Zespół chorobowy wywołany był przez paciorkowce.

Śmierć przerwała mu pracę nad mszą żałobną Requiem, której nie ukończył. Na prośbę Mozarta dzieło to dokończyli jego znajomi kompozytorzy, Joseph Eybler i Franz Xaver Süssmayr. Rękopis mozartowski, ostatnie nuty postawione jego ręką, przypadają na 8 takt partii wokalnych Lacrimosa.

Potocznie uważa się, że Mozart zmarł w nędzy i zapomnieniu, pochowany w grobie dla ubogich. W rzeczywistości, choć jego twórczość nie była już tak modna jak w Wiedniu, w dalszym ciągu otrzymywał jednak znaczące przychody z różnych stron Europy, szczególnie Czech, a konkretnie Pragi. Został pochowany w grobie 3. klasy, tak jak większość mieszkańców Wiednia. Pochówek tego typu warunkowały dwa zarządzenia Józefa II z lat 1784-85, które narzucały poszczególne elementy pogrzebu.

Mozart spędził ostatnie lata swojego życia w Wiedniu, gdzie do dzisiaj można zwiedzać jeden z jego apartamentów przy Domgasse 5, w pobliżu katedry Św. Szczepana. W domu tym Mozart skomponował w 1786 roku Wesele Figara. Mozart żył o połowę krócej niż Beethoven, ale był zadziwiająco płodnym kompozytorem, od wczesnego dzieciństwa do śmierci w 1791 roku.

W 1809 roku Konstancja poślubiła duńskiego dyplomatę, Georga Nikolausa von Nissena, który był miłośnikiem dzieł Mozarta i napisał pierwszą biografię kompozytora.

[edytuj] Muzyka kameralna

Na muzykę kameralną Mozarta składa się 26 kwartetów smyczkowych (wśród nich Divertimenti KV 136, 137, 138, które są raczej uwerturami we włoskim stylu) i 6 kwintetów smyczkowych. Cykl trzyczęściowych tzw. Kwartetów Mediolańskich (KV 80 i KV 155-160) jest o tyle interesujący, że utwory te mogą być uznane za prekursorskie w stosunku do późniejszych bardziej rozbudowanych kwartetów smyczkowych. Bardziej rozbudowane stylistycznie są Kwartety Wiedeńskie (KV 168-173), skomponowane w 1773 roku. Prawdopodobnie w Wiedniu Mozart słyszał kwartety Józefa Haydna i był pod ich wielkim wrażeniem. Mozart chociaż naśladował swoich kolegów artystów, ciągle nie jest w stanie osiągnąć poziomu Haydna w tym najtrudniejszym ze wszystkich gatunków muzycznych.

Mozart powrócił do kwartetu we wczesnych latach 1780. po przeniesieniu się do Wiednia i osobistym poznaniu Haydna, z którym się zaprzyjaźnił. Haydn opublikował właśnie zbiór sześciu kwartetów , które, jak się uważa, były powodem dla którego Mozart powrócił do kwartetu. Z czasem (1782-1785) Mozart ukończył sześć kwartetów (KV 387, 421, 428, 458, 464, 465). Kwartety te uważa się za najlepsze gatunkowo i często są nazywane kwartetami Haydna, któremu były dedykowane.

Ostatnie cztery kwartety, Kwartety Pruskie (KV 499, 575, 589, 590), napisane najprawdopodobniej dla króla Prus Fryderyka Wilhelma II są cenione za śpiewny charakter partii wiolonczeli (instrument, na którym grywał sam król), słodycz dźwięków i równowagę między poszczególnymi instrumentami.

Mniej liczne kwintety smyczkowe (174, 515, 516, 593, 614) na dwoje skrzypiec, dwie altówki i wiolonczelę niekiedy uznaje się za będące na jeszcze wyższym poziomie niż kwartety. Wśród nich jest Kwintet g-moll (KV 516), przez wielu uznany za najwspanialszy. Nastrój namiętności i tragedii w tym utworze przypomina Symfonię w tej samej tonacji.

