Brygada Rezerwowa Kawalerii "Wołkowysk"

Z Wikipedii

Zasugerowano, aby ten artykuł zintegrować z artykułem Brygada Rezerwowa Kawalerii Wołkowysk.

Brygada Rezerwowa Kawalerii „Wołkowysk” – wielka jednostka kawalerii Wojska Polskiego.

Spis treści

1 Mobilizacja
2 Udział w wojnie obronnej 1939 r.
3 Obsada i skład brygady w kampanii wrześniowej
4 Źródła:
5 Zobacz też:

[edytuj] Mobilizacja

W rejonach Białegostoku i Wołkowyska koncentrowało się Zgrupowanie Ośrodków Zapasowych Suwalskiej i Podlaskiej Brygady Kawalerii oraz 14 Dywizjonu Artylerii Konnej pod dowództwem płk. Edmunda Heldut-Tarnasiewicza - ostatniego komendanta Szkoły Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. 15 września do Białegostoku przybył gen. bryg. Wacław Przeździecki i w porozumieniu z dowódcą Okręgu Korpusu III Grodno gen. bryg. Józefem Olszyną-Wilczyńskim, objął dowództwo grupy wojsk zapasowych korpusu. Z biegiem czasu do Zgrupowania Ośrodków Zapasowych w Wołkowysku zaczęły nadchodzić z Białegostoku oddziały zapasowe. 14 września znajdowały się tam zapasowe pułki kawaleryjskie przeznaczone dla Grupy Operacyjnej „Narew”. Były to:

110 Pułk Ułanów – zapasowy pułk 10 Pułku Ułanów Litewskich dla Podlaskiej BK - sformowany w Izabelinie koło Wołkowyska
101 Pułk Ułanów – zapasowy pułk 1 Pułku Ułanów Krechowieckich dla Suwalskiej BK - sformowany w Białymstoku.
102 Pułk Ułanów – sformowany z resztek 2 Pułku Ułanów Grochowskich z Suwalskiej BK

Na skutek braku łączności z SGO „Narew” i wkroczeniem 17 września oddziałów Armii Czerwonej z mobilizowanych pułków utworzono Rezerwową Brygadę Kawalerii „Wołkowysk”. Dowództwo zadecydowało, że w wypadku starć z wojskami Armii Czerwonej brygada ma podjąć próbę przedostania się na Litwę. Ostatecznie w skład brygady weszły: 101, 102, 110 Pułki Ułanów, 103 Pułk Szwoleżerów – pieszy oraz Pułk osłonowy „Wołkowysk” . Na skutek braku ekwipunku dla 103 Pułku Szwoleżerów zabrakło koni oraz uzbrojenia przeciwpancernego. 102 Pułk Ułanów składał się z części 1,2 i 4 szwadronów 2 Pułku Ułanów Grochowskich z Suwalskiej BK, które dotarły 10 września do Wołkowyska, po klęsce nad Narwią. Ogólnie w całym zgrupowaniu brakowało pododdziałów specjalnych: broni pancernej, oddziałów pionierów, artylerii przeciwlotniczej i artylerii konnej.

[edytuj] Udział w wojnie obronnej 1939 r.

Na wieść o wkroczeniu do Polski wojsk bolszewickich pułki rezerwowej BK opuściły Wołkowysk w nocy z 18 na 19 września, kierując się na Izabelin – Mosty nad Niemnem. Przemarsz ten zabezpieczany był przez pułk osłonowy rotmistrza Wiszowatego. Po wykonaniu tego zadania pułk udał się za resztą zgrupowania. Następnie w miejscowości Mosty otrzymał rozkaz marszu na Skidel w celu uwolnienia żołnierzy polskich, internowanych tam przez wojska bolszewickie. 20 września doszło w Skidlu do walki z bolszewickim oddziałem pancernym, który stracił 8 czołgów.

Odejście na Litwę utrudniała oddziałom polskim obecność Armii Czerwonej, znajdującej się między Niemnem a Wilią. 19 września doszło do bitwy pod Dziąbowem 101 Pułku Ułanów z czołgami i piechotą sowiecką zakończonej zwycięstwem Polaków. W wyniku starcia przeciwnik stracił 12 czołgów. Walki prowadził również idący na odsiecz Lwowa 110 Pułk Ułanów, który po drodze zmuszony był likwidować zgrupowania dywersyjne w miejscowościach Ostrin i Jeziory.

W rejonie Grodna, gdzie skierowały się oddziały brygady, dowództwo nad wszystkimi siłami polskimi przejął generał Przeździecki. Brygada toczyła walki z podjazdami pancernymi wroga, starając się powstrzymać parcie bolszewickich oddziałów na zachód i próbujących zdobyć Grodno. Szwadron podporucznika Ryszarda Głuskiego ze 102 Pułku Ułanów, jako jeden z pierwszych przekroczył most na Niemnie i uderzył na oddziały bolszewickie odrzucając je od rzeki. Ułani 102 pułku przez dzień 21 września jeszcze kilkakrotnie kontratakowali wrogie oddziały, wspierając obrońców Grodna. Na rozkaz generała Przeździeckiego, po południu oddziały polskie opuściły Grodno przekraczając Niemen w Hożej i wieczorem osiągnęły skraj Puszczy Augustowskiej nad Czarną Hańczą.

