Gustaw Leyding-Mielecki
Z Wikipedii
Gustaw Leyding (junior) pseudonim Lucjan Mielecki, urodził się 8 sierpnia 1899 r. w Hazębarku (obecnie Labuszewo), zm. 2 III 1974 r. w Szczytnie, dziennikarz, działacz narodowy na Mazurach; współzałożyciel Zjednoczenia Mazurskiego, redaktor „Mazurskiego Przyjaciela Ludu” i „Mazura”.
Wspólnie z ojcem Gustawem Leydingiem (seniorem) działał na rzecz tworzenie polskiej świadomości narodowej wśród Mazurów oraz przyłączenia Mazur do Polski. W latach 1919–1920 był członkiem Polskiej Rady Ludowej na powiat szczycieński oraz Mazurskiego Związku Ludowego. Organizował zebrania i wiece plebiscytowe. W 1922 r. wszedł do zarządu Samopomocy Mazurskiej. W marcu 1923 r. wspólnie z Bogumiłem Labuszem założył Zjednoczenie Mazurskie. Współorganizował Związek Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich. Był korespondentem „Mazura”, a następnie jednym z założycieli „Mazurskiego Przyjaciela Ludu”, który ukazywał się do 1928 r. Był instruktorem Związku Polaków w Niemczech, a w 1930 r. kandydował z ramienia Centralnego Komitetu Wyborczego Polskiej Partii Ludowej w wyborach do parlamentu Rzeszy Niemieckiej.
Po dojściu Hitlera do władzy w 1933 r., ostrzeżony przed aresztowaniem, nielegalnie przekroczył granicę z Polską i zamieszkał w Działdowie. W 1935 r. został sekretarzem Związku Mazurów. Współpracował także z Polskim Związkiem Zachodnim i Związkiem Weteranów Powstań Narodowych. W 1936 r. objął posadę technika w dziale katastralnym Urzędu Skarbowego w Działdowie. 27 września 1938 r. przyjął obywatelstwo polskie. Od września 1939 r. aż do końca wojny ukrywał się we wsi Milanów koło Radzynia Podlaskiego pod przybranym nazwiskiem Lucjan Mielecki.
W trakcie powojennej akcji tworzenia polskiej administracji oraz przyjmowania polskich osadników z Polski środkowej oraz Kresów, jednym z najważniejszych problemów, było wysiedlenie Niemców z Prus Wschodnich (zgodnie z postanowieniami międzynarodowymi oraz rozporządzeniami władz Polski. Przy określaniu narodowości ludności miejscowej stosowano się m.in. do instrukcji Jakuba Prawina z 26 maja 1945 r. Wyszczególniono tam grupy ludności podlegające rejestracji, oraz warunki, jakie trzeba było spełnić, aby być zakwalifikowanym do polskiej grupy narodowościowej. W 1945 r. Gustaw Leyding-Mielecki wraz z żoną Agnieszką powrócił na Mazury i wznowił swą działalność polityczną, współtworząc Tymczasowy Zarząd Okręgowy Stronnictwa Ludowego w Olsztynie. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego, w styczniu 1947 r. był reprezentantem Wojewódzkiego Komitetu Wyborczego Bloku Stronnictw Demokratycznych w Olsztynie. Prowadził zebrania przedwyborcze m.in. w Kętrzynie i Ostródzie, a jako mąż zaufania w Giżycku poprowadził zamkniętą konferencją z tamtejszą ludnością autochtoniczną.
W lipcu 1945 r. Leyding został zatrudniony na stanowisku referenta w Wydziale Społeczno-Politycznym Urzędu Pełnomocnika Rządu w Olsztynie. Jako znawca problematyki mazurskiej rozpoczął pracę w Polskim Komitecie Narodowościowym.
Leyding pracował naukowo Instytucie Mazurskim w Olsztynie i w Komisji Ustalania Nazw Miejscowości pod kierunkiem prof. Stanisława Srokowskiego. Jako znawca Mazur i Warmii rozpoczął zbieranie materiałów do publikacji o nazwach miejscowości obu regionów. Opublikował Słownik Nazw Miejscowych Okręgu Mazurskiego w 1947 r. wydany przez Instytut Mazurski w Olsztynie. Jako przedstawiciel ludności autochtonicznej oraz pracownik Wydziału Społeczno-Politycznego i Polskiego Komitetu Narodowościowego miał za zadanie nadzorowanie przesiedlania Niemców z byłych Prus Wschodnich oraz dokonywał weryfikacji narodowościowej. Praca ta była doceniana przez przełożonych. W 1948 r. wojewoda zwrócił się do Ministra Ziem Odzyskanych o przyznanie prawa do wyjątkowego uposażenia z powodu wysokich kwalifikacji. Został też nominowany na stanowisko kierownika Oddziału Porządku Publicznego w Wydziale Społeczno-Politycznym Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie.
W sierpniu 1948 r. ponownie się ożenił oraz kilkakrotnie zmieniał miejsce zamieszkania.
W latach 1948-1949 nastąpiła zmiana stosunków politycznych, która wpłynęła na nastawienie władz do ludności mazurskiej. Rozpoczął się okres stalinizmu, przejawiający się m.in. masowymi czystkami w aparacie politycznym i administracyjnym. Według teorii „nasilającej się walki klas” rozpoczęto rozprawę z „odchyleniem prawicowym i nacjonalistycznym w kierownictwie partii”. Na terenie województwa olsztyńskiego rozpoczęto eliminację dotychczasowych przywódców ludności mazurskiej.
