Bitwa pod Falkirk (1298)
Z Wikipedii
| Bitwa pod Falkirk Pierwsza szkocka wojna o niepodległość (1296 - 1328) |
|||||||||||||||||
| Data | 22 lipca 1298 | ||||||||||||||||
| Miejsce | Falkirk | ||||||||||||||||
| Wynik | zwycięstwo Anglików | ||||||||||||||||
| Terytorium | Szkocja | ||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
| Pierwsza szkocka wojna o niepodległość |
|---|
|
Bitwa pod Dunbar - Bitwa pod Stirling - Bitwa pod Falkirk - Bitwa pod Methven - Bitwa pod Bannockburn - Bitwa pod Old Byland |
Bitwa pod Falkirk - odbyła się 22 lipca 1298 roku i była jedną z wielu batalii podczas walk o niepodległość Szkocji. Bitwa zakończyła się wygraną Anglików.
Spis treści |
[edytuj] Siły angielskie i ich inwazja na Szkocję
Zwycięstwo Williama Wallace’a w bitwie pod Stirling i jego najazdy na północną Anglię spowodowały, iż król Edward I Plantagenet postanowił jak najszybciej pokonać szkockich „buntowników”. Zaprzestał walk z królem Francji Filipem IV i wiosną 1298 roku zaczął zbierać armię pod Yorkiem. Nielekceważąc przeciwnika, starannie przygotowywał się do inwazji. Zgromadził około 21500 ludzi, w tym 3000 ciężkozbrojnej jazdy i 4000 lżej zbrojnych jeźdźców. Po swoim dowództwem miał wielonarodowe oddziały – poza Anglikami, byli tam walijscy łucznicy, piechurzy z Irlandii oraz kusznicy i rycerze z Gaskonii.
3 lipca armia Edwarda przekroczyła graniczną rzekę Tweed w Coldstream i pomaszerowała w kierunku Edynburga i Stirling. Słabe oddziały szkockie nie stawiały oporu, tylko zaczęły się wycofywać, stosując taktykę spalonej ziemi. Wkrótce zaczęło to doskwierać licznej armii angielskiej, która musiała maszerować przez spustoszony kraj. Zapasy wiezione w taborach stawały się niewystarczające, a flota z Berwick, która miała dostarczać zaopatrzenie, nie mogła wypłynąć w morze, z powodu złej pogody. W wojsku spadała dyscyplina, dochodziło też do tarć między żołnierzami różnego pochodzenia. Mimo to Edward zdołał dotrzeć do Edynburga, gdzie przebywał dwa tygodnie, czekając na powrót oddziałów wysłanych w celu zdobycia Dirleton i dwóch sąsiednich zamków. Następnie ruszył dalej, dążąc do stoczenia ze Szkotami walnej bitwy. Utrzymując surowymi metodami porządek w armii, dotarł do Kirkliston, położonego blisko Linlithgow. Tam wojska angielskie rozbiły obóz. Jako że przeciwnik unikał przyjęcia bitwy, Edward I zaczął rozważać wycofanie się do Edynburga.
[edytuj] Siły szkockie
Tymczasem Wallace, po Stirling obdarzony tytułem Strażnika Królestwa Szkocji, z trudem zbierał własną armię. Znaczna część szkockich panów nie chciała walczyć pod jego rozkazami, bardziej licząc na sukces w rokowaniach z angielskim monarchą. Z racji zawarcia przez Edwarda rozejmu z Filipem IV, nie można było oczekiwać na ewentualne posiłki francuskie. Nie udało sie też zaciągnąć piechurów w Niemczech. Ostatecznie Wallace zebrał około 10 000 – 12 000 ludzi, głównie wolnych chłopów i przedstawicieli drobnej szlachty. dołączyło do niego jakieś 3500 jazdy (w tym 1000 ciężkozbrojnej), dowodzonej przez Johna „Rudego” Comyna. Szkoci rozbili obóz w lesie koło Falkirk, w bliskiej odległość od Kirkliston. Wallace, wiedząc o złej sytuacji w angielskim obozie, zamierzał go w nocy zaatakować.
[edytuj] Przed bitwą
Stan wojsk króla Edwarda, faktycznie nie był najlepszy. Brak żywności powodował wzrost dezercji, a także kolejne konflikty między poszczególnymi oddziałami. Jednej nocy doszło do regularnego starcia między walijskimi łucznikami a Anglikami. Jedak wkrótce potem, do Edwarda przybyło dwóch szkockich rycerzy, którzy zdradzili Wallace’a. Poinformowali monarchę o jego planach, miejscy pobytu i liczebności jego wojsk. Aramia angielska 21 lipca zwinęła obóz i pomaszerowała na Falkirk.
[edytuj] Uszykowanie wojsk obu stron
Edward I chciał zaskoczyć Szkotów i zmusić ich do stoczenia bitwy, co w pełni mu się udało 22 lipca.
Wallace, nie mając innego wyjścia, musiał przygotować się do walki. Zajął pozycję na niewielkim wzgórzu, otoczonym częściowo przez grząski teren. W pierwszej linii, ustawił cztery zwarte, koliste formacje piechoty, tzw. schiltrons. Każda z nich liczyła po 2000 – 3000 ludzi, uzbrojonych głównie w czterometrowe włócznie. Przed frontem i po bokach schiltrons Szkoci powbijali zaostrzone pale, powiązane ze sobą (miały one utrudnić atak angielskiej jazdy). Odstępy między formacjami włóczników zapełniały grupy łuczników z Ettrick. Poszczególnymi schiltrons dowodzili: sir John Steward z Bonhill, sir John Grahame z Dundalff, Duncan Mac Duff hrabia Fife i sam Wallace. Za piechota stanęła jazda pod dowództwem Comyna.
