Erazm Ciołek (biskup płocki)

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy Erazma Ciołka, biskupa płockiego. Zobacz też:
* Erazm Ciołek (mnich, średniowieczny uczony, znany także jako Witelon)
* Erazm Ciołek (sufragan krakowski).

Erazm Ciołek (ur. w 1474 w Krakowie – zm. 9 września 1522 w Rzymie) – biskup płocki i dyplomata, wcześniej sekretarz królewski Aleksandra Jagiellończyka, dyplomata, poseł i mecenas sztuki i literatury. Zgromadził wielki księgozbiór, a wykonany dla niego mszał jest zaliczany do arcydzieł wczesnego polskiego piśmiennictwa.

Urodził się na początku roku 1474 w mieszczańskiej rodzinie właścicieli krakowskiej winiarni przy ul. Świętej Anny - Stanisława Ciołka i jego żony Anny. Niektóre źródła (S. Orgelbranda Encyklopedja Powszechna, tom V, 1899) podają, że był synem księdza. W młodości obracał się w kręgach uniwersyteckich przeżywającej swój rozkwit Akademii Krakowskiej. Kształcił się tu od 1485, uzyskując stopień bakałarza w 1487, a magistra w 1491 (wg innych źródeł - w 1489 został magistrem, a w 1491 uzyskał doktorat z filozofii). Dzięki nawiązanym kontaktom, jako młody zdolny humanista otrzymał posadę książęcego sekretarza w Wilnie u wielkiego księcia Aleksandra Jagiellończyka. Wkrótce stał się jego ulubieńcem i dzięki niemu zaczął błyskotliwą karierę. Mimo iż posiadał tylko niższe święcenia, był kanonikiem, dziekanem i prepozytem kapituły wileńskiej (1499). W 1500 ustąpił z funkcji w Wilnie i w 1501 z polecenia Aleksandra udał się z poselstwem od wielkiego księcia Litwy do Rzymu, do papieża Aleksandra VI. Jego zadaniem było uzyskanie papieskiej przychylności w sprawie powrotu do katolicyzmu litewskich Rusinów (wg dzisiejszej terminologii - Białorusinów), w tym nawrócenia na katolicyzm wielkiej księżnej Heleny oraz pozyskanie środków na walkę z "niewiernymi". Wygłosiwszy na papieskiej audiencji 31 marca 1501 wiernopoddańczą ("obediencjonalną") oraz antyturecką mowę uzyskał przychylność papieża, sukces swej misji, a ponadto liczne inne korzyści: od przywilejów dla litewskich kościołów, po godności osobiste (tytuł hrabiego pałacowego, protonotariusza apostolskiego, przywilej derogacyjny - usuwający konieczność szlachectwa, niezbędny do posiadania tych funkcji i urzędów). W trakcie pobytu we Włoszech uzyskał u Filipa Berwalda stopień doktora prawa kanonicznego. Przebywał w Rzymie kilka miesięcy i wrócił na początku 1502, otrzymując urząd sekretarza u swego dobroczyńcy Aleksandra, który podczas pobytu Ciołka w Rzymie został (po śmierci Jana Olbrachta) królem Polski. Szybko awansował w hierarchii kościelnej, nie unikając fałszerstw (przy pomocy fałszywych świadków przeprowadził 14 kwietnia 1502 przed sądem królewskim wywód swego rzekomego szlachectwa z herbem Sulima - dzięki temu mógł zostać kanonikiem krakowskim). Wkrótce otrzymał kanonie w Poznaniu, we Wrocławiu, we Włocławku i prawdopodobnie w Płocku, a w Sandomierzu uzyskał prepozyturę kolegiaty Matki Boskiej. Po śmierci biskupa płockiego Przerębskiego w 1503, dzięki królewskiej protekcji otrzymał jego wakujący urząd, który objął 26 stycznia 1504. W marcu brał udział w sejmie piotrkowskim jako senator.

W tym samym roku, pod koniec grudnia, wyruszył do Rzymu z drugą swą dyplomatyczną misją. Jego zadaniem było z jednej strony złożenie w imieniu nowego króla Aleksandra Jagiellończyka zwyczajowej formalnej obediencji papieżowi Juliuszowi II, ale z drugiej - co dla królestwa było ważniejsze - potwierdzenia w Rzymie zawartego wiele lat wcześniej, w 1466, pokoju toruńskiego kończącego wojnę trzynastoletnią. Potwierdzenie to potrzebne było m.in. do zmuszenia księcia saskiego Fryderyka III Mądrego do złożenia polskiemu królowi hołdu. 1 marca 1505 odbył wraz z towarzyszącą mu świtą okazały wjazd poselski do Rzymu. Miał w Rzymie obok spraw wagi pierwszorzędnej liczne inne drobniejsze sprawy do załatwienia, w tym finansowe. Potwierdzenia pokoju toruńskiego - mimo wygłoszenia 10 marca 1505 przed papieżem płomiennego przemówienia - nie uzyskał (interweniował tu też bowiem u papieża cesarz Maksymilian I), a w sprawie hołdu Fryderyka wyjednał zaledwie brewe (papieski dekret niższej rangi) nakazujące Fryderykowi złożenie hołdu przed polskim królem. Pozostałe sprawy, wypływające z odbytego poselstwa, załatwił pozytywnie, zadbawszy przy tym o dalsze korzyści dla własnej osoby, własnej diecezji, dla Kościoła w Polsce oraz dla króla. Przebywał w Rzymie do 12 września 1505, uzyskawszy w ciągu sześciu miesięcy 13 audiencji u papieża, zyskując sobie jego przychylność i - idącą wraz z nią - przychylność większości kardynałów, choć nie brak też było czasie jego pobytu prób podkopania jego pozycji dworskimi intrygami.

