ß

Z Wikipedii

ß - jest "literą" występującą tylko w alfabecie języka niemieckiego

• Znak jest ligaturą małych liter »ʃ« (s) i »ʒ« (z) staroniemieckiego pisma.[1] [2]
• Znak określa się po niemiecku jako Es-Zett (co oddaje jego stworzenie) olbo niekiedy jako scharfes S, bo czytany jest jak polskie "s".
• Używany jest wyłącznie po samogłoskach długich i dyftongach, w innym położeniu zastępowany przez ss.
• W Szwajcarii i w Liechtensteinie nie stosowany w ogóle (oddawany zawsze przez ss).
• Jego zastępowanie przez ss jest także wtedy konieczne, kiedy klawiatura maszyny do pisania lub komputera nie zawiera tego znaku.

Niekiedy ß stosowano zamiast polskiego sz. (Reprodukcja tekstu na okładce polskiego słownika etymologicznego)

[edytuj] Reforma

Dawniej stosowany częściej niż dziś, w odgórnie reformowanej pisowni języka niemieckiego znak ß zastąpiony został przez ss w położeniu po samogłosce krótkiej, a przed spółgłoską lub na końcu wyrazu, na przykład:

• Expreß → Express
• Boß → Boss
• Schloß → Schloss

Obowiązujące przed reformą z 1996 r. reguły pisania ß pochodzą od ortografa Johanna Christopha Adelunga [3] i zostały wprowadzone do szkół i urzędów reformą niemieckiej pisowni z 1901 r.
Zgodnie z nimi ß pisano:

• na końcu wyrazu: muß, aß, Kuß, daß
• na końcu częstki wyrazowej: kußecht, Schlußstrich, Paßbild
• przed spółgłoską: müßt, paßt, grüßt, wäßrig, unvergeßne, Rößl
• po akcentowanej długiej spółgłosce: Straße, aß, aßen, Buße, grüßt (niezmienione)
• po dwugłosce (t: heißen, außen (niezmienione)

"ss" natomiast tylko:

• między samogłoskami, z których pierwsza była krótka: müssen, Wasser, Küsse, Rüssel.
• w wyrazach obcych: Renaissance, Croissant, Fitness.

Zbitka ss pozostawała na końcu wyrazu, jeżeli po nim stał apostrof: (ich) lass', ale: laß! (tryb rozkazujący).
Pewne nazwy własne nie stosowały się do reguły pisania ß na końcu, n.p.: ciąg uliczny we Frankfurcie nad Menem Freßgass (z powodu gwary brakuje na końcu litery "e"), miejscowość Neuss i osoba Günter Grass.

[edytuj]  »ß« i »ss« a »s« 

Litera s odpowiada głosce [z] z wyjątkiem niektórych zapożyczeń (zwłaszcza z języka angielskiego), chyba że ulega ubezdźwięcznieniu. Jednak inaczej, niż w języku polskim, ubezdźwięcznienie następuje nie tylko przed spółgłoskami bezdźwięcznymi i w wygłosie wyrazu, ale często też w wygłosie morfemu. W tym ostatnim przypadku ubezdźwięcznienie nie następuje przed końcówkami fleksyjnymi rozpoczynającymi się od samogłoski. A więc na przykład: das Haus [das 'haʊs] (ubezdźwięcznienie w wygłosie wyrazu), häuslich ['hɔʏsliç] (ubezdźwięcznienie w wygłosie morfemu), ale: die Häuser [di: 'hɔʏzɐ] (brak ubezdźwięcznienia przed samogłoską w nagłosie końcówki fleksyjnej), por. pol. chodź ['xɔʨ] - chodźmy ['xɔʨmɨ]^[1], ale: chodzimy [xɔ'ʥimɨ]. Z tego powodu łącznik -(e)s- czyta się jak [(ə)s] (Todesangst [ˌtɔ:dəs'ʔaŋkst]).

Niekiedy ß/ss wymienia się z s: das Geheimnis - die Geheimnisse, des - dessen (ale den - denen), aus - außer. Wynika to z wymowy.

Połączenia st, sp na początku wyrazów i cząstek wyrazowych czyta się odpowiednio jak polskie szt [ʃt] i szp [ʃp] (Stube ['ʃtu:bə], verspäten [fɐ'ʃpe:tən]). W innych pozycjach przed spółgłoskami bezdźwięcznymi s oznacza głoskę [s], a ß/ss spotyka się rzadko (Ski, Aster, ist - 'jest', ale isst (nowe)/ ißt (dawne) - 'je').

Przypisy

Artykuł wymaga poszerzenia. Zajrzyj na stronę dyskusji, by dowiedzieć się, czego brakuje i uzupełnij braki, jeśli to możliwe.