Aleja Najświętszej Maryi Panny w Częstochowie

Z Wikipedii

Aleja Najświętszej Maryi Panny w Częstochowie – ulica będąca główną i reprezentacyjną arterią komunikacyjną w centrum Częstochowy. Jest to usytuowana równoleżnikowo via sacra prowadząca do klasztoru jasnogórskiego.

Aleja NMP ma długość 1,7 km i szerokość 44 m. Po jej bokach znajdują się dwie dwupasmowe jezdnie i chodniki, a środkiem, między rzędami drzew, biegnie trzecia jezdnia przeznaczona dla pieszych, którą pielgrzymi zmierzają na Jasną Górę.

Aleja była łącznikiem między Starą a Nową Częstochową. Wytyczył ją inżynier wojewódzki Jan Bernhard na polecenie władz województwa kaliskiego Królestwa Polskiego. Jej wytyczanie rozpoczęto w 1819, a począwszy od 1824 oddawano w wieczystą dzierżawę położone przy niej puste jeszcze działki, które miały być zabudowane w ciągu dwóch lat. W 1826 ostatecznie zespolono oba miasta. W latach 1848–1850 wykonano nawierzchnię bitą oraz rynsztoki. W 1923 rozpoczęto układanie kostki granitowej. W latach 50. XX wieku w Alei NMP odbywały się kilkakrotnie wyścigi samochodowe.

Jest jedyną w Polsce – obok szczecińskiej alei Jedności Narodowej – tego pokroju drogą przypominającą francuskie bulwary.

Pełni funkcje handlowe, usługowe, finansowe i kulturalne. Przeważają kamienice klasycystyczne i późnoklasycystyczne, rzadziej eklektyczne; występuje również zabudowa współczesna.

[edytuj] Nazwa

Mimo że w rejestrze ulic widnieje nazwa „Aleja”, trakt przez częstochowian zwany jest „Alejami”, gdyż zwyczajowo, z amerykańska, dzieli się ją na trzy „aleje” (choć numeracja domów jest ciągła):

• „pierwsza aleja” – od placu Daszyńskiego do wiaduktu nad torami kolejowymi,
• „druga aleja” – od owego wiaduktu do placu Biegańskiego,
• „trzecia aleja” – od placu Biegańskiego do parków podjasnogórskich, gdzie przechodzi w aleję Henryka Sienkiewicza.

I aleja znajduje się w granicach dzielnicy Stare Miasto, II i III aleja – w Śródmieściu.

Domy położone w pierzei północnej mają numery parzyste, a w południowej – nieparzyste.

Początkowo zwana była Aleją Panny Maryi, później – tak jak obecnie, choć na przestrzeni lat modyfikowano nieco zapis (Aleja Panny Marji, Aleja Najświętszej Marii Panny).
W czasie okupacji hitlerowskiej początkowo zmieniono jej nazwę na Marien-Allee, a 28 stycznia 1942 na Adolf Hitler-Allee.

[edytuj] I aleja

• 12 – wzniesiony na podwójnej działce przed 1849, należał do rodziny Wolbergów. Na przełomie XIX i XX w. siedziba drukarni i hotel żydowski, w dwudziestoleciu międzywojennym mieścił się w nim teatr letni („ogródek Wolbergów”), w którym wystawiano sztuki, wygłaszano odczyty, odbywały się występy kabaretów i operetek oraz festyny. Po II wojnie światowej kino „Tęcza”. Obecnie po przebudowach ulokowano w nim domy handlowe.
• 13 (narożnik ul. Piłsudskiego) – wybudowany około 1878. Na przełomie XIX i XX w. na piętrze znajdowało się Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia”, a na parterze cukiernia Rudzkiego. W 1905 w budynku siedzibę miał Komitet Rewolucyjny, w dwudziestoleciu międzywojennym – mało przyzwoity klub bilardowy, w Polsce Ludowej – wykwintna restauracja Bristol, a od 1996 – częstochowska redakcja Gazety Wyborczej. Niegdyś eklektyczny, obecnie pozbawiony cech stylowych.
• 14 (narożnik ul. Wilsona) – Dom Adolfa Frankego, pochodzącego z Wielkopolski ewangelika, właściciela przędzalni i fabryki włókienniczej. Wybudowany w latach 1901–1903. W dwudziestoleciu międzywojennym siedziba hotelu „Victoria”. Podczas II wojny światowej leżał na skraju „dużego getta”, co spowodowało, że ulokowano w nim żydowskie warsztaty rzemieślnicze i stał się punktem przerzutowym dla uciekających z getta. Po jego likwidacji w domu Frankego mieścił się niemiecki szpital i hotel wojskowy, a po wojnie – Liceum Technik Plastycznych i jego internat. Eklektyczny z przewagą cech neorenesansowych.