Mozart napisał wiele innych utworów kameralnych na różne składy instrumentów, takich jak: sonaty i wariacje na fortepian i skrzypce; dwa duety na skrzypce i altówkę KV 423, 424; Kwintet na klarnet i smyczki A-dur (KV 581); Kwintet na fortepian i instrumenty dęte Es-dur KV 452 (o którym wypowiedział się w liście do ojca, że to najlepszy utwór, jaki dotychczas napisał); Kwartet na obój i instrumenty smyczkowe F-dur KV 370.

Bardzo oryginalnym utworem kameralnym Mozarta jest Adagio c-moll i Rondo C-dur na szklaną harmonikę, flet, obój, altówkę i wiolonczelę KV 617 (1791). (Na szklaną harmonikę solo Mozart napisał natomiast krótkie Adagio C-dur KV 356.)

[edytuj] Muzyka instrumentalna

Twórczość dla zespołów instrumentalnych, obok symfonii, obejmuje divertimenta, nokturny, serenady (m.in. serenadę Eine kleine Nachtmusik (KV 525), cassazioni, marsze i tańce.

Mozart swoją twórczość orkiestralną pisał na zespoły smyczkowe (np. wczesne Divertimenti KV 136-138), jak również na instrumenty dęte i rozmaite kombinacje instrumentów smyczkowych i dętych. Tak zwana Gran Partita (KV 361) (Serenada) jest najznakomitszym dziełem Mozarta na zespół kameralny złożony z dwóch obojów, dwóch klarnetów, dwóch rożków basetowych, czterech rogów myśliwskich, dwóch fagotów i kontrabasu. Mozart pozostawił ogromną liczbę tańców z orkiestrą, włączając w to menuety (ponad 100), kontredanse i Deutsche Tänze (albo Ländler, będący pierwowzorem walca). Deutsche Tänze (56 w okresie 1787-1791) zostały napisane głównie na publiczne bale w Wiedniu. W kontredansach, także pisanych głównie w Wiedniu, można znaleźć elementy muzyki programowej, jak Il Temporale KV 535, La Bataille KV 600, Canarino KV 602 itd.

[edytuj] Symfonie

Mozart napisał około 60 pełnych symfonii (a więc znacznie więcej niż przytaczanych 41 symfonii w tradycyjnych wydaniach); Symfonia No.37 KV 444 została właściwie skomponowana przez Michaela Haydna, zaś Mozart napisał jedynie powolny wstęp. Niektóre z symfonii (KV 297, KV 385, KV 550) zostały zrewidowane przez autora po ukazaniu się pierwszych wersji. Twórczość symfoniczna Mozarta obejmuje okres 24 lat, od 1764 do 1788 roku.

Tzw. wczesne symfonie (1764-1771), napisane w stylu włoskich uwertur, zbudowane są z następujących części: Allegro-Andante-Allegro; tylko w niektórych z nich pojawił się menuet jako część trzecia (charakterystyczna dla późniejszej w pełni ukształtowanej formy symfonicznej) - Symfonia No 1, Symfonia No 2. Warto jest więc zauważyć, że niewłaściwe i bardzo mylące jest porównywanie symfonicznego dorobku kompozytorskiego Mozarta z dziełami późniejszych twórców - na imponującą liczbę symfonii Mozarta wpływ miało inne pojmowanie formy kompozycji.
Wyróżnia się trzy cykle Symfonii Salzburskich:

• Symfonie Salzburskie 1772-73 - 11 symfonii z tego cyklu napisanych przed trzecią podróżą do Włoch może być podzielonych na dwie grupy: 5 germańskich symfonii koncertowych z menuetami (KV 161a, KV 161b, KV 162, KV 162b, KV 173dA), każda trwająca ok. 20-25 minut; 6 włoskich symfonii w stylu uwertury bez menueta (KV 135, KV 141a, KV 161a, KV 162, KV 162b, KV 173dA), każda trwająca ok. 8-9 minut. Żadna z tych symfonii nie została opublikowana drukiem za życia Mozarta.
• Symfonie Salzburskie 1773-75- ten cykl symfoniczny także może być podzielony na dwie grupy, z których bardziej znacząca zawiera 7 germańskich symfonii koncertowych z menuetem (KV 183, KV 185, KV 200-204), a druga tylko jedną symfonię we włoskim stylu (KV 121), napisaną na podstawie uwertury operowej. Także i żadna z tych z tych symfonii nie ukazała się drukiem za życia Mozarta.
• Symfonie Salzburskie 1775-1783 - podczas gdy w okresie od 1770 do 1775 Mozart stworzył nie mniej niż 36 symfonii, w następnych ośmiu latach powstało ich jedynie 9. Można to tłumaczyć rozczarowaniem kompozytora w stosunku do salzburskiego establishmentu, jak również miernego poziomu zespołów muzycznych, jakie istniały w mieście. Ten okres może być też uznany za przejściowy ku okresowi ostatnich największych symfonii.

