Bitwa pod Linköping
Z Wikipedii
| Bitwa pod Linköping wyprawa Zygmunta III Wazy do Szwecji 1598-1599 |
|||||||||||||||||
 Bitwa pod Linköping |
|||||||||||||||||
| Data | 25 września 1598 | ||||||||||||||||
| Miejsce | Linköping, Szwecja | ||||||||||||||||
| Wynik | zwycięstwo Szwedów | ||||||||||||||||
| Przyczyna | bunt Karola Sudermańskiego | ||||||||||||||||
| Terytorium | Szwecja | ||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
Bitwa pod Linköping (lub bitwa pod Stångebro) – bitwa rozegrana 25 września 1598, w czasie wyprawy króla polskiego i szwedzkiego Zygmunta III Wazy do Szwecji w obliczu jawnego buntu Karola Sudermańskiego.
Spis treści |
[edytuj] Geneza
Po śmierci Jana III Wazy w 1592 tron Szwecji zajął Zygmunt III Waza, choć był katolikiem i był już królem Rzeczypospolitej. Odmówiono mu jednak koronacji, aż do czasu przyjęcia wyników zjazdu kleru luterańskiego w Uppsali, która zdecydowała, że Szwecja jest krajem protestanckim. W rezultacie Zygmunt III podpisał 19 lutego 1594 "królewskie zaręczenie", w którym przyrzekał stanom szwedzkim zachować wolność religijną dla wyznania augsburskiego. Zagwarantowano wolność religijną, ale tylko protestanci mogli piastować wysokie stanowiska. Po podpisaniu tego aktu został koronowany na króla i odpłynął do Polski, pozostawiając władzę w rękach regenta Karola Sudermańskiego i senatorów.
Wobec sprzecznych decyzji na tle politycznym, militarnym i religijnym, powstała w 1595 w czasie riksdagu w Söderköping konfederacja stanów niższych, po stronie króla opowiedziała się Finlandia, szlachta szwedzka i Sztokholm. Król wysłał poselstwo do Szwecji, w wyniku którego w czasie riksdagu w Arboga w 1597 Karol Sudermański utrwalił swoją władzę jako regent i pomimo braku poparcia zajął południową Szwecję. W międzyczasie (25 listopada 1596 – 24 lutego 1597) fińscy stronnicy króla zajęci byli powstaniem fińskiego chłopstwa przeciwko wprowadzeniu osobistego poddaństwa (ang. Club War lub Cudgel War, fin. Nuijasota, szw. Klubbekriget).
Ostatecznie w 1598 za zgodą polskiego Sejmu król wyruszył ze zbrojną interwencją do Szwecji na czele wojsk najemnych niemieckich i węgierskich, wspartych polską artylerią. Przewóz zapewniły mu statki holenderskie i angielskie zajęte w Gdańsku. Latem 1598 flota króla zajęła Kalmar i popłynęła dalej na północ. Niestety król utracił kontakt z korpusem Flemminga, który miał wesprzeć go uderzeniem z Finlandii. Pomimo wygranej bitwie pod Stegeborgiem oddziały króla znalazły się w okrążeniu i wycofały do Linköping.
[edytuj] Bitwa
Stångebro to rejon 2 mostów na rzece Stångån, znanych jako Stora Stångebro i Lilla Stångebro, obecnie w centrum Linköping, w XVI wieku poza miastem. Wojska Karola Sudermańskiego nadeszły od strony wschodniej rankiem 25 września 1598. Na tę wieść wojska Zygmunta III Wazy (głównie najemnicy niemieccy i węgierscy, w skład jego sił wchodziła też polska artyleria) wyszły z miasta i do spotkania doszło w rejonie 2 mostów. Obie armie składały się głównie z piechoty z niewielkim udziałem kawalerii, jednak przewagę królowi dawała polska jazda biegła w walce na białą broń.
Poranna mgła sprzyjała ukryciu sił przed oczyma wroga, co wykorzystał Karol Sudermański.
Pierwsze zaatakowały oddziały księcia Karola (pod dowództwem Andersa Lennartssona i Samuela Nilssona) odnosząc szybkie zwycięstwo w rejonie Stora Stångebro i wypierając wojska królewskie za rzekę. Po przegrupowaniu ruszyły na Lilla Stångebro, gdzie oddziały króla Zygmunta III Wazy zajęły już dogodną pozycję obronną na wschodnim brzegu rzeki. Tutaj walki były bardziej zacięte, a o porażce króla zadecydował brak polskiej kawalerii, która akurat zajęta była powstrzymywaniem wroga na innym odcinku.
W rezultacie zginęło ok. 2000 zwolenników króla, z czego duża część utopiła się przy przeprawie przez rzekę. Sam król wraz z wojskiem dostał się do niewoli, gdy część szwedzkich stronników króla nieoczekiwanie zmieniła stronę pod sam koniec bitwy, a pozostałe wojska królewskie wycofały się do Kalmaru.
[edytuj] Po bitwie
Król Zygmunt III Waza odzyskał wolność, lecz za cenę wydania swoich szwedzkich stronników, m.in. kanclerza Eryka Sparre. Wojska koalicji opuściły Sztokholm, który już wkrótce zajął książę Karol Sudermański.
Pozbawiony silnej floty, a tym samym posiłków, król musiał wrócić do Rzeczypospolitej, nie mając ani sił ani środków na tę wojnę, którą rozpoczął na czele części wojsk 30 października 1598 roku. Wkrótce w rękach króla został tylko Kalmar (obsadzony przez silną, głównie polską załogę), ale zdobyty został 12 maja 1599 przez wojska księcia (twierdzę poddano, gdy skończyły się zapasy żywności).
W lipcu 1599 Zygmunt III Waza został zdetronizowany, za to uznano jego syna Władysława, pod warunkiem, że w ciągu 6 miesięcy 4-letni Władysław na zawsze opuści Polskę i zerwie wszelkie kontakty z rodziną oraz zostanie w Szwecji wychowany w wierze luterańskiej.
W czasie riksdagu w Linköping w 1600 Karol Sudermański został obwołany królem, od 1603 zwał siebie Karolem IX. 19 marca 1600 arystokratycznych stronników króla osądzono i skazano na śmierć, po czym wyroki wykonano.
W wyniku bitwy rozwiązana została unia polsko-szwedzka 1592-1599, a Szwecja stała się stronnikiem sił protestanckich w Europie, co było nie bez znaczenia w czasie wojny trzydziestoletniej. I Rzeczpospolita jeszcze wielokrotnie prowadziła wojny ze Szwecją (wojna polsko-szwedzka toczona z przerwami w latach 1600-1629, potop szwedzki), aż do III wojny północnej, gdy Szwecja utraciła status mocarstwa na rzecz Rosji.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Mówią wieki Kircholm 1605, Gambit hetmański (pl)
- Potop polski (pl)
- Kriget mot Sigismund 1598-1599 (sv)
