Georg Stiernhielm
Z Wikipedii
Georg Stiernhielm (ur. 7 sierpnia 1598 w parafii Vika w Dalarna, zm. 22 kwietnia 1672 w Sztokholmie), szwedzki urzędnik państwowy, badacz języka i skald, nazywany jest ojcem szwedzkiej sztuki skaldów.
[edytuj] Biografia
Stiernhielm urodził się 7 sierpnia 1598 roku we wsi Svartskärs w parafii Vika położonej w Dalarni jako Göran Olofsson. Jego ojciec Olof Marqvardsson był rolnikiem z prawem wydobywania rudy żelaza. Edukacja syna zaczęła się w szkole w Västerås. Stamtąd w celu zdobycia wykształcenia udał się w roku 1619 do Uppsali, gdzie przyjął nazwisko Lillia (wcześniej nazywał się Göran Olofsson lub też Georgius Olavi). W celu zdobycia funduszy na naukę udał się do Niemiec, gdzie pracował jako nauczyciel. W roku 1624 wrócił do Uppsali, ale już w następnym roku wrócił do Niemiec jako nauczyciel i przewodnik młodego Gyllenhielma, z którym potem odwiedził także Włochy, Francję, Holandię i Anglię. Informacja ta jest jednak do końca pewna, gdyż nie udało się zidentyfikować odpowiedniej osoby o tym nazwisku. W roku 1626 Stiernhielm został powołany przez biskupa Jana Rudbeckiusa na wykładowcę w gimnazjum w Västerås, a w krótki czas później został mianowany przez króla Gustawa II Adolfa "läsemästare för riddarhuset" (pol. "nauczycielem rycerzy") w ówczesnym Collegium illustre, które pozwoliło mu przyciągnąć ku sobie dużą uwagę. W roku 1630 został mianowany urzędnikiem sądowym sądu apelacyjnego w Dorpacie, zaś w roku 1631 nadano mu tytuł szlachecki i stał się lennikiem z dóbr Stjernlunds i Vasula w Łatgalii. W roku 1642 w tej krainie nadano mu tytuł o nazwie landtråd (doradca kraju), zaś w roku 1642 został wezwany do Sztokholmu, aby wziąć udział w pracach ustanowionej w tym czasie komisji prawniczej. Pozostał następnie w stolicy przez kilka lat, gdzie dzięki swoim talentom i umiejętnościom uzyskał szeroką sławę, a dzięki swoim wierszom uzyskał duże względy u królowej Krystyny. W roku 1648 został wiceprzewodniczącym sądu apelacyjnego w Dorpacie, jednak zaledwie objął ten urząd, a został wezwany ponownie do Sztokholmu, aby podjąć służbę w królewskim archiwum. W czasie drogi do stolicy zatonął statek, na którym płynął. Jemu samemu udało się uratować, jednak do stolicy dotarł zupełnie pozbawiony środków do życia. Tam został przyjęty łaskawie przez królową i w roku 1649 mianowany urzędnikiem archiwum królewskiego, jednocześnie służąc na dworze tworzeniem poezji, baletów oraz błaznowaniem. Był to dla niego najlżejszy i najszczęśliwszy czas. Szybko jednak popadł w niełaskę, obrażając ważne osoby z otoczenia królowej, i musiał wrócić do Łatgalii. Wygnany stamtąd w trakcie wojny z Rosją w roku 1656 przyjechał jeszcze raz z żoną i dziećmi do Sztokholmu, gdzie żył w biedzie do roku 1658, kiedy to król Karol X Gustaw mianował go sędzią w należącym wtedy do Szwecji regionie Trondheim. Jednak, gdy region ten przestał należeć do Szwecji w roku 1660, znów pozostał bez zajęcia, ale już w roku 1661 został powołany na członka rady królewskiej, a następnie członkiem zajmującego się sprawami skarbowymi Reduktionskollegium. Przyjęcia tej ostatniej funkcji jednak odmówił. Po utworzeniu urzędu Antikvitetskollegium został obrany w roku 1667 jego pierwszym przewodniczącym, dzięki czemu na starość nie cierpiał na brak pieniędzy, który doskwierał mu przez całe życie. Stiernhielm zmarł 22 kwietnia 1672 roku. W roku 1791 Akademia Szwedzka wybiła monetę na jego pamiątkę. Na jego płycie nagrobnej znajduje się napis "Vixit, dum vixit, laetus", który po polsku oznacza "Żył szczęśliwie, póki żył".
[edytuj] Stiernhielm z perspektywy
W swoich czasach Stiernhielm był najbardziej uczonym człowiekiem w całym królestwie Szwecji; jego literacka droga była tak wielostronna jak i szeroko zakrojona. Wśród jego 50-60 ważniejszych dzieł, z których zaledwie jedna piąta została wydrukowana i mniej więcej tyle samo zaginęło, znajdują się obok poezji pozycje z matematyki, nauk przyrodniczych, prawa, na temat zwyczajów społecznych, ze statystyki oraz, w największej liczbie, na tematy filologiczne. We wszystkich tych dziedzinach jego prace zostawiły swój ślad, i w prawie we wszystkich jego wkład był jak na tamte czasy odkrywczy. Zajmował się wieloma rzeczami i w rezultacie ukończył z nich niewiele. Był on, jak określił go Geijer, "we wszystkim wielkim prekursorem".