[edytuj] Symfonie postsalzburskie

W 1778 roku Mozart przybył do Paryża w poszukiwaniu posady godnej jego talentu, ale takiej właściwie nie znalazł. Niemniej jednak to w czasie tej wizyty napisał tak zwaną Symfonię Paryską (KV 297) która jest szczególnie interesująca z racji bogatej i nowoczesnej instrumentacji.

Symfonia No.35 Haffnerowska (KV 385) została skomponowana w 1782 roku na zamówienie z Salzburga, po ostatecznym przeniesieniu się kompozytora do Wiednia. Pierwotnie zawierała wprowadzający marsz, który później został usunięty, i dwa menuety, z których tylko jeden pozostał w końcowej wersji.

Symfonia No.36 Linzka (KV 425) została napisana w 1783 roku, gdy Mozart przejeżdżał przez to miasto w drodze powrotnej z Salzburga.

Symfonia No.38 Praska (KV 504) powstała w Wiedniu pod koniec 1786 roku, z myślą o wyjeździe kompozytora do Pragi w styczniu 1787. Jest ona znacznie trudniejsza do wykonania i bardziej zaawansowana konceptualnie niż jakakolwiek z poprzednich symfonii Mozarta.

[edytuj] Końcowa trylogia

Końcowa trylogia symfonii Mozarta (KV 543, KV 550, KV 551 (Jowiszowa)) została ukończona w ciągu trzech miesięcy 1788 roku. Jest prawdopodobne, że autor chciał wydać te utwory razem, jako jedno dzieło, chociaż właściwie pozostały one nieopublikowane aż do jego śmierci. Tylko jedna z nich mogła być publicznie wykonywana w Lipsku w 1789 roku.

Mniej znaną i rzadziej wykonywaną z tych trzech symfonii jest Symfonia No.39 KV 543 Es-dur, być może dlatego, że pomysły, które Mozart starał się zbadać w tym dziele z trudem poddają się przełożeniu na nowoczesne, bardziej potężne instrumenty.

Symfonia No.40 KV 550 g-moll jest jedną z dwóch molowych symfonii Mozarta (druga to tzw. Mała g-moll KV 183, skomponowana w 1773 roku). Jest ona jedną z najczęściej wykonywanych symfonii Mozarta. Zespół muzyczny obejmuje szczególnie subtelne instrumenty dęte, z klarnetami dodanymi w drugiej wersji.

Symfonię No.41 "Jowiszową" KV 551 (przydomek nie został nadany przez Mozarta, lecz prawdopodobnie przez Johanna Petera Salomona) charakteryzuje pompatyczne nieco użycie z początkiem pierwszej części trąbek i kotłów. Andante cantabile jest głęboko poruszające, a nawet w menuecie można usłyszeć mistrzostwo techniki kontrapunktycznej. Czteronutowy motyw w finale był wielokrotnie używany przez samego Mozarta; następujące kolejno, zmienne, przeciwstawiane i łączone motywy, ujęte w formę sonatową, prowadzą do cody, w której pojawia się pięć głównych motywów przeprowadzonych w technice kontrapunktycznej.

