Dymitr Kantemir
Z Wikipedii
| Książę Dymitr Kantemir 1673-1723 |
||||||
 |
||||||
| Władca Mołdawii | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
|
||||||
|
Dymitr Kantemir (ur. 26 października 1673 w Jassach lub Silişteni, zm. 21 sierpnia 1723 w Dmitriewce koło Charkowa) – książę Mołdawii; naukowiec, humanista i pisarz.
- mołdawski, rumuński Dimitrie Cantemir lub Demetriu Cantemir
- rosyjski Дмитрий Константинович Кантемир
- turecki Dimitri Kantemiroğlu
Spis treści |
[edytuj] Życie
Syn mołdawskiego księcia Konstantyna Kantemira. W wieku 14 lat został wysłany do Carogrodu (Stambułu), gdzie w zamian za uwolnienie swego starszego brata Antiocha dostał się do niewoli osmańskiej, w której znajdował się do 1691 roku[1]. Nauki pobierał w szkole greckiej znajdującej się pod opieką carogrodzkiego patriarchatu. Mówił biegle po mołdawsku, grecku, łacińsku, francusku, włosku, staro-cerkiewno-słowiańsku, rosyjsku, turecku, arabsku i persku (pod koniec swojego życia władał 11 językami)[2][3]. Interesował się filozofią, teologią, historią i geografią. Poświęcał się także studiom religii i tradycji Wschodu oraz literaturze pięknej. W 1693 r. na niecały miesiąc objął tron mołdawski, po czym musiał emigrować do państwa osmańskiego. Po 17 latach, przy poparciu osmańskiego sułtana, został w 1710 roku faktycznym władcą Mołdawii.
Po objęciu mołdawskiego tronu, z początku tajnie, potem oficjalnie rozpoczął pertraktacje z carem Rosji, Piotrem I Wielkim, który prowadził działania wojenne przeciw Turcji. W kwietniu 1711 roku Mołdawia zawarła sojusz wojskowy i polityczny z Rosją. Po nieudanym powstaniu antytureckim w Mołdawii i niepowodzeniach Rosjan w wojnie z Turcją, Kantemir emigrował do Rosji, gdzie żył z początku na Ukrainie, potem zamieszkał w Petersburgu. Pracował jako radca Piotra Wielkiego przy przeprowadzaniu reform oraz w kampaniach wojennych. W 1714 r. został członkiem Akademii Nauk w Berlinie. Po przedwczesnej śmierci był pochowany w Moskwie. W 1935 roku jego ciało zostało przewiezione do Jassów w Rumunii. Jego syn Antioch Kantemir został słynnym pisarzem rosyjskim.
[edytuj] Twórczość
Twórczość D. Kantemira jest bardzo obszerna, są to prace z zakresu: filozofii, historii, geografii, etnografii, muzykologii, filologii i literatury pięknej. Większość dzieł została stworzona w Rosji i jest ściśle powiązana tematycznie z ojczystą Mołdawią.
Do napisania traktatu Dywan lub kłótnia mądrego ze światem (1698, młd., rum. Divanul sau Gâlceava înţeleptului cu lumea) zainspirowały go dzieła autorów średniowiecznych, piszących o sprzeczności woli duszy z wolą ciała. Powieść alegoryczna Historia hieroglificzna (1705, mołd., rum. Istoria ieroglifică) jest pierwszą powieścią napisaną w języku mołdawskim i rumuńskim. Wydarzenia polityczne w Mołdawii z przełomu XVII i XVIII w. są w niej przedstawione jako spór o następstwo tronu, toczący się między państwem Lwa, rządzonym przez Jednorożca (tzn. Kantemira) a państwem Orła, którym włada Gawron (wołoski książę Konstantyn Brynkoweński, mołd., rum. Constantin Brâncoveanu). Barokowa budowa utworu zawiera liczne dygresje, wątki poboczne i rozważania filozoficzne [4]. W 1716 roku pod wpływem niemieckiego filozofa Leibniza i berlińskiej Akademii Nauk napisał w łacinie pracę pdt. Opis Mołdawii (łac. Descriptio Moldaviae), pierwszą pracę naukową dotyczącą mołdawskiej historii, geografii, systemu politycznego, cerkwi prawosławnej, obyczajów i piśmiennictwa. Praca ta do dzisiaj posiada niemałą wartość naukową i literacką. Do opisu Mołdawii Kantemir załączył własnoręcznie nakreśloną mapę. W Europie i Azji stała się sławna jego Historia świetności i upadku Imperium Osmańskiego (1714-1716, łac. Historia incrementorum atque decrementorum Aluae Othomanicae), powstała na bazie jego wcześniejszych studiów orientalnych źródeł oraz doświadczeń zdobytych w czasie pobytu w Carogrodzie. Dzieło zostało przetłumaczone na język angielski, francuski i niemiecki. W Kronice starożytności Rzymiano-Mołdawiano-Wołochów (1717, łac. Hronicul vechimii romano-moldo-vlahilor) broni błędną tezę o czysto rzymskim pochodzeniu Mołdawian i Wołochów (podobnie jak późniejsi przedstawiciele rumuńskiego odrodzenia narodowego z tzw. szkoły siedmiogrodzkiej).