Lata 1506-18 spędził głównie na zarządzaniu płocką diecezją, choć jeździł zarówno na sejmy, jak i do króla, także po śmierci Aleksandra Jagiellończyka - do jego brata i następcy Zygmunta I. W 1510 roku bezskutecznie zabiegał o urząd arcybiskupa gnieźnieńskiego. Od tego czasu datuje się jego konflikt z Janem Łaskim. W 1511 odbył poselstwo w imieniu króla do księżnej mazowieckiej Anny, słał królowi memoriały dotyczące polityki międzynarodowej (stosunki z Krzyżakami i z wielkim księstwem moskiewskim. Odegrał rolę w negocjacjach matrymonialnych Zygmunta z Boną Sforza (był w grupie senatorów witających ją w Ołomuńcu). W diecezji płockiej zręcznie gospodarował, przyczyniając się do wzrostu jej znaczenia i bogactwa, a także do jej rozwoju, nie tylko przez budowę nowych kościołów, kaplic i ołtarzy, ale również przez poprawę organizacji zarządzania podległym sobie terytorium do ożywienia gospodarczego, np. wzmożenia kontaktów handlowych z Gdańskiem; oraz rozbudowy infrastruktury miejskiej, np. rozbudowy murów, budowy wodociągów w Płocku; do poprawy zdrowotności (zatrudnił lekarza, któremu płacił uposażenie). Dbał również o rozwój naukowy, a także moralny w swojej diecezji, surowo karząc występki.

W 1518 król Zygmunt I zlecił mu poselstwo na Sejm Rzeszy Nimieckiej do Augsburga, a także do nowego papieża - Leona X - do Rzymu. Kunszt oratorski Ciołka zabłysnął w Augsburgu 20 sierpnia 1518 na tyle jasno, że uzyskawszy u cesarza Maksymiliana audiencję 21 września został przezeń hojnie obdarzony, mianowany osobistym kapelanem, a także dostał od cesarza zlecenie jego osobistej misji do Rzymu związanej m.in. z koroną cesarską dla Niemiec. Maksymilian obiecał natomiast wesprzeć starania Erazma o nominację kardynalską. Zadanie, które powierzył mu król Zygmunt - dotyczące uregulowania z Niemcami sprawy krzyżackiej oraz poparcia przez Rzeszę w stosunkach z Moskwą, mimo zręczności dyplomatycznej Erazma, praktycznie nie powiodło się.

Do Rzymu dotarł 7 listopada, przywitany bardzo uroczyście (Leon X znał i cenił Erazma od dawna). Wkrótce jego misja po raz kolejny zakończyła się fiaskiem. Karol V, który po śmierci Maksymiliana I (12 stycznia 1519) wstąpił na tron cesarski w Niemczech i bardzo skutecznie przeciwdziałał, wraz z niektórymi kardynałami, zabiegom Ciołka. Nie brakowało też intryg rodaków - np. Jana Łaskiego sprzeciwiającego się ambicjom Ciołka zabiegającego o tytuł kardynała. W rezultacie nie udało się uzyskać potwierdzenia pokoju toruńskiego, nie powiodły się też zabiegi o ugodę z Moskwą. Dodatkowa misja Ciołka do Neapolu (w kwietniu i maju 1519, potem ponownie w styczniu 1520) w sprawie finansów królowej Bony także nie powiodła się - księżna-matka Izabela nie wypłaciła jej posagu, a spadek po królowej nepolitańskiej Joannie także pozostał nieuregulowany. Podczas całego swego pobytu we Włoszech udało się jednak Ciołkowi uzyskać wiele korzyści dla siebie osobiście, jak dla Kościoła polskiego i królestwa. Usilnie starał się też o kapelusz kardynalski dla siebie, co spotykało się z coraz większym sprzeciwem ludzi mu nieprzychylnych, którzy słusznie zarzucali mu prywatę i wykorzystywanie królewskiej misji do gromadzenia majątku. Opór ten doprowadził do tego, że kilkakrotnie przez króla napominany, latem 1521 został z poselstwa odwołany. Pozostawszy w Rzymie już na własną rękę, Ciołek podjął energiczne starania o mianowanie go kardynałem. Śmierć papieża w grudniu 1521 stanęła na przeszkodzie jego zabiegom; pozostawał jednak nadal w Rzymie, licząc na to, że z jednej strony król Zygmunt przywróci mu godność posła Królestwa Polskiego, a z drugiej - że następca Leona X - Hadrian VI wręczy mu wreszcie kardynalski kapelusz. Jakkolwiek Zygmunt prawdopodobnie rzeczywiście cofnął swoje odwołanie Erazmowi, to kardynałem nie zdążył już zostać - zmarł 9 września 1522 w wyniku panującej w Rzymie zarazy.