[edytuj] Zobacz też

Symfonie

[edytuj] Koncerty

Wśród innych prac są:

1. Koncert na harfę, flet i orkiestrę, KV 299, wysoce oryginalny dzięki połączeniu wielu instrumentów,
2. Koncert na fagot i orkiestrę, KV 191 (1774)
3. Pięć Koncertów na skrzypce i orkiestrę, KV 207, 211, 216, 218, 219, z których ostatni wyróżnia się pięknem melodii i zręcznym wykorzystaniem technicznych i ekspresyjnych możliwości instrumentu, chociaż Mozart prawdopodobnie nigdy nie przebadał wszystkich możliwości skrzypiec, jak inni kompozytorzy po nim, np. Beethoven i Brahms.
4. Cztery Koncerty na róg i orkiestrę, KV 412, 417, 447 i 495, napisane w różnych latach między 1782 i 1786 rokiem, charakteryzują się eleganckim i pełnym humoru dialogiem między solistą a orkiestrą.
5. I wreszcie, do gatunku koncertów należy ważny utwór – Symfonia koncertująca Es-dur na skrzypce, altówkę i orkiestrę KV 364 (Sinfonia concertante) (1779), z niezwykłą partią altówki, wykorzystania której tylko jeden przykład był uprzednio znany (u Carla Stamitza - ale Mozart prawdopodobnie go nie słyszał).
6. Natomiast Symfonia koncertująca na flet, obój, róg, fagot i orkiestrę, KV 279b (Sinfonia concertante), jest uznana za zaginioną, a znany utwór na podobny skład (obój, klarnet, róg, fagot) prawdopodobnie ma niewiele (lub nic) wspólnego z Mozartem.

[edytuj] Zobacz też

• Koncerty instrumentalne
• Koncerty fortepianowe
• Koncerty skrzypcowe

[edytuj] Muzyka sakralna

Muzyka sakralna Mozarta to głównie kompozycje wokalne, chociaż są też przykłady muzyki instrumentalnej, jak 17 Sonat kościelnych (lub organowych) na dwoje skrzypiec, kontrabas i organy, (niektóre także z trąbkami i kotłami) skomponowane między rokiem 1767 i 1780.

Kompozycje sakralne obejmują 19 mszy, wśród nich Weisenhaus Messe c-moll KV 139, pewną liczbę dzieł należących do gatunku Missa Brevis (tzw. msze krótkie), napisanych głównie w Salzburgu (KV 167-192-194-195-oraz tzw. Wróbla msza (KV 220)), a przede wszystkim Koronacyjna KV 317, Wielka Msza c-moll KV 427 (z nieukończonym Credo i brakującym Agnus Dei) i ostatnie dzieło Mozarta, Requiem d-moll KV 626, napisane w 1791, po 8-letniej przerwie, gdy w ogóle nie komponował mszy, a ukończone przez Franza Xavera Süssmayra po śmierci Mozarta.

Do dzieł sakralnych należy szereg kompozycji innego rodzaju, wśród nich Kyrie, ofertoria, antyfony, motety (Exsultate, Jubilate KV 165 oraz bardzo znane Ave verum corpus KV 618).

Muzyka sakralna Mozarta prezentuje bogatą stylistycznie mozaikę: elementy tematów chorału gregoriańskiego spotykają się z surowymi kontrapunktami, niekiedy pojawiają się elementy operowe.

[edytuj] Opera

W 1767 roku Mozart skomponował swoją pierwszą operę, jeśli można jej mianem określić scholastyczny dramat muzyczny Apollo et Hyacinthus (KV 38). Zachowując należny szacunek dla tej pierwszej próby, Bastien i Bastienne (1768, KV 50=46b) dała już całkiem inny rezultat. Młody muzyk był już zdolny do panowania nad tematem, a jego muzyka emanowała sielankową radością i urokiem spontaniczności. La finta semplice (1768, KV 51) jest pierwszym podejściem Mozarta do gatunku określanego opera buffa (opera komiczna).

Później, na zlecenia otrzymane w Mediolanie i Salzburgu, powstały pierwsze włoskie opery (opera seria i serenata teatrale: Mitridate re di Ponto (1770, KV 87), Ascanio in Alba (1771, KV 111), Il sogno di Scipione (1771, KV 126), Lucio Silla (1772, KV 135). Pierwszym operom seria brakuje formalnej perfekcji starszego Mozarta. Librettasą nieprzekonujące i nieprawdopodobne, był to jednak powszechny mankament ówczesnych oper.

