Adam Branicki

Z Wikipedii

Adam Branicki
Szlachta	Braniccy
Herb	Korczak
Rodzice	Ksawery Branicki Anna Maria Potocka
Żona	Maria Beata Potocka
Dzieci	Maria Helena Branicka Anna Branicka Beata Maria Branicka
Data urodzenia	30 marca 1892
Miejsce urodzenia	Kraków
Data śmierci	2 grudnia 1947
Miejsce śmierci	Otwock

Adam Branicki (ur. 1892, zm. 1947) – syn Ksawerego Branickiego i Anny Potockiej. W czasie I wojny światowej służył w armii rosyjskiej. Był teoretycznie II ordynatem na Rosi.

Po wojnie osiedlił się w odziedziczonym przez jego ojca majątku Roś na grodzieńszczyźnie, który, pozbawiony zbiorów sztuki po Stefanie Potockim ewakuowanych do Homla już w 1915 r. i zagrabionych przez bolszewików, uległ znacznej dewastacji podczas wojny polsko-bolszewickiej.

W 1921 r. pojął za żonę Beatę Potocką z Rymanowa. Miał z nią trzy córki: Marię (ur. 1923), Annę (ur. 1924), Beatę (ur. 1926). W 1926 r., po śmierci ojca, odziedziczył dobra wilanowskie i nieruchomości w Warszawie: kamienicę przy ul. Smolnej 40 i pałac przy Nowym Świecie 18. Do Wilanowa sprowadził się na stałe wraz z rodziną w 1928 r. i zamieszkał w pałacu wilanowskim, chociaż sam przebywał głównie przy ul. Smolnej 40. Dobrami wilanowskimi, składającymi się z trzech kluczy: wilanowskiego, Chojnów i Zastów, zarządzali w jego imieniu pełnomocnicy i Główny Zarząd Dóbr i Interesów hr. Adama Branickiego. Upadek fortuny Branickich po utracie dóbr ukraińskich, ogólny kryzys gospodarczy w odrodzonej Polsce, konieczność utrzymania rezydencji wilanowskiej i historycznych zbiorów sztuki (wpisanych w 1927 r. do państwowego "inwentarza sztuki i kultury") spowodował, że Adam Branicki szybko popadł w długi. Wpłynęło to na rozpoczęcie już w początku lat 30. XX w. parcelacji i stopniowej wyprzedaży jego dóbr ziemskich (co wymuszone było także obowiązującą w ówczesnej Polsce ustawą o reformie rolnej). Najszybciej parcelacje przebiegały w majątkach Służew, Służewiec, Wawer, Anin.

Sytuacja finansowa Adama Branickiego była mimo tego tak trudna, że należące do niego nieruchomości zostały obciążone hipoteką kaucyjną, a historyczne zbiory sztuki zastawione w Państwowym Banku Rolnym. Adam Branicki próbował wybrnąć z kłopotów finansowych także przez sprzedaż co cenniejszych ruchomości, np. w 1929 r. wystawił na sprzedaż największy w Europie dywan perski typu Kashan. Ostatecznie dywan ten zakupiło państwo polskie dla Państwowych Zbiorów Sztuki i umieściło na Zamku Królewskim w Warszawie.

W 1932 roku Adam Branicki ofiarował Państwu Polskiemu do dyspozycji Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej historyczną Bibliotekę Wilanowską, ten przekazał ją jako wieczysty depozyt do Biblioteki Narodowej. Był to drugi tak duży depozyt organizującej się dopiero po odzyskaniu niepodległości Biblioteki Narodowej. Zawierał wiele cennych druków, głównie z XVIII w., a także rękopisów iluminowanych, liczył około 50 tysięcy tomów i 2204 teki sztychów z ok. 15 tys. rycin. Wartość biblioteki wyceniono na 10 milionów, a sztychów na 3 miliony złotych.

Niedługo po rozpoczęciu się wojny, razem z siostrą Katarzyna Branicką, został aresztowany i osadzony na Pawiaku, wypuszczono ich dopiero po długotrwałych staraniach, w tym z użyciem wpływów włoskiej rodziny królewskiej. Od początku okupacji Niemcy dążyli do przejęcia kontroli nad majątkiem Adama Branickiego (zapewne był to powód aresztowania) – w pierwszej kolejności przejęli zbiory sztuki, dobra ziemskie skonfiskowali w 1941 r., pozostawiając mu pałac wilanowski i park. Adam Branicki miał opinię osoby nie utrzymującej żadnych kontaktów z władzami okupacyjnymi – sprawy te pozostawiał raczej swej żonie Beacie. Wiele wskazuje na to, że potajemnie wspierał Polskie Państwo Podziemne. Po wybuchu powstania warszawskiego pozostawał w Warszawie w swej kamienicy przy ul. Smolnej. Kamienica ta została zbombardowana i spaliła się. Po upadku powstania trafił do Nieborowa, dokąd we wrześniu 1944 r. ewakuowano jego rodzinę. Stamtąd w styczniu 1945 r. został wywieziony przez NKWD wraz z żoną i córkami Anną i Marią do ZSRR – najpierw do Moskwy na Łubiankę, a później do obozu dla internowanych w Krasnogorsku pod Moskwą. Tam przebywał do października 1947 r., skąd przyjechał do Warszawy.

Swych dóbr ziemskich został pozbawiony już 13 września 1944 r. z mocy dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej. Z przedwojennych 3000 ha klucza wilanowskiego, w lutym 1945 r. pod zarząd państwowy przejęto niespełna 1000 ha (co świadczy o skali przedwojennych parcelacji i wyprzedaży). Zbiory muzealne zostały przejęte 28 stycznia 1945 r. przez Muzeum Narodowe w Warszawie, które w pierwszym rzędzie zajęło się ich zabezpieczeniem i rewindykacją (w pałacu po wojnie pozostała 1/5 ich przedwojennego stanu). Obecnie właścicielem zbiorów jest, wydzielone w 1995 r. z Muzeum Narodowego, Muzeum Pałac w Wilanowie.

Adam Branicki, osłabiony chorobą płuc, po przesłuchaniach przez polski komunistyczny Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, dokonał żywota w szpitalu w Otwocku, gdzie zmarł 2 grudnia 1947 r.

Był ostatnim Branickich w linii męskiej. Pochowano go w krypcie rodzinnej w kościele Świętej Anny w Wilanowie. Pozostawił żonę i trzy córki, z których do dziś żyje ostatnia z Branickich – Anna Branicka-Wolska.

[edytuj] Bibliografia

• P. Buchwald-Pelcowa, Biblioteka Wilanowska [w:] Dar dla Narodu. Skarby Biblioteki Wilanowskiej. Wystawa ze zbiorów Biblioteki Narodowej, Warszawa 2003.
• K. Głuchowski, Śladami pradziadów, Londyn 2001 (rozdział "Wilanów", strony 83-156).