Proca

Z Wikipedii

Ten artykuł może zawierać twórczość własną lub niezweryfikowane dane. Pomóż Wikipedii, dodając przypisy.

Proca - historyczna broń miotająca wykorzystująca siłę odśrodkową, składająca się ze sznura lub rzemienia, w środku długości którego znajduje się miseczka na pocisk, wykonana ze skóry lub tkaniny. Miotano z niej zwykłymi kamieniami lub pociskami z suszonej gliny albo odlewanymi z ołowiu. Aby z niej wyrzucić pocisk, należy trzymać końce sznurka w jednej ręce i kręcić nimi coraz szybciej. Gdy sznurek nabierze odpowiedniej prędkości, należy wypuścić z ręki jeden koniec sznura, uwalniając w ten sposób pocisk. Celne miotanie z procy wymaga dużego doświadczenia i wyczucia. Popularnie procą nazywana jest broń działająca na innej zasadzie - proca neurobalistyczna.

Metoda miotania opisana powyżej, jest nieefektywna zarówno pod względem celności jak i zasięgu. Gdyby tej techniki używali starożytni wojownicy i myśliwi, proca nie zyskałaby najmniejszego znaczenia jako broń. W ten sposób mogłaby służyć jedynie do zabawy.

Wzmianki historyczne, potwierdzone współczesnymi rekordami Guinnessa, opisują procę jako broń o potężnym zasięgu (> 400 m) i śmiertelnej sile rażenia. Taka efektywność jest możliwa jedynie przy stosowaniu właściwej techniki, która nie ma nic wspólnego z szybkim wirowaniem procy nad głową.

W pewnych warunkach możliwe jest skuteczne miotanie z procy nawet przy wykorzystaniu pojedynczego obrotu. Obrót pojedynczy lub wielokrotny służy jedynie do napięcia linek i przygotowania się do momentu rzutu, a nie do nadania ostatecznej prędkości wylotowej pocisku. Wstępne obroty (obrót) wcale nie muszą być bardzo szybkie. Decydujący jest ostatni moment (ok. 150 stopni), w którym miotacz gwałtownie przyśpiesza procę, na podobnej zasadzie jak przy rzucaniu "zza siebie" długiego kijka/pałki trzymanego za jeden koniec lub jak przy miotaniu strzały za pomocą atlatl'u.

Nie jest to jedynie bierne wypuszczenie jednego z wirujących sznurków, ale dynamiczna akcja całego ciała, która towarzyszy każdemu zwykłemu rzutowi, np. kamieniem, oszczepem, piłeczką itp.

Napięta proca nie stanowi jedynie przedłużenia miotającego ramienia, dodatkowo przyśpiesza swój obrót wokół dłoni ciągnącej ją po zakrzywionej trajektorii. Dzieje się tak, ponieważ siła odśrodkowa powoduje, że sznurki dążą gwałtownie do położenia maksymalnie zewnętrznego. Jest ono w przybliżeniu przedłużeniem ramienia miotacza na tej samej zasadzie jak w katapulcie (trebuszu). Ramię miotacza (a właściwie jego całe ciało) jest trochę jak ramię trebusza, które napędza zawieszoną - początkowo pod kątem, a ostatecznie prawie wyprostowaną - procę.

[edytuj] Historia

Proca była jedną z najstarszych historycznych broni miotających i najłatwiejszą do wykonania. Używana była jako broń myśliwska i bojowa przynajmniej od okresu neolitu do XVI wieku. Różne odmiany procy, wykonywane z różnych materiałów, znane były praktycznie we wszystkich rejonach świata poza Australią, aczkolwiek nie we wszystkich były szeroko używane. Proca raczej nie była stosowana w rejonach, gdzie upowszechnił się łuk (z wyjątkiem Asyrii).

Dawne proce z reguły nie zachowały się do chwili obecnej z uwagi na nietrwałość materiałów, lecz mimo to najstarszy egzemplarz znaleziono w Egipcie w grobowcu Tutenchamona (XIV w. p.n.e.). Proce były szeroko używane w starożytności w całym basenie Morza Śródziemnego. Najbardziej znane użycie procy - pokonanie wojownika Goliata przez pasterza Dawida celnym rzutem z procy, zostało opisane w Biblii (I Księga Samuela, napisana ok. VII/VI w. p.n.e. i odnosząca się do wydarzeń z ok. X w. p.n.e.). Oddziały procarzy były następnie używane m.in. w armii rzymskiej. Najsłynniejszymi procarzami, już w starożytności znanymi ze swoich umiejętności, byli mieszkańcy Balearów, służący m.in. w armii kastylijskiej. Proca była szeroko używana także we wczesnym średniowieczu, chociaż w bardziej ograniczonym zakresie z uwagi na pojawienie się kusz i broni palnej. Używały jej także ludy Ameryki Południowej. Ostatnie zanotowane użycie proc na większą skalę nastąpiło w 1572 podczas bitwy z Hugenotami pod Sancerre. Później proca została wyparta przez doskonaloną broń palną i jako broń była wykorzystywana sporadycznie. Nietypowym użyciem było użycie proc do miotania małych granatów ręcznych podczas hiszpańskiej wojny domowej w latach 30. XX wieku.