II etap reformy gospodarczej
Z Wikipedii
Nazwa nowego programu ratowania gospodarki socjalistycznej PRL, powstałego po klęsce w realizacji dotychczasowych reform, które od tej pory otrzymały miano I etapu reform. Plan działań został przedstawiony w dokumencie "Program realizacyjny II etapu reformy gospodarczej", który w przeważającej części powtarzał tezy "Kierunków reformy gospodarczej" (I etapu reformy) z 1981. Nowy plan kładł większy nacisk na stworzenie równych warunków ekonomicznych dla wszystkich sektorów własności, oraz wspieranie małych firm prywatnych. Proponowano także otwarcie polskiego obszaru gospodarczego dla kapitału zagranicznego. W stosunku do i tak niezrealizowanych zadań I etapu, zrezygnowano z wprowadzenia wolnych cen na dobra i usługi konsumpcyjne oraz z pełnej likwidacji centralnego rozdzielnictwa materiałów. Zmianą jakościową miało być odejście od strategii "małych kroków" w kierunku radykalizacji działań. W obliczu pogarszającej sie sytuacji gospodarczej Polski oraz istotnego spadku zaufania do gabinetu Messnera, 29.11.1987 przeprowadzono referendum, które miało zalegitymizować nowy program reform. Pomimo braku zakładanego poparcia (poniżej 50% uprawnionych do głosowania) rząd przystąpił do jego realizacji.
Spis treści |
[edytuj] Realizacja 1987-88 (Rząd Zbigniewa Messnera)
1. Reforma centrum gospodarczego. Pakiet ustaw z 23.10.1987 w którym min. zlikwidowano ministerstwa działowo-gałęziowe i powołano Ministerstwo Przemysłu. Jednocześnie utworzono Wspólnotę Węgla Kamiennego oraz Wspólnotę Energetyki i Węgla Brunatnego, które natychmiast wyłączono spod zasad II etapu reformy. Nie zniesiono Komisji Planowania z jej szerokimi uprawnieniami.
2. Zwiększenie samodzielności przedsiębiorstw. Zmiany w ustawach min. o wynalazczości, o przedsiębiorstwach państwowych, samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego, planowaniu społeczno-gospodarczym, gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych, Prawo celne. Ograniczono listę przedsiębiorstw o podstawowym znaczeniu dla gospodarki do 329 (Rozporządzenie z 7.03.1988).
3. Reforma cenowa. W dniu 1.02.1988 przeprowadzono operację cenowo-dochodową wprowadzającą podwyżki cen (największe od 1982) na artykuły żywnościowe, zaopatrzeniowe i inwestycyjne, połączoną z rekompensatami w wysokości 1760 zł. Operacja spowodowała falę strajków i protestów na tle płacowym. Znowelizowano także ustawę o cenach, w której zrezygnowano z kosztowej formuły cen, wyeliminowano całkowicie ceny regulowane, ograniczono zakres cen urzędowych i rozszerzono dla cen umownych. W 1988 inflacja wymknęła się spod kontroli osiągając oficjalnie poziom 60,2% wobec zakładanych 44,5%.
4. Transformacja systemu bankowego. Powstanie 11 kwietnia 1988 r. Rada Ministrów przyjęła dokument pt. "Przebudowa organizacji i funkcji banku centralnego i utworzenie sieci banków kredytowych" oraz wydała rozporządzenie o utworzeniu dziewięciu banków komercyjnych i podjęła uchwały o nadaniu statutów tym bankom, tworząc typowy dla gospodarki rynkowej dwupoziomowy systemu bankowości.
5. Tworzenie rynku kapitałowego. Nowa ustawa o obligacjach, przyjęta 27.09.1988 już po ustąpieniu rządu Messnera, zezwalała na emisję obligacji bez niczyjego zezwolenia i nakazu. Stanowiła fundamentalną zmianę w możliwości realizacji przepływu kapitału, gromadzenia pieniędzy i finansowania przedsiębiorstw. W warunkach niedoborów rynkowych, dużej inflacji i ujemnych stóp procentowych, przenoszenie pewnych rozwiązań z rozwiniętej gospodarki rynkowej prowadziło często do wręcz karykaturalnych skutków: np. główną zachęta do nabycia obligacji nie były odsetki ale obietnica przydziału przez emitenta deficytowych dóbr.
[edytuj] Realizacja 1988-89 – Plan Konsolidacji Gospodarki (Rząd Mieczysława Rakowskiego)
1. Likwidacja i restrukturyzacja przedsiębiorstw – m.in. kontrowersyjna decyzja o likwidacji Stoczni im. Lenina 31.10.1988) czy "Ustawa o niektórych warunkach konsolidacji gospodarki narodowej" z lutego 1989 r., która kryła możliwość przejmowania majątku państwowego przez osoby prywatne i spółki prywatno-państwowe.