[edytuj] Dzieła
- 1698 - Divanul sau Gâlceava înţeleptului cu lumea (Jassy).
- 1700 - Sacrosanctae scientiae indepingibilis imago
- 1705 - Istoria ieroglifică (w postaci rękopisu).
- 1714 - Monarchiarum physica examinatio
- 1714-1716 - Historia incrementorum atque decrementorum Aluae Othomanicae
- 1716 - Descriptio Moldaviae
- 1716-1717 - Vita Constantini Cantemyrii cognomento Senis, Moldaviae principis
- 1717 - Hronicul vechimii romano-moldo-vlahilor
- 1722 - Systema ili sostojanie magometanskoj religii
- 1871-1901 - Prinicpele Demetriu. Opere, 8 tomów (Bukareszt: Academia Română)
- Tom I - Descriptio Moldaviae. 1872.
- Tom II - Descrierea Moldovei, tradusă din textul original latinesc. 1875.
- Tomy III i IV - Istoria Imperiului Otoman. Traducere de Dr. Ios. Hodosiu. 1876, 1883, 2 tomy
- Tom V, Część I - Evenimentele Cantacuzinilor şi Brâncovenilor din Ţara-Muntenească. Część II - Divanul sau gâlceava înţeleptului cu lumea. 1878.
- Tom VI - Istoria ieroglifică. Compendiolum universae logices institutionis Eucomium in B. Van-Helmont. 1883.
- Tom VII - Vita Constantini Cantemyrii cognomento senis Moldaviae Principis. - Collectanea orientalia. 1883.
- Tom VIII - Hronicul vechimii a Romano-Moldo-Vlahilor. 1901.
- 1973-1987 - Opere complete (Bukareszt).
- 1997 - Descriera Moldovei (Kiszyniów).
[edytuj] Galeria portretów
 W wieku młodzieńczym (strój osmański). |
 W okresie panowania (1710-1711). |
 Na stronie tytułowej pierwszego wydania „Opisu Mołdawii” (1716). |
 Inna wersja poprzedniego portretu |
 |
 Znaczek pocztowy Związku Radzieckiego, 1973 (Michel 4175, Scott 4132) |
Przypisy
- ↑ Valentová, Libuše: Dimitrie Cantemir, w: Slovník rumunských spisovatelů (Praga: Nakladatelství Libri, 2001; strona 68).
- ↑ Valentová, Libuše: Dimitrie Cantemir, w: Slovník rumunských spisovatelů (Praga: Nakladatelství Libri, 2001; strona 68).
- ↑ Našinec, Jiří: Dimitire Cantemir, w: Slovník spisovatelů. Rumunsko (Praga: Odeon, 1984; strona 125).
- ↑ Našinec, Jiří: Cantemir, Dimitrie: Děje hieroglifické, w: Slovník světových literárních děl (Praga: Odeon, 1988; tom 1 "A-L", strona 153).
[edytuj] Bibliografia
- Bădărău, Dan: Filosofia lui Dimitire Cantemir (1964).
- Călinescu, George: Istoria literaturii române de la origini pînă în prezent (Bukareszt: Fundaţia Regală pentru Literatură şi artă, 1941).
- Măciucă, Constantin: Dimitrie Cantemir (Bukareszt: 1972).
- Našinec, Jiří: Dimitire Cantemir, w: Slovník spisovatelů. Rumunsko (Praga: Odeon, 1984; str. 125-127).
- Našinec, Jiří: Cantemir, Dimitrie: Děje hieroglifické, w: Slovník světových literárních děl (Praga: Odeon, 1988; tom 1 "A-L", str. 153-154).
- Panaitescu, Petre P.: Dimitrie Cantemir (Bukareszt: 1958).
- Popescu-Judetz, Eugenia: Prince Dimitrie Cantemir, Theorist and Composer of Turkish Music (Stambuł: Pan Yayıncılık, 1999).
- Tănăsescu, Manuela: Despre Istoria ieroglifică (1970).
- Vaida, P.: Dimitrie Cantemir şi umanismul (1972).
- Valentová, Libuše: Dimitrie Cantemir, w: Slovník rumunských spisovatelů (Praga: Nakladatelství Libri, 2001; strony 68-69).
