Eserowcy

Z Wikipedii

Eserowcy, eserzy (ros. эсеры) – skrót nazwy "Partia Socjalistów-Rewolucjonistów" (Партия социалистов-революционеров ПСР) – rosyjska nielegalna partia polityczna założona w 1901 roku przez rewolucjonistów wywodzących się z tzw. narodników. Program przewidywał przekształcenie Rosji w republikę demokratyczną, w której dominowałaby klasa chłopska. Partia domagała się także socjalizacji ziemi (tzn. przekazania decyzji o sposobie jej użytkowania wspólnotom wiejskim) i konfiskaty ziemi obszarniczej. Ważnym składnikiem partii była Organizacja Bojowa, stosująca terror (gł. zamachy na wysokich urzędników carskich) oraz odgrywająca znaczącą rolę w Rewolucji 1905 roku. Umiarkowana, legalna gałąź była określana jako trudowicy. Przywódcy: Wiktor Czernow – główny ideolog socjalistów-rewolucjonistów; Grigorij Gerszuni; Jewno Azef – organizator wielu zamachów, zdemaskowany jako agent Ochrany, Boris Sawinkow – czołowy działacz Organizacji Bojowej.

Po rewolucji lutowej partia wyszła z podziemia i zaczęła odgrywać dużą rolę polityczną. Eser Aleksander Kiereński został ministrem sprawiedliwości, następnie wojny, a od 18 lipca 1917 – premierem Rządu Tymczasowego; Wiktor Czernow otrzymał tekę ministra rolnictwa, Boris Sawinkow – wiceministra spraw wewnętrznych. Prowadzona przez rząd polityka kontynuacji wojny spowodowała niepopularność partii wśród robotników i żołnierzy, i choć nadal popierały ją masy chłopskie w partii nastąpił rozłam: frakcja lewicowych eserów (zwanych też w polskiej literaturze "lewymi eserami"), kierowana przez Marię Spiridonową, przeszła do opozycji. W jedynych wolnych wyborach do rozpędzonej później przez bolszewików Konstytuanty w listopadzie 1917 eserzy uzyskali około 17,1 mln głosów (41 proc.), podczas gdy partia bolszewików – tylko 9,8 mln.

Przewrót bolszewicki (rewolucja październikowa) został przeprowadzony z poparciem lewicowych eserów i weszli oni do rządu Lenina, natomiast "prawicowi" organizowali opór wobec bolszewików i poparli w wojnie domowej "białych". Eserami było wielu przywódców powstań chłopskich (m.in. Aleksander Antonow – przywódcy tzw. antonowszczyzny), a także m.in. Fanny Kaplan, która dokonała nieudanego zamachu na Lenina. Wygrana bolszewików skazała przywódców eserów na emigrację albo prześladowania w ZSRR. Dotyczyło to również lewicowych eserów, którzy nie poparli pokoju brzeskiego i w lipcu 1918 wystąpili przeciwko bolszewikom. W roku 1922 przywódcy eserowców aresztowani przez CzK i OGPU zostali w procesie pokazowym skazani na śmierć i długoletnie więzienie. Z uwagi na protesty działaczy socjalistycznych II Międzynarodówki wyroków śmierci nie wykonano. Żaden z sądzonych nie opuścił już jednak sowieckich więzień. Sawinkow zwabiony do ZSRR i schwytany przez OGPU został zamordowany w roku 1925 po pokazowym procesie (upozorowano samobójstwo). Ci, którzy przeżyli wielki terror lat trzydziestych, zostali zamordowani przez NKWD w egzekucjach na początku wojny niemiecko-sowieckiej – jesienią 1941 r. (m.in. Maria Spiridonowa).