Karol X Gustaw

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi.
Należy w nim poprawić: język i styl.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu.
Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Portret Karola X Gustawa pędzla Sébastiena Bourdonsa

Karol X Gustaw (ur. 8 listopada 1622 w Nyköping, zm. 13 lutego 1660 w Göteborgu) - król Szwecji w latach 1654-1660. Pochodził z palatyńskiej gałęzi rodu Wittelsbachów, był księciem Pfalz-Zweibrücken, synem palatyna Jana Kazimierza i Katarzyny, córki króla Szwecji Karola IX (zatem po kądzieli był wnukiem króla Karola IX).

Naczelny wódz armii szwedzkiej (do której wstąpił w 1642 roku) w końcowej fazie wojny trzydziestoletniej. W 1648 roku wspólnie z Arvidem Wittenbergiem przeprowadził atak na Pragę, który, chociaż po kilkutygodniowych walkach został odparty, zrobił wielkie wrażenie na cesarzu i znacznie przyśpieszył zawarcie pokoju westfalskiego^[1]. Po zakończonej wojnie został generalissiumusem i naczelnym wodzem armii szwedzkiej. W 1649 roku z inicjatywy szlachty szwedzkiej i królowej Krystyny ogłoszony został następcą tronu i dziedzicznym księciem Szwecji. Rządy objął, gdy w 1654 roku jego siostra cioteczna, królowa Krystyna musiała abdykować w związku z przejściem na katolicyzm.

Wybitny wódz, nigdy nie przegrał bitwy w polu. Był zwolennikiem silnej władzy królewskiej. Kontynuował politykę Gustawa II Adolfa i dążył do zwiększenia kontroli Szwecji nad Morzem Bałtyckim. Jan II Kazimierz uznawany był w Polsce i na Litwie za króla sympatyzującego z Austrią i jezuitami, przez co był on mało popularny w kraju. Dlatego część polskiej arystokracji opozycyjna wobec władcy uważając iż Karol jako kuzyn Jana II może objąć polską koronę zaproponowała mu ją. Tak ułożone sprawy stały się impulsem do rozpoczęcia przez Szwecję II wojny północnej. Po wkroczeniu z wojskami do Polski, część szlachty Polskiej i Litewskiej w wyniku układów w Ujściu i Kiejdanach uznała go Królem polskim i suwerenem Litwy.

Charles X. obraz namalowany przez Davida Klöcker Ehrenstrahla

Samowola i rozpasanie wojsk szwedzkich liczne nieposłuszeństwa i brak tolerancji dla Kościoła sprawiły że przeciw Karolowi zawiązała się partyzantka organizowana przez konfederatów z Tyszowiec. Na dodatek potęga Szwecji połączonej z Polską zaniepokoiła wszystkich sąsiadów Szwecji i doprowadziły do stworzenia silnej koalicji przeciwników takiego stanu w polityce międzynarodowej (Dania, Rosja, opozycja polska, cesarz, Holandia, Brandenburgia), w walce z którą Szwecja przegrała wojnę.

Rezultatem walk było jednak zdobycie przez Szwecję na upokorzonej Danii, prowincji na zachodnim brzegu cieśniny Öresund, Skanię, Halland, Jutlandię i Blekinge, tym samym tracąc niepodzielną kontrolę nad głównym wyjściem z Morza Bałtyckiego. Trwałą korzyścią dla Szwecji z wojny z Polską było formalne zrzeczenie się przez Jana Kazimierza roszczeń do tronu szwedzkiego i zrzeczenie się przez Rzeczpospolitą pretensji do posiadłości szwedzkich w Inflantach.

Szwecja mogła rozpocząć negocjacje pokojowe z koalicją jej wrogów dopiero po niespodziewanej śmierć Karola Gustawa, która dała okazję odbudowy pokoju.

Za panowania Karola Szwecja osiągnęła największy zasięg terytorialny , obejmując takie państwa i obszary jak: Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, płn. Brema, Pomorze Wołogoskie, Bornholm i Trondheim w Norwegii oraz Ingrię (Ingermanland, obecnie okolice Petersburga). W czasie panowania Karola dodatkowo pod okupacją szwedzką znalazły się: zachodnia część Korony Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie.