Torbacze
Z Wikipedii
| Torbacze | |
 |
|
| Systematyka | |
| Domena | eukarioty |
| Królestwo | zwierzęta |
| Typ | strunowce |
| Podtyp | kręgowce |
| Gromada | ssaki |
| Podgromada | ssaki żyworodne |
| Szczep | ssaki niższe |
| Nadrząd | torbacze |
| Nazwa systematyczna | |
| Marsupialia | |
| Illiger, 1811 | |
 Systematyka w Wikispecies |
|
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|
Torbacze, workowce (Marsupialia) - lądowe ssaki niższe, do których zalicza się około 330 gatunków o różnorodnym wyglądzie i trybie życia, a także różnych preferencjach pokarmowych, zarówno drapieżnych jak owadożernych, roślinożernych i wszystkożernych. Torbacze są drugą, obok ssaków łożyskowych (Placentalia), linią ewolucyjną ssaków (Mammalia). Anatomicznie różnią się od łożyskowców przede wszystkim występującą u większości gatunków torbą lęgową. Najmniejsze torbacze mają rozmiary małej myszy, największe kopalne gatunki osiągały rozmiary nosorożca[1], natomiast największe współcześnie żyjące przewyższają w pozycji wyprostowanej wzrost człowieka. Torbacze są znane w zapisie kopalnym z pokładów kredy.
Spis treści |
[edytuj] Występowanie
Współcześnie żyjące torbacze występują głównie w krainie australijskiej (ponad 200 gatunków), w mniejszym stopniu w Ameryce Południowej i Środkowej oraz jeden gatunek (dydelf północny) w Ameryce Północnej. Zostały introdukowane do Nowej Zelandii, na Hawaje i Wyspy Brytyjskie. Zajmują różne siedliska - od terenów suchych, pustynnych po tropikalne lasy deszczowe, a nawet tereny zurbanizowane.
[edytuj] Ewolucja
Najstarszym poznanym gatunkiem torbaczy jest wymarły †Sinodelphys szalayi, którego szczątki odkryto w 2003 w Chinach. Żył 125 mln lat temu. Kopalne torbacze są znane głównie z Ameryki Północnej i Południowej z okresu górnej kredy. Były szeroko rozprzestrzenione, ich ślady znaleziono na niemal wszystkich kontynentach. Największy rozkwit osiągnęły w Australii dokąd dotarły z Ameryki Południowej przez Antarktydę 100-65 mln lat temu. Prawdopodobnie zostały wyparte przez ssaki łożyskowe, a ich zasięg ograniczył się do dzisiejszego obszaru występowania dzięki utrudnionemu dostępowi łożyskowców do Australii i Ameryki Południowej.
[edytuj] Cechy charakterystyczne
Podstawową cechą odróżniającą torbacze od ssaków łożyskowych jest sposób rozrodu i rozwoju zarodka. Układ rozrodczy samic składa się z dwóch jajowodów i dwu macic połączonych z dwoma pochwami uchodzącymi do steku. U samców większości gatunków występuje rozwidlone prącie. U wszystkich torbaczy wytwarza się łożysko żółtkowe[2]. Nie występuje typowe dla ssaków wyższych właściwe łożysko omoczniowe, ponieważ samice po krótkotrwałej ciąży (od kilkunastu do kilkudziesięciu dni) rodzą młode w bardzo wczesnym stadium rozwoju. Dalszy rozwój przebiega u większości gatunków w fałdzie skóry tzw. torbie lęgowej (marsupium) samicy, do której młode przedostają się o własnych siłach. W torbie przytwierdzają się do sutków matki i rozpoczynają pobieranie pokarmu. Młode pozostaje w torbie matki przez kilka tygodni, a nawet miesięcy. Tylko nieliczne gatunki nie mają torby lęgowej. Najlepiej wykształconą torbę stwierdzono u kangurowatych i wombatowatych.
[edytuj] Budowa
Torbacze osiągają ciężar ciała od 4 g (Planigale ingrami) do 90 kg (kangur olbrzymi). Kształt ciała jest bardzo zróżnicowany. Jedne są podobne do szczura z wydłużonym pyskiem i dłuższymi tylnymi kończynami (monodelf południowy, zbójnik), inne typowo czworonożne, sprawnie biegające, podobne do wilka (wilk workowaty, diabeł tasmański), jeszcze inne - dwunożne, skaczące na tylnych nogach (kangury). Gatunki nadrzewne posiadają chwytne ogony lub fałdy skórne umożliwiające lot ślizgowy. Tylne kończyny wielu gatunków torbaczy są wyraźnie dłuższe od przednich, stanowią główny narząd ruchu. Palce, poza pierwszym palcem stopy większości gatunków, są zakończone pazurami. W skórze występują gruczoły łojowe i potowe. Torbacze są ssakami dwupochwowymi (Didelphia), w ich drogach rodnych występują dwie pochwy[3].
[edytuj] Tryb życia
Prowadzą głównie naziemny lub nadrzewny tryb życia, rzadziej podziemny lub ziemnowodny (japok). Większość jest aktywna w nocy. Poza okresem rozrodu żyją zwykle pojedynczo, z wyjątkiem kangurów i walabii, które występują stadnie.
[edytuj] Systematyka
W tradycyjnej klasyfikacji torbacze miały rangę rzędu, w którym wyróżniano 19 rodzin.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Ssaki niższe.Według najnowszych trendów wśród torbaczy wyróżnia się rzędy:
- dydelfokształtne (Didelphimorphia)
- skąpoguzkowce (Paucituberculata)
- beztorbiki (Microbiotheria)
- niełazokształtne (Dasyuromorphia)
- jamrajokształtne (Peramelemorphia)
- Notoryctemorphia (krety workowate)
- dwuprzodozębowce (Diprotodontia)
[edytuj] Znaczenie gospodarcze
Z wielu gatunków torbaczy wykorzystywane są futra i mięso.
Przypisy
- ↑ Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- ↑ Claudia Freyer,1 Ulrich Zeller2 & Marilyn B. Renfree, Ultrastructure of the placenta of the tammar wallaby, Macropus eugenii: comparison with the grey short-tailed opossum, Monodelphis domestica, J. Anat. (2002) 201, pp101–119 (format pdf) (en)
- ↑ Kazimierz Krysiak, Krzysztof Świeżyński: Anatomia zwierząt. T. 2. Warszawa: PWN, 2008. ISBN 978-83-01-13544-7.
[edytuj] Bibliografia
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, ss. 68-80. ISBN 83-01-14344-4.
- Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
- Wund, M. and P. Myers: Metatheria (en). (On-line), Animal Diversity Web, 2006. [dostęp 5 kwietnia 2008].
[edytuj] Zobacz też
|
|||||||||||||||||