W La finta giardiniera (1774-1775, KV 196), Mozart wraca do opera buffa, przewyższając wszystkie poprzednie wzory tego gatunku. Mimo wad libretta, postacie nie są już schematyczne, lecz stają się autentycznymi osobowościami, zaś muzyka dobitnie przyczynia się do ich podkreślenia.

Wesele Figara, pierwsze z trzech wielkich dzieł operowych należących do gatunku opera buffa (chociaż Don Giovanni zawiera w oczywisty sposób elementy tragiczne), które Mozart skomponował na podstawie libretta Lorenza da Ponte, zostało poprzedzone pewnymi niedokończonymi utworami (Zaide (1779, KV 344), L'oca del Cairo (1783, KV 422) i dramatem muzycznym Il re pastore (1775, KV 208) oraz komedią Der Schauspieldirektor (1786, KV 486).

Wesele Figara (1786, KV 492) zostało oparte na Le marriage de Figaro Pierre'a Beaumarchais, dziele, które było źle przyjęte i rzadko wykonywane we Francji przez swą krytykę wad dominujących klas społecznych (duchowieństwa i arystokracji), przeciwstawionych zdrowemu duchowi Trzeciego Stanu. W Austrii opera Mozarta także spotkała się ze sprzeciwem ze strony dworu cesarskiego, chociaż Da Ponte usunął z oryginalnego tekstu najbardziej szokujące fragmenty. Opera została po raz pierwszy wykonana wiosną 1786 roku w wiedeńskim Burgtheater, odnosząc ogromny sukces.

Trylogia librett Da Ponte była kontynuowana w operach Don Giovanni (1787, KV 527) i Cosi fan tutte (1789, KV 588), obu dotykających, chociaż w bardzo różny sposób, tematu miłości między kobietą i mężczyzną.

W swych dojrzałych latach Mozart skomponował dwa istotne dzieła należące do gatunku operowego: Idomeneo re di Creta (1780, KV 366) i La clemenza di Tito, (1791, KV 621).

Po wielu latach od swego debiutu w niemieckim dramacie muzycznym, Mozart powrócił do tego gatunku w Uprowadzeniu z Seraju (1782, KV 384) i Czarodziejskim flecie (1791, KV 620). Czarodziejski flet był krytykowany za niedorzeczności libretta Emanuela Schikanedera, które było wielokrotnie przerabiane - pierwsze wykonanie nie odniosło zresztą sukcesu. Tym niemniej muzyka przedstawia elementy o wielkiej jasności i uduchowieniu, łącząc w unikatowy sposób sacrum i profanum.

[edytuj] Ocena

Osobowość Mozarta jako geniusza i cudownego dziecka prowadziła niekiedy do zamieszania i błędnych ocen jego muzyki, gdyż wielkość Mozarta jako kompozytora wywodzi się z tego, co wielu określa jako piękno, głębia, ekspresyjność i emocjonalna subtelność, unikatowa wyobraźnia. Żadna z tych charakterystyk nie wydaje się związana czy zależna od faktu, że komponował we wczesnym wieku, miał cudowną pamięć muzyczną, był wirtuozem jako dziecko, potrafił komponować w wyobraźni całe dzieła, np. zapisał Miserere Gregoria Allegri po jednorazowym odsłuchaniu go w Kaplicy Sykstyńskiej.

Wielu kompozytorów od czasów Mozarta wielbiło go czy wręcz nabożnie czciło. Beethoven powiedział do swojego ucznia Riesa, że nigdy nie byłby w stanie stworzyć melodii tak pięknej, jak pierwsze ustępy 24. koncertu fortepianowego, i złożył hołd Mozartowi, pisząc wariacje oparte na jego tematach (jak dwa zbiory Wariacji na wiolonczelę i fortepian opartych na tematach z Czarodziejskiego Fletu) i cadenzy do szeregu koncertów fortepianowych, zwłaszcza Concerto No. 20 (KV 466) - po ich jedynym spotkaniu Mozart zauważył, że Beethoven może dać światu coś, o czym by się potem mówiło. Czajkowski napisał suitę Mozartiana na cześć austriackiego kompozytora, a Mahler umarł ze słowem "Mozart" na ustach. Krytyk muzyczny James Svejda, wypełniając podanie o pracę, w pytaniu o religię napisał "Mozart".

