Cerkiew św. Mikołaja w Białowieży
Z Wikipedii
Cerkiew św. Mikołaja w Białowieży należy do parafii prawosławnej pw św. Mikołaja Cudotwórcy. Świątynię wzniesiono w latach 1895-1897. Z ikonostasem z kolorowej chińskiej porcelany, jest jedynym tego typu zabytkiem w Polsce.
Fundatorem cerkwi był car Aleksander III, który osobiście w sierpniu 1894 roku wizytował budowę nowej, murowanej świątyni. Powstała ona w miejsce poprzedniej, drewnianej, z powodu złego stanu technicznego przeznaczonej do rozbiórki. W styczniu 1895 roku wyświęcono nową cerkiew, która uchodziła za najpiękniejszą w całej guberni grodzieńskiej.
Puszcza Białowieska od 1888 roku należała do prywatnych dóbr carskich, w Białowieży znajdował się pałac carski, z którego władca korzystał podczas przyjazdów na polowania, zatem świątynia pełniła rolę carskiej cerkwi.
Budowla została wzniesiona z czerwonej cegły, którą na miejscu wyrabiał Niemiec sprowadzony z Górnego Śląska, Juliusz Karol Miller. Do postawienia fundamentów użyto ciosanych kamieni z Puszczy Białowieskiej. Bryłę świątyni zwieńczyły dwie kopuły, jedna z nich była przeznaczona na dzwonnicę. Dzwon, o wadze 125 kg, był tak donośny, że przy sprzyjających warunkach atmosferycznych jego głos niósł się aż na obrzeża Puszczy Białowieskiej. Z Petersburga sprowadzono ikonostas z chińskiej porcelany. Ostateczne prace wykończeniowe zamknięto w 1897 roku, tuż przed wizytą w Białowieży następcy Aleksandra III, cara Mikołaja II.
W 1900 roku do parafii należało 2315 wiernych. Byli to potomkowie pierwszych mieszkańców Białowieży – Rusinów, dawnych osadników przybyłych na teren Puszczy Białowieskiej. W sierpniu 1915 roku prawosławną ludność Białowieży zmuszono do przesiedlenia w głąb Rosji. Równocześnie wywieziono większość wyposażenia cerkiewnego.
Podczas I wojny światowej spalił się jedynie dom psalmisty, sama cerkiew ocalała. W okresie dwudziestolecia międzywojennego wyremontowano świątynię, zakupiono nieduży dzwon.
Już pierwszego dnia II wojny światowej, 1 września 1939 roku, kiedy wczesnym rankiem nad Białowieżą przeleciały dwa samoloty niemieckie, zrzucając bomby, świątynia została znacznie zniszczona. Z dwóch pocisków, które trafiły w świątynię, jeden eksplodował wewnątrz. Prace remontowe podjęto w czerwcu 1943 roku: odnowiono malowidła ścienne, ikony, naprawiono ikonostas, wrota carskie. Nowe wyświęcenie świątyni miało miejsce 17 października 1943 roku, wzięli w nim udział również miejscowi przedstawiciele władz niemieckich.
Okres okupacji niemieckiej zaznaczył się jednak tragicznymi wydarzeniami w historii Białowieży -był czasem masowych egzekucji, a jedno z miejsc straceń usytuowane było u wejścia na plac cerkiewny (obecnie upamiętnia je głaz z tablicą pamiątkową). Na przycerkiewnych drzewach mocowano szubienice, na których wieszano skazańców. Każda egzekucja odbywała się na oczach mieszkańców, których spędzano z całej Białowieży. Pierwszej egzekucji na drzewach przy cerkwi dokonano 9 września 1942 roku, ostatniej 17 września 1943 r. Ogółem powieszono w tym miejscu ponad 90 osób.
W pierwszych latach po wojnie zostały namalowane obrazy wewnątrz kopuły i u jej podstawy. Cementowo-kamiennym murkiem odgrodzono plac cerkiewny od ulicy. W 1974 roku zakupiony został nowy dzwon. W latach 80. odnowione zostało wnętrze świątyni. Kolejne wielkie prace remontowe, podczas których m.in. wymieniono pokrycie dachowe, odmalowano cerkiew, odrestaurowano freski miały miejsce w latach 90.
Dawne tradycje chóralne (przy cerkwi za czasów carskich działał chór uczniowski oraz drugi, złożony z urzędników) kontynuują działające przy parafii dwa zespoły chóralne – dorosłych i młodzieżowy, które są laureatami międzynarodowych festiwali i konkursów muzyki cerkiewnej.
[edytuj] Źródła
- Piotr Bajko, Białowieża. Parafia prawosławna św. Mikołaja, Parafia Prawosławna św. Mikołaja w Białowieży, Białystok 2006