2. Przekształcenie Komisji Planowania w Centralny Urząd Planowania.. Nowy urząd pozbawiono funkcji bieżącego zarządzania gospodarką – stanowił jedynie organ sztabowo-konsultacyjny rządu (Ustawa z dnia 23.12.1988).
3. Liberalizacja działalności gospodarczej. Przyjęcie 23.12.1988 rewolucyjnych ustaw: o działalności gospodarczej (każdy na równych prawach może prowadzić działalność gospodarczą i dokonywać wszystkich czynności które nie są przez prawo zabronione) oraz o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych (do 100% kapitału zagranicznego). W ustawach zastrzeżono koncesjonowanie w 11 dziedzinach.
4. Znoszenie reglamentacji. Od 1.01.1989 benzyny i węgla oraz likwidacja asygnat w sprzedaży samochodów. Od 1.08.1989 zniesiono reglamentację i wprowadzono wolne ceny mięsa i jego przetworów.
5. Fundusz Obsługi Zadłużenia Zagranicznego. Powołany ustawą z 15 lutego 1989 r. jako jeden z państwowych funduszy celowych. Miał gromadzić dewizy i poprzez podstawione podmioty skupować na wolnym rynku zagraniczne długi PRL wykorzystując ich niskie notowania.
6. Legalizacja wolnego obrotu dewizowego. Od 15 marca 1989 dopuszczono legalny obrót dewizami w kantorach z całkowicie wolnym kształtowaniem kursu wymiany.
[edytuj] Ocena
Program II etapu reformy zupełnie nie przystawał do ówczesnej sytuacji społeczno-gospodarczej PRL, pomimo realizacji kilku ambitnych i rewolucyjnych jak na PRL rozwiązań. Po wyczerpaniu wszelkich możliwych rezerw, Polska znalazła się w ogromnej nierównowadze makroekonomicznej. Niewydolna i coraz bardziej zdekapitalizowana gospodarka, spadająca produkcja, olbrzymie nieobsługiwane zadłużenie zagraniczne, dolaryzacja obrotu gospodarczego, pogarszający się poziom życia, olbrzymie problemy w zaopatrzeniu, brak perspektyw na przyszłość, masowe uwłaszczenie nomenklatury partyjnej, paraliż instytucji państwowych były powodem coraz węższego marginesu społecznej akceptacji dla działań władz komunistycznych. Wynikające z tego żądania płacowe powodowały kolejne ustępstwa słabych rządów kosztem dalszego pogarszania finansów państwa, co doprowadziło w I połowie 1989 do gigantycznego deficytu budżetowego, równego ok. 12% PKB. Wprowadzenie w sposób zupełnie nieprzygotowany pełnej liberalizacji rynku żywnościowego 1.08.1989 (na kilka dni przed ustąpieniem rządu) doprowadziło do galopującej – tłumionej do tej pory mającymi coraz mniejsze pokrycie cenami urzędowymi – hiperinflacji (kilkadziesiąt procent miesięcznie począwszy od sierpnia 1989, w sumie 640% wzrostu cen w ciągu całego roku). Okres realizacji II etap reformy gospodarczej zakończył się ostatecznie bankructwem gospodarki socjalistycznej wykazując niereformowalność tego systemu.
| 1987 | 1988 | 1989 | |
|---|---|---|---|
| Dynamika PKB [%] | -1,34 | +2,21 | -1,50 |
| Inflacja średnia/na koniec roku [%] | +25,2 | +60,2/+73,9 | +251,1/+639,6 |
| Zadłużenie zagraniczne – I obszar płatniczy [mld rubli transferowych] | 6,6 | 6,5 | 5,9 |
| Zadłużenie zagraniczne – II obszar płatniczy [mld USD] | 39,2 | 39,2 | 40,8 |
| Eksport do II obszaru platniczego [mld USD] | 7,1 | 8,3 | 8,5 |
"Groningen Growth and Development Centre", GUS
[edytuj] Bibliografia
- "Reformy gospodarcze w PRL (1982-1989) Próba ratowania socjalizmu" Dariusz T. Grala, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2005
- "Kryzys, dostosowanie, rozwój" Grzegorz W.Kołodko, PWE Warszawa 1989 (.pdf) – [1]
- Ustawa z dnia 24 lutego 1989 r. o niektórych warunkach konsolidacji gospodarki narodowej oraz o zmianie niektórych ustaw [2]
- "Opinie o reformie gospodarczej" OBOP 1989-05-08 (.pdf) [3]
- Roczne wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 1950-2006 – [4]
- Baza danych ekonomicznych GGDC [5]