Jednak skupienie się bardziej na geniuszu Mozarta niż na wielkości jego muzyki jest powodowane samą jego muzyką, która jest może najbardziej "tajemnicza" w całej muzyce klasycznej, gdyż w mniejszej mierze niż muzyka innych kompozytorów klasycznych daje się opisać słowami czy zredukować do specyficznych konceptów estetycznych czy technicznych, tak jak Bach jest opisywany jako mistrz kontrapunktu, a Beethoven jako mistrz form symfonicznych.

Dorobek Mozarta to ponad 600 kompozycji, w tym 20 oper, 68 symfonii, 27 koncertów i 19 mszy.

[edytuj] Katalog Köchla

W dekadach po śmierci Mozarta miało miejsce wiele prób zinwentaryzowania jego kompozycji, ale przedsięwzięcie takie udało się dopiero w 1862 roku Ludwigowi von Köchlowi, wiedeńskiemu botanikowi, mineralogowi i nauczycielowi. Wielka księga Köchla, licząca 551 stron, została zatytułowana Chronologisch-thematisches Verzeichnis sämtlicher Tonwerke Wolfgang Amadé Mozarts (niem. Chronologiczno-tematyczny spis wszystkich dzieł muzycznych Wolfganga Amadeusza Mozarta). Od nazwiska Köchla wywodzi się także sygnatura KV (Köchel-Verzeichnis — katalog Köchla) umieszczana przed kolejnym numerem dzieł Mozarta, w miejsce zwyczajowego „opus”. W literaturze anglojęzycznej stosowana jest sygnatura K.

[edytuj] Mozart jako postać literacka

Mozart jest postacią niezwykłą wśród kompozytorów z racji licznych legend, które wokół niego narosły - jest nią na przykład opowieść, że Mozart komponował Requiem z myślą o własnej śmierci. Inna głosiła jakoby Mozart miał być zamordowany przez swoich braci z Loży wolnomularskiej, ponieważ w operze pod tytułem Czarodziejski flet (KV 620) zdradził tajemnice ich misterium. Niektóre z tych historii są zapewne prawdziwe, ale oddzielenie zmyśleń od rzeczywistych zdarzeń jest zadaniem uczonych zajmujących się Mozartem. Dramaturdzy i scenarzyści, wolni od odpowiedzialności naukowców, znaleźli w legendach o Mozarcie doskonałe tworzywo dla swoich dzieł.

Przykładowo, rzekoma rywalizacja między Mozartem i Antonio Salierim jest przedmiotem sztuki Aleksandra Puszkina Mozart i Salieri. Mikołaj Rimski-Korsakow skomponował operę Mozart i Salieri, a Peter Schaffer napisał sztukę teatralną Amadeus, zekranizowaną w 1984 roku przez Milosza Formana. Większość dramatów opartych na życiu Mozarta jest w dużej mierze fabularyzowana.

[edytuj] Mozart a edukacja

Pod koniec XX wieku muzyka Mozarta znalazła dość niezwykłe zastosowanie w powstającej dziedzinie szybkiego uczenia się, znanego jako SALT (Suggestive-Accelerative Learning and Teaching) lub Superlearning. Badacze, pod kierownictwem bułgarskiego psychologa Georgija Łozanowa, utrzymują, że słuchanie takiej muzyki, odpowiednio dobranej i zaadoptowanej, sprzyja przyspieszonej nauce. Według G. Łozanowa fizjologiczny rytm organizmu - puls, oddech, fale mózgu dopasowują się do struktury muzyki, która aktywizuje pracę mózgu oraz synchronizuje obie półkule sprzyjając procesowi efektywniejszego uczenia się.