11 listopada 1948 r. Leyding został aresztowany, razem z Janem Lippertem oraz Romanem Bołtaczem, pod zarzutem wpisywał na listy wysyłanych z Polski Niemców także Polaków „miejscowego pochodzenia”. Dostał wypowiedzenie z pracy, Pracę stracił także Jan Lippert. Szykany nie ominęły również rodziny Gustawa Leydinga.
W obronie Gustawa Leydinga pisma pisali Mazurzy z powiatu szczycieńskiego. Do sądu okręgowego napisali (pisownia oryginalna, z widoczną gwarą i brakiem znajomości polskiej ortografii): „My niezij podpisane prosziemy uprzejmie Sąd Okręgowy o zwolnienie z arestu oskarzonech i za arestowanych obw. Lippert Jan, Leiding Gustaw, które jak Gazeta publikuje za wysiedlanie Mazurow arestowanie są. My stwierdzamy ze to jest nam nie znajomo i uwazamy ze to jest nie prawda. Oskarzony Lippert Jan i Leiding Gustaw zatrzymywaly i nie dopusczaly do wyjazdy Ludu mazurskego w obecnech barzo cięskech latach w 1945/1946/i 1947 roku. Jak nasę przestawicelę walczyly o ochronie i opiekunowanie nas mazurow i dzięky temu pozostała gromada tutiasech Polakow na ojcosky ziemn˙. Nie którzy od nas podpisanich proszylym w barzo cięskech wypadkach o zezwolenie do wyjazdy, ale Lippert Jan i Leiding Gustaw to nie zezwalały, tylko nas do wytrzymana wskazywal˙, ze i dla nas cas leps˙ nastanie. W razie arestowania tech dwuch, my nie mam˙ pojęcza ze b˙ oskarzonię prawdziw˙ch mazurow i Polakow wysiedlal˙. Mamy zupiewnie zauwanie to tech dwuch bo wziemy ze oni pomagaly ilę szyły mniel˙. My deklarowanie mazury prosziem˙ Sąd Okręgowy nawet i w razie choćby oskarzonem we swojiem stanowisku błąd podlieczał, o zwolnenie tych arestowaniech.”
13 grudnia 1948 r. prokuratura wojskowa sprawę umorzyła i przekazała prokuratorom cywilnym. 1 lutego 1949 r. gotowy był już akt oskarżenia „że w dniu 18 października 1947 r. w Olsztynie, jako Zastępca Naczelnika Wydziału Społeczno-Politycznego Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie, przekraczając swą władzę i niedopełniając obowiązku, polecił telefonicznie Starostwu Powiatowemu w Szczytnie unieważnić zaświadczenia stwierdzające polską przynależność narodową i tym samym pozbawić obywatelstwa polskiego oraz włączyć te osoby do transportu repatriacyjnego do Niemiec przez co działał na szkodę interesu państwowego (...)”.
Gustaw Leyding-Mielecki kilka dni po opuszczeniu aresztu został zatrudniony w Stacji Naukowej Instytutu Zachodniego (Instytucie Mazurskim) w Olsztynie jako pracownik czasowy. Tam kontynuował swą współpracę z Główną Komisją Ustalania Nazw Miejscowych i Obiektów Fizjograficznych przy Ministrze Administracji Publicznej.
9 maja 1949 r. Leyding-Mielecki został ponownie osadzony w olsztyńskim areszcie a uż 30 lipca 1949 r. oskarżeni zostali zwolnieni z aresztu. Po wyjściu na wolność Leyding złożył podanie o zwrot wpłaconej przez adwokata 16 marca 1949 r. kaucji w wysokości 10 000 zł. 11 sierpnia 1949 r. W sierpniu 1949 r. uczestniczył w ekspedycji naukowej Uniwersytetu Poznańskiego oraz Komisji Ustalania Nazw Miejscowości na tereny Prus Wschodnich. Wyprawa badawcza miała na celu utrwalenie fonograficzne nazw miejscowości.
W 1951 r. śledztwo przeciw Leydingowi zostało umorzone w powodu braku znamion przestępstwa. Od roku 1956 w prasie zaczęto domagać się rehabilitacji działaczy warmińskich i mazurskich, szykanowanych w latach 1948–1950. 30 czerwca 1956 r. Gustaw Leyding został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za pracę niepodległościową. Wkrótce Leyding rozpoczął intensywne starania o pełną rehabilitację i zadośćuczynienie za wyrządzone krzywdy. W listopadzie 1957 r. została zmieniona podstawa prawna umorzenia postępowania – „umorzono wobec braku znamion przestępstwa”. W dalszej kolejności Leyding – ze skutkiem pozytywnym – domagał się odszkodowania. Sąd Wojewódzki w Olsztynie 2 maja 1958 r. podjął decyzję o zasądzeniu kwoty 21 936 zł jako odszkodowania za niesłuszne aresztowanie. Leyding aż do śmierci zmagał się z chorobami, jakich nabawił się, siedząc w zimnym i wilgotnym olsztyńskim więzieniu śledczym. Jan Lippert tuż po wyjściu z więzienia i umorzeniu śledztwa rozchorował się i zmarł 20 lipca 1951 r. Niestety, nie doczekał się pełnej rehabilitacji. Gustaw Leyding-Mielecki zmarł w Szczytnie 2 marca 1974 r. Został pochowany na olsztyńskim cmentarzu komunalnym.
źródła:
