Geografia Australii

Z Wikipedii

Australia – szósty pod względem wielkości kraj świata położony na kontynencie australijskim będącym najmniejszym spośród wszystkich kontynentów, błędnie uważanym przez niektórych, za wyspę. Najgęściej zaludnione jest wschodnie i południowo-wschodnie wybrzeże. Australia leży na półkuli południowej i wschodniej. Jest też najbardziej płaskim ze wszystkich kontynentów ze średnią wysokością wynoszącą 292 m n.p.m.

Spis treści 1 Położenie 2 Klimat 3 Góry 4 Pustynie 5 Wody śródlądowe 6 Przyroda

[edytuj] Położenie

Lokalizacja: Oceania, pomiędzy Oceanem Indyjskim od zachodu i południa a Oceanem Spokojnym od wschodu i północy.

Współrzędne geograficzne:
Rozciągłość południkowa: 3200 km
Rozciągłość równoleżnikowa: 4000 km

obszar:

• całkowity: 7 686 850 km²
• ląd: 7 617 930 km²
• woda: 68 920 km²

Linia brzegowa: 25 760 km

• najniższy punkt: Jezioro Eyre: 15 m p.p.m.
• najwyższy punkt: Góra Kosciuszki: 2228 m n.p.m.

[edytuj] Klimat

Kraj ten położony jest w zwrotnikowej i podzwrotnikowej strefie klimatycznej. Leży w umiarkowanej i międzyzwrotnikowej strefie oświetlenia Ziemi. Przecina ją zwrotnik Koziorożca. Czynnikami wpływającymi na klimat kontynentu są: bliskość zbiorników wodnych, szerokość geograficzna i odosobnienie kontynentu.

Na kształtowanie się warunków klimatycznych Australii wywiera wpływ położenie, zawartość lądu i nieznaczne urozmaicenie ukształtowania powierzchni, prądy morskie i układ stałych ośrodków barycznych.

Położenie Australii na półkuli południowej warunkuje odmienny rozkład pór roku niż na półkuli północnej. Styczeń jest najcieplejszym miesiącem w roku, zaś lipiec posiada najniższe temperatury. W związku z położeniem lądu na Zwrotniku Koziorożca wnętrze kontynentu ma klimat zwrotnikowy suchy, jego północne części wkraczają w strefę klimatu monsunów międzyzwrotnikowych, a części południowe znajdują się w zasięgu klimatu śródziemnomorskiego. Słabe rozczłonkowanie linii brzegowej, brak większych zatok sprawia, że przenikanie wpływów oceanicznych do wnętrza kontynentu jest nieznaczne. Wpływy te ogranicza na zachodzie wysoka krawędź Wyżyny Zachodnioaustralijskiej, a na wschodzie bariera Wielkich Gór Wododziałowych. Stąd Australia, mimo oceanicznego położenia, posiada na znacznej przestrzeni suchy klimat kontynentalny.

Suchość klimatu wnętrza Australii warunkują głównie układy mas powietrza, uzależnione od występowania niżów i wyżów barycznych. W porze letniej, od grudnia do marca, w wyniku silnego nagrzania lądu i powietrza, północną część kontynentu obejmuje niż australijski. W związku z tym niżem napływają tu z północnego zachodu wilgotne masy powietrza morskiego, jako monsun letni. Monsun ten powoduje wzrost zachmurzenia, opadów i nieznaczny spadek temperatury powietrza. W ten sposób w części północnej Australii nastaje pora deszczowa. W tym czasie południowa część lądu jest pod wpływem wyżu południowoindyjskiego, rozciągającego się między Afryką i Australią. Z wyżu tego do wnętrza lądu napływają masy powietrza zwrotnikowo-kontynentalnego, w postaci pasatu południowo-wschodniego, który swoją wilgoć pozostawia na wschodnich stokach gór. Na zachodzie kontynentu i we wnętrzu w tym czasie panuje susza.