Pierwsze badania nad wpływem muzyki na człowieka prowadził w latach 50. francuski laryngolog dr Alfred Tomatis. Zauważył, że słuchanie pewnego rodzaju dźwięków wpływa korzystnie na aktywność układu nerwowego aktywizując mózg. W swojej pracy z dziećmi z zaburzeniami mowy i komunikacji odkrył zależność pomiędzy mówieniem a słyszeniem, stwierdzając że ucho nie jest stworzone wyłącznie do słuchania. Ucho jest narzędziem, które dostarcza energii mózgowi i ciału aktywizując do różnego rodzaju działań. Z tego odkrycia powstało tzw. pierwsze prawo Tomatisa, mówiące o tym, że nie można odtwarzać dźwięków, których się nie słyszy. Poprzez "trening ucha" - przez słuchanie dźwięków o wysokich częstotliwościach, ucho staje się coraz sprawniejsze, potrafi przetworzyć do mózgu dźwięki, które ładują "baterie mózgu" sprawiając, że umysł człowieka jest gotowy na przyjęcie, przetworzenie i zapamiętanie dużej ilości informacji.

[edytuj] Współczesne ślady Mozarta w Salzburgu

W domu, w którym urodził się Mozart (Mozarts Geburtshaus) można zobaczyć skrzypce i klawikord, na których grywał. Zgromadzono tu również dekoracje sceniczne do jego przedstawień operowych.
Na Makartplatz 8, w drugim salzburskim mieszkaniu rodziny Mozarta (Mozarts Wohnhaus), zorganizowano stałą ekspozycję instrumentów muzycznych z epoki. W Mozarteum przy Schwartstrasse 26-28 można obejrzeć znajdującą się niegdyś w Wiedniu niewielką chatkę drewnianą, w której Mozart napisał muzykę do Czarodziejskiego fletu. W barokowej katedrze na Residenzplatz Mozart był Konzertmeistrem.

Od imienia kompozytora nazwano powstałą w 1842 roku prestiżową akademię muzyczną Mozarteum. Od 1917 roku odbywa się Festiwal Salzburski Salzburger Festspiele, którego pomysłodawcami i założycielami byli Max Reinhardt, Ryszard Strauss i Hugo von Hofmannsthal. Gromadzi tłumy melomanów. Rokrocznie w przeddzień otwarcia inaugurowany jest tańcem z pochodniami, tzw. Fackeltanz. W ramach festiwalu wystawiane są opery, dramaty, odbywają się koncerty, projekcje filmów.

[edytuj] Dzieła i styl Mozarta

Mozart pozostawił po sobie bogaty zbiór muzyki kameralnej i orkiestrowej, a także serię oper, uważanych za najświetniejsze, jakie kiedykolwiek powstały.

• Udana naiwność (KV 51)
• Bastien i Bastienne (KV 50)
• Mitrydates, król Pontu (KV 87)
• Asciano w Albie (KV 111)
• Sen Scypiona (KV 126)
• Lucio Silla (KV 135)
• Rzekoma ogrodniczka (KV 196)
• Król pasterz (KV 208)
• Idomeneo, król Krety (KV 366)
• Uprowadzenie z Seraju (KV 384)
• Dyrektor teatru (KV 486)
• Wesele Figara (KV 492)
• Don Giovanni (KV 527)
• Così fan tutte (KV 588)
• Łaskawość Tytusa (KV 621)
• Czarodziejski flet (KV 620)

Oprócz nich istnieją także opery niedokończone:

• Zaide (KV 344)
• Gęś z Kairu (KV 422)
• Mąż zawiedziony (KV 430)

Mozart napisał też muzykę do dramatu heroicznego Geblera - Thamos, król Egiptu (KV 345).

Chociaż życie Mozarta nie było tak długie jak Bacha czy Beethovena, przewyższa on jednak innych kompozytorów doskonałością i innowacyjnością pomysłów melodycznych (Mozart w historii muzyki uchodzi za jednego z największych melodystów). Jest zaliczany do trójki najgenialniejszych kompozytorów wszech czasów.