Jako matematyk był on pierwszym Szwedem, który uzyskał powszechne uznanie. Przywiózł on ze sobą do Szwecji wiedzę matematyczną, która była głównym obiektem jego studiów za granicą i która wcześniej była bardzo słabo znana na terenie tego państwa. Rząd wykorzystał jego wynikające z wiedzy matematyczne intuicje przy wprowadzaniu opartego na naukowych podstawach systemu miar i wag. Mówi się, iż był pierwszą osobą, która sprowadziła do Szwecji mikroskop oraz okulary słoneczne. Jako uczony prawnik przejrzał on wszystkie starsze prawa i wydał drukiem stary szwedzki zbiór praw Västgötalagen. Był pierwszym autorem, który do książek z prawem dodawał swój wyjaśniający komentarz. Jako filozof wyżej cenił on Platona i Plotyna od powszechnie wtedy preferowanego Arystotelesa, nie podobała mu się także filozofia kartezjańska, a kładziony w niej nacisk na doświadczenie określał jako "filozofowanie bez wyższego celu" oraz "filozofią sprowadzoną do poziomu błota".
Jeśli chodzi o historię i naukę o języku, które to nauki związał ze zobą, doprowadził swoje badania całkiem daleko i to nawet poza obszar, który można uważać za naukę. Prowadzony źle pojętym patriotyzmem przychylił się do przyjętej przez dawniejszych szwedzkich naukowców teorii, że wędrówka ludów miała swój początek w Szwecji. W związku z tym próbował znaleźć potwierdzenie dla tezy, iż od języka gockiego czy "staroszwedzkiego" pochodzą wszystkie inne języki. Jednocześnie jednak poczynił on pierwsze kroki w kierunku stworzenia językoznawstwa porównawczego.
Jego wielkość najlepiej ukazała się w osiągnięciach, jakich dokonał na w dziedzinie szwedzkiego języka i sztuki poetyckiej. Wiedział, że należy wzbudzać żywe zainteresowanie oraz szacunek dla dotychczas pogardzanej oraz lekceważonej jego mowy ojczystej oraz walczyć o jej czystość, o czym świadczy mistrzowskie jak na tamte czasy ujęcie opisu języka szwedzkiego w książce Gamla Svea och Götha mäles Fatebur, seu Lexicon vocabulorum antiquorum gothicorum. Stiernhielm oczyścił i ożywił język częściowo przez powrót do starych i autentycznych jego korzeni tkwiących w dawnym języku i języku ludowym oraz częściowo przez odejście od zbędnych obcych naleciałości. Jego aktywność jako skalda stanowi punkt zwrotny w szwedzkiej poezji, która do jego czasów realizowała się w pozbawionych polotu pieśniach ludowych o kilku obrazach o jednakowej wymowie lub utworach z niedopracowanymi rymami. Wraz z jego nadejściem poezja stała się prawdziwą sztuką skaldów, co z resztą sprawiło, że nazywano go "ojcem szwedzkiej sztuki skaldów". Jeszcze w trakcie jego życia (1668) została wydana pierwsza edycja jego utworów poetyckich: Musæ Suethizantes (tytułowa postać to bogini pieśni, która uczy układać wiersze i śpiewać pieśni po szwedzku). Za pomocą tej książki chciał on ustanowić podstawy literatury narodowej oparte głównie na formie pochodzącej z antyku. Unikając prostego naśladownictwa antycznych pisarzy, uprawiał w słabo dotąd rozwiniętym języku szwedzkim ich bogato wykształcone formy wierszowe i jednocześnie nie odrzucał nowszych układów wierszowych takich jak sonet czy aleksandryn, choć poruszał się w nich z mniejszą swobodą. Jego najbardziej znanym w Szwecji utworem poetyckim jest zapisany kunsztownym i dobrze brzmiącym heksametrem poemat dydaktyczny Hercules. Jego nazwa i fabuła były stare, jednak przedstawiał on właściwie obraz współczesnych autorowi zwyczajów i zawierał ostrzeżenie dla młodej szwedzkiej szlachty, której arogancja wynikająca z beztroskiego życia zaczynała się ujawniać na dworze królowej Krystyny. Na tym samym dworze wystawiane były "balety" Stiernhielma: Then fångne Cupido, Fredz-afl i Parnassus triumphans, które stanowiły mieszaninę balu kostiumowego oraz sztuki z pieśniami, gdzie częściowo wykonywane były pieśni, a częściowo były recytowanie wiersze. Tam przedstawiane były także jego "skecze" – alegoryczne przedstawienia bez tańca z krótkim tekstem, w którym przemieszany był wiersz z prozą.
Dopiero w późniejszych latach swojego życia napisał swoje zapisane heksametrem dzieło Bröllopsbesvärs ihågkommelse, które głównie opisuje w zabawny sposób z użyciem komicznego tonu różnorakie niespodzianki i trudności pojawiające się przed i po zawiązaniu węzła małżeńskiego przy czym zawsze na koniec sprawy obierają szczęśliwy obrót. Stiernhielm nie był poetyckim geniuszem, choć trzeba przyznać, że jego zdolności i tak stały daleko przed jego poprzednikami w literaturze szwedzkiej; ogromny wpływ Stiernhielma na szwedzkie piśmiennictwo wynika z jego działalności jako uczonego i artysty tworzącego w języku szwedzkim, która to działalność ukształtowała pewne formy tego języka.
Stiernhielm bywa co do znaczenia dla kultury szwedzkiej bywa porównywany z Janem Kochanowskim. Pojawia się on także we współczesnej kulturze poza granicami Szwecji. Jego znaczenie wynika z faktu, iż włożył istotny wkład w poznanie kultury Gotów, a kultura ta cieszy się pewnym zainteresowaniem dzięki sztucie gotyku.