W porze zimowej, która trwa od czerwca do września, układ cyrkulacji powietrza przesuwa się na północ, a cały niemal kontynent australijski jest pod wpływem wyżu australijskiego. Nad lądem panują wówczas zwrotnikowo-kontynentalne masy powietrza, z wyjątkiem krańców południowych, które są w zasięgu wiatrów zachodnich, związanych z pasem wędrujących niżów. Wiatry te przynoszą opady atmosferyczne. Również stoki Wielkich Gór Wododziałowych mają duże opady atmosferyczne, gdzie w zimie napływa pasat południowo-wschodni.

Temperatury powietrza i opady: Temperatura powietrza Australii wykazuje znaczny związek z szerokością geograficzną i pozornym ruchem Słońca w ciągu roku. Najcieplejszym miesiącem roku jest styczeń. W miesiącu tym najwyższe średnie temperatury powietrza występują w Australii Zachodniej (Marble Bar), gdzie wynoszą one około 33°C. Cała zachodnia część lądu, aż po okresową rzekę Coopers Creek, objęta jest izotermą 30°C. Na południe od tej izotermy temperatury są coraz niższe, aż do 15°C na wyspie Tasmania. Przebieg izoterm zbliżony jest do równoleżnikowego. Odchylenia spowodowane są napływem wilgotnych mas powietrza i pasatami.

W lipcu układ izoterm również zbliżony jest do równoleżnikowego. Najniższe średnie temperatury powietrza występują w południowo-zachodniej części lądu, na wschód od miasta Perth oraz w części południowo-wschodniej, w południowym dorzeczu rzeki Murray. Średnie temperatury powietrza w lipcu spadają tu poniżej 10°C. W ciągu pięciu miesięcy zimowych w części tej mogą występować temperatury około 0°C, jednakże pokrywa śniegowa nie utrzymuje się w ciągu zimy. Mniej więcej ze zwrotnikiem Koziorożca pokrywa się przebieg izotermy 15°C, a przez północne skrawki Ziemi Arnhema i Półwyspu Jork przebiega izoterma 25°C. Najwyższą średnią wieloletnią temperaturą powietrza na poziomie rzeczywistym (+24°C) zanotowano w miejscowości Darwin.

Przebieg opadów atmosferycznych w ciągu roku jest zróżnicowany. Opady letnie przeważają w północnej części kontynentu, na północ od zwrotnika Koziorożca. Na południu występują opady zimowe. W części wschodniej opady atmosferyczne utrzymują się w ciągu całego roku z przewagą w półroczu ciepłym po wewnętrznej stronie gór i w porze chłodnej na stokach wschodnich. W środkowej części lądu opady są skąpe lub ich brak.

Największa ilość opadów, powyżej 1000 mm rocznie, otrzymują północno-wschodnie krańce lądu, wybrzeża Kimberley, Ziemia Arnhema, półwysep Jork i wschodnie stoki Wielkich Gór Wododziałowych. Podobną ilość opadów w ciągu roku otrzymują Tasmania, Nowa Zelandia i wyspy Oceanii. Równoległe do wybrzeży, z wyjątkiem części zachodniej, ciągnie się następna strefa z roczną ilością opadów w granicach 500 - 1000 mm. Trzecia strefa, bardziej wewnętrzna otrzymuje 250 - 500 mm, natomiast wnętrze lądu poniżej 250 mm opadów rocznie.

Charakterystyczną cechą opadów atmosferycznych Australii jest ich nieregularny przebieg i występowanie. Często opady są gwałtowne, przekraczające jednorazową średnią sumę opadów, lub występują okresy kilkuletnie z bardzo mała ilością opadów.

[edytuj] Góry

Australia jest najniższym z kontynentów, średnia wysokość wynosi tu tylko 292 m n.p.m. a kulminacja, czyli Góra Kościuszki mierzy 2 228 m n.p.m. Wschodnią część kontynentu zajmują Wielkie Góry Wododziałowe. Górzysta jest również Tasmania, wyspa u południowo-wschodnich wybrzeży kontynentu australijskiego. Na zachód od Wielkich Gór Wododziałowych znajduje się południkowy pas Nizin Wewnętrznych, cechujący się w części środkowej endoreicznym układem sieci rzecznej. Na południu w pobliżu wybrzeża występuje południkowe pasmo Gór Flindersa, dochodzące do 1 165 m n.p.m. Na zachód od Nizin Wewnętrznych znajduje się rozległa Wyżyna Australijska.