[edytuj] Muzyka fortepianowa

• Sonata fortepianowa a-moll, KV 310
• Sonata fortepianowa A-dur, KV 331
• Fantazja na fortepian d-moll KV 397
• Fantazja na fortepian c-moll KV 475
• Rondo na fortepian a-moll KV 511
• Koncert fortepianowy nr 5 D-dur, KV 175, który przez wiele lat często sam grał,
• Koncert fortepianowy nr 10 Es-dur, KV 365 / KV 316a**,
• Koncert fortepianowy nr 19 F-dur, KV 459
• Koncert fortepianowy nr 20 d-moll, KV 466 - jeden z najbardziej podziwianych przez Beethovena mozartowskich koncertów
• Koncert fortepianowy nr 21 C-dur, KV 467
• Koncert fortepianowy nr 23 A-dur, KV 488
• Koncert fortepianowy nr 24 c-moll, KV 491 - wręcz uwielbiany przez Beethovena
• Koncert fortepianowy nr 25 C-dur, KV 503 - zwany też "Jupiterem koncertów" lub "Wielkim koncertem"
• Koncert fortepianowy nr 26 D-dur, KV 537 - znany jako "Koronacyjny"
• Koncert na trzy fortepiany F-dur KV 242 (Lodron) został skomponowany w 1776 roku, zawierał trzy partie fortepianowe o różnej skali trudności.,
• Sonata C-dur na dwa fortepiany KV 521

Szczytem twórczości fortepianowej Mozarta jest 17 koncertów fortepianowych, najbardziej znaczących dziełach z wielkiej kolekcji 27 koncertów. Mozart nadał im swobodną budowę, z instrumentem solowym wykorzystującym w pełni swe możliwości techniczne. 15 z nich powstało w latach 1782-1786, podczas gdy w ostatnich pięciu latach Mozart napisał już tylko dwa kolejne koncerty (D-dur KV 537 zwany "koronacyjnym" oraz B-dur KV 595).

Między rokiem 1782 i 1786 Mozart napisał 20 utworów na fortepian solo (wśród nich sonaty, wariacje, fantazje, suity, ronda) i utwory fortepianowe na cztery ręce oraz na dwa fortepiany.

[edytuj] Bibliografia

• Stefan Jarociński, Mozart. Polskie Wydawnictwo Muzyczne, [1972].
• Hieronim Feicht, Mozart w Polsce na przełomie XVIII. i XIX. wieku. Komitet Roku Mozartowskiego w Polsce. [b.d.]
• Mozart i współcześni. Muzyka w Europie środkowej w XVIII wieku. Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi, Łódź 2007.

[edytuj] Zobacz też

• Amadeusz (film)
• przegląd zagadnień z zakresu muzyki
• Kompozytorzy muzyki poważnej.
• Köchelverzeichnis KV

[edytuj] Posłuchaj

• Symfonie:
• Symfonia g-moll nr 25 KV 183
• Symfonia A-dur nr 29 KV 201
• Symfonia g-moll nr 40 KV 550
• Symfonia nr 41 "Jowiszowa" KV 551

• Koncerty fortepianowe:
• Koncert fortepianowy Es-dur nr 22 cz. 3 KV 482

• Tańce:
• Contredanse In C Major KV 609

• Uwertury oper:
• Wesele Figara
• Don Giovanni
• Czarodziejski flet

• Divertimenti:
  • KV 136
  • KV 137
  • KV 138
• Koncert na fagot i orkiestrę KV 191
• Koncert na flet KV 313
• Koncert na flet KV 314
• Koncert na skrzypce i orkiestrę KV 315
• Koncert na klarnet i orkiestrę KV 622
• 28 piano sonatas (midi)

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Prywatna strona o Wolfgangu A. Mozarcie
• Fundacja Mozarteum z Salzburga strona zawiera wszystkie partytury Wolfganga A. Mozarta w wersji elektronicznej (około 24 000 stron) oraz komentarze edytorskie do dzieł wszystkich (około 8500 stron). Bazę można przeszukiwać na przykład podając tytuł utworu, dostęp do bazy jest bezpłatny, wkrótce zostanie poszerzona o rękopisy Wolfganga A. Mozarta
• Informacje o Wolfgangu A. Mozarcie ze strony o Salzburgu
• The European Library: 783 digitale Objekten von under über Mozart

[edytuj] Partytury

• Darmowe partytury w Mutopia Project

---