W czasie II wojny światowej I aleja znajdowała się w granicach „dużego getta”.

[edytuj] II aleja

• 16 (narożnik Wałów Dwernickiego) – dawny zajazd, zbudowany po 1850. Legenda głosi, że nocowali tu Fryderyk Chopin i konfederaci barscy. Późnoklasycystyczny, z ryzalitami.
• 17 – pierwotnie szpital wybudowany w latach 1835–1838, kierowany w latach 1883–1907 przez Władysława Biegańskiego. W 1969 został wyburzony, a na jego miejscu postawiono Powszechny Dom Towarowy („Merkury”).
• 19 – zbudowany przed 1871 z przeznaczeniem na teatr (funkcjonował do 1908). Następnie do 1923 mieściło się tu kino „Paryskie”, później różne instytucje finansowe (obecnie bank PKO BP). Późnoklasycystyczny.
• 24 (narożnik al. Kościuszki) – eklektyczny o elementach neogotyckich zbudowany pod koniec XIX w. Do 1922 Częstochowskie Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe, następnie Spółdzielczy Bank Ludowy.
• 27 (narożnik al. Wolności) – Dom Kohna (Dom Bata) wybudowany w 1865. Na parterze mieściła się cukiernia z drewnianą werandą od strony al. Wolności (ta ostatnia przetrwała do lat 50. XX w.), a w latach 30. XX w. – sklep obuwniczy firmy Bata (stąd nazwa). Na piętrze znajdował się początkowo kinematograf, później kinoteatr „Corso”, a w latach 1916–1939 kino „Odeon”. Późnoklasycystyczny, o elementach eklektyzmu z przewagą cech neorenesansowych.
• 34 – bank wybudowany w latach 1903–1904, początkowo jako rosyjski Bank Państwa. W II RP miał tu siedzibę Bank Polski, w PRL-u Narodowy Bank Polski, a następnie Bank Śląski (obecnie ING Bank Śląski). Eklektyczny z przewagą cech neorenesansowych, z jasną dekoracją fasady.

W połowie długości II alei znajduje się skrzyżowanie z al. Wolności (zobacz: Dom Księcia, Dom Biegańskiego) i al. Kościuszki (dawniej obie nosiły nazwę ul. Teatralnej), stanowiącymi część tzw. „osi pracy”. W tymże miejscu Aleję przecina jedyna w mieście trasa tramwajowa (od 1959).

[edytuj] III aleja

• 47 (narożnik ul. Nowowiejskiego) – popówka (dawna siedziba duchowieństwa prawosławnego), w dwudziestoleciu międzywojennym rzymskokatolicki pałac biskupi, po 1945 Powiatowy Sztab Wojskowy, w latach 70. XX wieku przeznaczona na cele muzealne, od 2007 jako Muzeum Pielgrzymowania (część Muzeum Częstochowskiego). Zbudowany w 1875, późnoklasycystyczny.
• 54 – kuria metropolitalna, późnoklasycystyczny budynek z ok. 1870, pierwotnie dom mieszkalny, później także siedziba Stowarzyszenia Kupców. We wnętrzu kolekcja dzieł sztuki zgromadzona przez biskupa Teodora Kubinę.
• 56 – neogotycki kościół rektoralny pw. Najświętszego Imienia Maryi wybudowany w latach 1859–1861
• 56 – IV LO im. Sienkiewicza (dawny klasztor ss. mariawitek) wraz z pomnikiem patrona szkoły
• 64 – Ośrodek Kultury Filmowej i Miejska Galeria Sztuki.

W latach 2005-2007 dokonano gruntownej przebudowy III alei ([1]).