[edytuj] Pustynie

Ogromne połacie kraju zajmują pustynie, półpustynie i stepy.

Zobacz:

• Wielka Pustynia Wiktorii
• Wielka Pustynia Piaszczysta
• Pustynia Gibsona

[edytuj] Wody śródlądowe

Australia jest kontynentem ubogim w wodę. Sieć rzeczna jest słabo rozwinięta, a największy system rzeczny Murray-Darling obejmuje część Australii wschodniej i południowo wschodniej. Obszary bezodpływowe zajmują aż 60% kontynentu, a dorzecze Murray-Darling ma powierzchnię około jednego miliona km² niewiele więcej niż obszar stanu Nowej Południowej Walii.

Przepływ wody przy ujściu Muray wynosi około 1 900 m³/s. Najdłuższą rzeką jest Darling 2 735 km. Długimi rzekami są lewobrzeżne dopływy Murray: Murrumbidgee (1 690 km) i Lachlan (1 500 km), ale nie zawsze koryta tych rzek są wypełnione wodą. Jedynie krótkie rzeki, do 300 km, spływające z Wielkich Gór Wododziałowych w stronę Oceanu Spokojnego oraz ze stoków w Australii Zachodniej są w większej części roku zasobne wodę, mają duże spadki i skaliste dna.

Wysokie klifowe wybrzeże Wielkiej Zatoki Australijskiej na zachód od Adelaide jest całkowicie pozbawione sieci rzecznej. We wnętrzu kontynentu sieć rzeczna ma wyłącznie charakter okresowy. Okresowe strumienie są określane jako "creeks".

Największe rzeki

	Nazwa	Długość (km)	Powierzchnia dorzecza w (w tys. km²)	Regiony przez które przepływa	Zlewisko
1	Murray	2 570	1 160	Alpy Australijskie, Równiny Południowe, Nizina Murray	Ocean Indyjski
2	Darling	2 735	630	New England, Nizina Darling, Nizina Murray	Murray
3	Murrumbidgee	1 690	135	Alpy Australijskie, Równiny Południowe, Nizina Murray	Murray
4	Lachlan	1 500	70	Góry Błękitne, Równiny Południowe, Nizina Murray	Murray
5	Coopers Creek	1 980	-	Góry Środkowoqueenslandzkie, Równiny Queenslandu, Kraina Strumieni, Kraina Słonych Jezior	Jezioro Eyre
6	Georgina-Eyre	1 100	-	Płaskowyż Barkly, Kraina Strumieni	Jezioro Eyre
7	Diamantina	900	-	Równiny Queenslandu, Kraina Strumieni, Kraina Słonych Jezior	Jezioro Eyre
8	Finders	832	108	Wyżyna Atherton, Równiny Queenslandu Nizina Karpentaria	Zatoka Karpentaria

Ze względu na okresowy charakter większości rzek długość oraz powierzchnie należy traktować jako orientacyjne.

Na kontynencie Australijskim występują liczne skupiska bezodpływowych jezior. Najliczniej występują w południowej części Centralnej Depresji (Australia Południowa). Za największe uważa się jezioro Eyre o zmiennej powierzchni, średnio około 9 000 km². Liczba jezior zależy ściśle od wielkości opadów atmosferycznych. Podczas sporadycznych, długotrwałych ulew prawie cała Centralna Depresja staje się ogromnym jeziorem. Inne skupiska jezior znajdują się w Australii Zachodniej - jeziora: Barlee, Cowan, Moore, Raeside, w środkowej części jezioro Carnegie, oraz na pograniczu Australii Zachodniej i Terytorium Północnego - jeziora: Mackay, Macdonald, Barlee, Hopkins. Największym jeziorem na terytorum Północnym jest jezioro Amadeusza. Pod Zwrotnikiem Koziorożca w Zachodniej Australii znajduje się jezioro Disappointment (tłum.rozczarowania). Nazwa jest bardzo słuszna, gdyż w jeziorze znajduje się słona woda, która intensywnie parując w gorącym suchym klimacie pozostawia solne tafle w misie jeziora. Takie powierzchnie wykorzystywane są jako tor do wyścigów samochodowych (np. jezioro Woomera w Australii Południowej).