Armia angielska została podzielona przez Edwarda I na cztery kolumny. Dwie, złożone głównie z jazdy i ciężkozbrojnej piechoty, mieli pod swoją komendą Henry de Lacy, hrabia Lincoln i zarazem marszałek Anglii oraz Anthony Beck, biskup Durham. Ich zadaniem było wyjść na flanki i tyły Szkotów. Pozostałymi dwoma kolumnami dowodził sam król. Składały się one w większości z walijskich łuczników oraz irlandzkich procarzy, i miały uderzyć w drugim rzucie, wiążąc przeciwnika od czoła.
[edytuj] Bitwa
Bitwę rozpoczęły oddziały Lincolna i Durhama. Pierwszy z nich trafił jednak na grząski teren przed szkockim frontem i został ostrzelany przez szkockich łuczników. Mimo to Anglicy doznawszy pewnych strat zdołali, skręciwszy bardziej na lewo, dostać się na twardszy grunt i po sformowaniu szyków zaszarżowali na prawe skrzydło Szkotów. W tym samym czasie kolumna Durhama zaszła od wschodu lewą flankę wojsk Wallace’a i również zaatakowała. Szkoccy łucznicy, stojący między schiltrons, zostali wybici, zwłaszcza że większość jazdy Comyna nie stawiła czoła Anglikom i uciekła, zostawiając piechotę na pastwę losu (trudno osądzić, czy była to celowa zdrada, czy tylko zwykłe tchórzostwo). Mimo to włócznicy Wallace’a stawili zażarty opór nacierającej jeździe. Wielu angielskich rycerzy zginęło (między innymi pięciu lub sześciu templariuszy),a jeszcze więcej straciło konie.
Edward I, widząc nieskuteczność ataków kawalerii, rozkazał wycofać ją poza zasięg Szkotów. Do ataku ruszyli łucznicy i procarze, którzy rozpoczęli morderczy ostrzał formacji wroga, tym łatwiejszy, że resztka jazdy szkockiej, która pozostała na polu bitwy, uciekła na sam widok strzelców. Szeregi schiltrons zostały znacznie osłabione przez miotane na nie strzały i kamienie. Zaraz potem ponownie uderzyła angielska kawaleria. Tym razem rycerze wdarli się głęboko w szyk włóczników. Po nich zaatakowali piechurzy Edwarda I. Wynik tej krwawej walki był przesądzony. Mnóstwo Szkotów zginęło, wśród nich dowódcy schiltrons – Steward, Grahame i hrabia Fife. Wkrótce opór ustał, a ci którzy przeżyli, rzucili się do ucieczki, zawzięcie ścigani przez Anglików po rzekę Carron. Ranny Wallace, zebrawszy trzy setki niedobitków, również zbiegł z pobojowiska. U brodu na rzece rozbił jeszcze ścigającą go grupę angielskich jeźdźców, po czym wycofał się na północ, do lasów Callander.
[edytuj] Rezultat bitwy
Bitwa zakończyła się całkowitą klęską Szkotów. Najprawdopodobniej zginęło ich od 6500 do 8000. Natomiast straty angielskie były niewielkie. O wyniku bitwy zdecydowało skuteczne wykorzystanie przez Edwarda I łuczników. Swoim ostrzałem osłabili oni szkockie schiltrons tak, że jazda mogła rozbić formacje włóczników. Batalia była pierwszym, wielkim zwycięstwem angielskim, odniesionym właśnie dzięki łukowi.
Wśród przyczyn szkockiej klęski upatruje się także wybranie przez Wallace’a złej pozycji dla swej armii (pozbawionej jakiejś naturalnej osłony) oraz brak ruchliwości schiltrons, które stojąc w miejscu, tylko oczekiwały na ruch przeciwnika.
Zwycięstwo pod Falkirk nie przesądziło jednak o podbiciu Szkocji. Wygłodniałe wojska angielskie dotarły do St. Andrews, gdzie spaliły tamtejsze opactwo, po czym wycofały się do Edynburga, a stamtąd do Anglii. Edward I pozostawił co prawda silne garnizony na ziemiach szkockich, ale na razie nie mógł zająć się pełnym podbojem tego kraju, miał bowiem problemy z opozycją we własnym królestwie. Później zaczęły go zajmować sprawy francuskie.
Wśród Szkotów klęska zachwiała dotychczasową zgodność pomiędzy najważniejszymi osobami kierującymi powstaniem oraz pomiędzy przywódcami poszczególnych klanów Szkocji. Zaczęło się szerzyć zwątpienie we własne siły, niechęć wobec wojny oraz w przyszłość i sens powstania. Wallace, choć przeżył, utracił dotychczasową pozycję (i tytuł Strażnika Szkocji), a także poparcie wśród części Szkotów. Mimo to, aż do 1305 roku, nadal walczył z Anglikami
[edytuj] Bibliografia
- Jarosław Wojtczak, Bannockburn 1314, Warszawa 2003 (seria Historyczne Bitwy)