Tego samego dnia wieczorem bolszewickie oddziały pancerne zaatakowały 101 Pułk Ułanów pod wsią Kodziowice koło Sopoćkiń i okrążyły go. O świcie 22 września na rozkaz dowódcy pułku majora Stanisława Żukowskiego, szwadrony ruszyły do ataku w szyku pieszym. Doszło do walki na bagnety. W ten sposób oddziały próbowały utorować sobie drogę do granicy litewskiej. Na początku bitwy prowadząc atak zginął dowódca 3 szwadronu porucznik Stanisław Dobrzański. Zginął, też dowódca pułku major Żukowski.

Przez cały dzień 22 września trwały walki w Puszczy Augustowskiej. Tego dnia pomiędzy wsiami Teolin i Baliniety, na wzgórzu Baliszówka, po dostaniu się do niewoli został rozstrzelany dowódca OK. III generał brygady Józef Olszyna-Wilczyński wraz ze swym adiutantem kapitanem Mieczysławem Strzemeskim. Egzekucji dokonali bolszewiccy czołgiści na oczach żony generała.

Wobec zdecydowanej przewagi przeciwnika generał Przeździecki zarządził wieczorem 23 września wycofanie jednostek polskich na Litwę i dnia następnego większość zgrupowania przekroczyła granicę polsko-litewską, gdzie następnie zostali internowani.

Inne oddziały postanowiły walczyć dalej. W głąb Puszczy Augustowskiej ruszyły grupy 110 Pułku Ułanów podpułkownika Jerzego Dąbrowskiego i część 102 Pułku Ułanów rotmistrza Sołtykiewicza. 24 września rozgorzały walki oddziałów polskich z jednostkami pancernymi wroga i kawalerią, chciały one otoczyć i zniszczyć polskie zgrupowanie. Walki toczyły się pod Krasnym Borem oraz w rejonie Delistowa Dużego nad Biebrzą. Zgrupowanie polskie, ciągle atakowane przez wojska bolszewickie, poniosło duże straty. Najbardziej ucierpiał szwadron rotmistrza Bolesława Moczulskiego. Oddział ten został rozbity, a jego dowódca zgiął. Wielu ułanów 110 pułku dostało się do niewoli.

W nocy z 24 na 25 września resztkom 110 pułku udało się oderwać od nieprzyjaciela i dotrzeć do drogi prowadzącej do Łomży. Pułkownik Dąbrowski, ciężko chory postanowił wówczas rozwiązać pułk. Nie widział dalszej możliwości walki, gdyż tereny zajęte były już przez wojska bolszewickie i niemieckie. Z decyzją tą nie zgodził się zastępca dowódcy pułku major Henryk Dobrzański, który postanowił ruszyć w kierunku Warszawy. Chęć kontynuacji walki wyraziło około 180 ułanów. Zastępcą dowódcy został rotmistrz Sołtykiewicz. Oddział przedzierając się, dotarł do miejscowości Krubki pod Warszawą, gdzie żołnierze dowiedzieli się o kapitulacji stolicy. Na skutek tego major Dobrzański zamierzał przedostać się do SGO „Polesie” generała Franciszka Kleeberga, aby kontynuować walkę. Na wieść o złożeniu broni przez oddziały SGO „Polesie” major Dobrzański początkowo zamierzał przedrzeć się ze swoim oddziałem na Węgry. Ostatecznie jednak zdecydował się kontynuować walkę w Polsce. Na początku października 1939 roku swojemu zgrupowaniu nadał nazwę: Oddział Wydzielony Wojska Polskiego, a sam przyjął pseudonim „Hubal”. Przeprawił się przez Wisłę pod Maciejowicami i skierował w Góry Świętokrzyskie. Przemieszczając się przez lasy suchedniowskie, włoszczowskie i koneckie oddział walczył z wojskami niemieckimi, prowadząc walkę partyzancką. W pierwszych dniach listopada oddział przeszedł do lasów spalskich i tam działał. Major „ Hubal” – Henryk Dobrzański zginął w walce z Niemcami 30 kwietnia 1940 roku pod Anielinem.

[edytuj] Obsada i skład brygady w kampanii wrześniowej

Dowództwo i sztab:
- dowódca Brygady – płk. Edmund Heldut-Tarnasiewicz
- zastępca dowódca Brygady - mjr. Bogumił Szumski
Pułk Osłonowy „Wołkowysk”
- dowódca - rtm. Ryszard Wiszowaty
101 Pułk Ułanów
- dowódca mjr. Stanisław Żukowski od 22.09.1939 mjr. Stanisław Siciński
- zastępca dowódcy - mjr. Stanisław Siciński
102 Pułk Ułanów
- dowódca - mjr. Jerzy Florkowski
- zastępca dowódcy - rtm. Stanisław Sołtykiewicz
110 Pułk Ułanów
- dowódca - ppłk. Jerzy Dąbrowski
- zastępca dowódcy - mjr. Henryk Dobrzański – „Hubal”
103 Pułk Szwoleżerów (pieszy)
- dowódca - ppłk. w st. sp. Zdzisław Kwiatkowski
- zastępca dowódcy - rtm. Julian Bąkowski

[edytuj] Źródła:

Jan Przemsza Zieliński, - Wrześniowa Księga Chwały Kawalerii Polskiej - wyd. Bellona
Bohdan Królikowski, - Czas ułanów - wyd. Bellona Warszawa 1993