Niewielkie jeziora słodkowodne znajdują się w południowej części Wielkich Gór Wododziałowych oraz w górach Tasmanii. Na obszarze północnej części Terytorium Północnego, wzdłuż wybrzeża, ciągnie się podmokły teren zwany "Błotami Arafura" całkowicie niedostępny w porze deszczowej.

Największe jeziora

	Nazwa	Powierzchnia w km²	Region	Stan
1	Eyre	8 000 - 10 000	Kraina Słonych Jezior	Australia Południowa
2	Torrensa	5 777	Gawler	Australia Południowa
3	Gairdner	5 500	Gawler	Australia Południowa
4	Frome	2 410	Kraina Słonych Jezior	Australia Południowa
5	Barlee	1 450	Wyżyna Vilgran	Australia Zachodnia
6	Cowan	1 035	Wyżyna Vilgran	Australia Zachodnia
7	Amadeusza	830	Rów Amadeusza	Terytorium Północne

W celu retencji wody i dla potrzeb hydroenergetycznych na granicy stanu Nowa Południowa Walia i Wiktoria wybudowano na rzece Murray i jej górskich dopływów system sztucznych zbiorników wodnych. Sztuczne jezioro z tamą Hume Weir wykorzystują gospodarczo dwa miasta Albury w Nowej Południowej Walii i Wodonga w Wiktorii. W Australii jest 70 zbiorników zaporowych o pojemności przekraczającej 100 mln/m³ i 12 o większej powierzchni. Najstarsza zapora funkcjonująca w Australii to Lower, o wysokości 18 m (zbudowana w 1861 r.). Około 75% zbiorników zaporowych powstało wyłącznie lub przede wszystkim na potrzeby nawadniania. Dzięki nim ponad 1,5 mln ha terenów może być wykorzystywanych pod uprawy rolne.

Najwyższe zapory Australii

	Nazwa tamy	Rzeka	Wysokość (m)	Rok ukończenia budowy
1	Dartmouth	Mitta-Mitta	180	1979
2	Thomson	Thomson	164	1985
3	Talbingo	Tumut	162	1971
4	Warragamba	Warragamba	142	1960 przebudowana w 1989 r.
5	Gordon (Pedder)	Gordon	140	1974
6	Reece	Pieman	122	1986
7	Eucumbene	Eucumbene	116	1958

Głównymi rezerwuarami wody słodkiej są wody podziemne w basenach artezyjskich. Powierzchnia ich obejmuje około 1/3 kontynentu. Źródła wodonośne znajdują się w skałach różnego pochodzenia, wieku i głębokościach od 30 do 1 km. Największy z nich Wielki Basen Artezyjski zajmuje środkową część wschodniej kontynentu. Na północy duże znaczenie mają wody z basenu Fitzroy, Ord-Victoria, York, na wschodzie z basenu Dawson-Mackenzie, Clarence, na południu z basenu Gippsland, Murray i Eucla.

[edytuj] Przyroda

W Australii żyje mnóstwo endemitów zwierzęcych takich jak torbacze: koala, kangury, wallabie. Stekowce: dziobaki i kolczatki. Ptaki: emu i kazuary czy papugi kakadu oraz wiele innych, jak np. należący do zimorodków - charakterystycznie się "śmiejący" - kukabura chichotliwa. Wzdłuż wschodniego i północnowschodniego wybrzeża stanu Queensland, w płytkich pacyficznych wodach morza Koralowego, znajduje się najwspanialsza osobliwość przyrodnicza Australii: Wielka Rafa Koralowa - Great Barrier Reef, którą Australijczycy określają jako "największą żyjącą istotę na ziemi", bo ciągnie się ponad 2 tysiące kilometrów. Innym cudem przyrody jest, znajdujący się w półpustynnej równinie stanu Terytorium Północne drugi co do wielkości monolit świata: góra Uluru zwana do niedawna Ayers Rock, czerwona skała mająca ok. 9 km obwodu, będąca świętym miejscem dla Aborygenów.

Osobliwościami świata roślinnego są eukaliptusy i roślinność twardolistna.