Iwan Mazepa

Z Wikipedii

Iwan Mazepa herbu Kołodyn (ukr. Іван Мазепа), właśc. Iwan Koledynśkyj (Іван Колединський), pol. Jan Kołodyński (około 1639-2 października 1709) – szlachcic, dyplomata, hetman Ukrainy Lewobrzeżnej w latach 1687–1709.

Iwan Mazepa urodził się w ruskiej rodzinie szlacheckiej między rokiem 1629 a 1640 we wsi Mazepinka (ukr. Мазепинка) koło Białej Cerkwi na Kijowszczyźnie. Kształcił się w Akademii Kijowsko-Mohylańskiej w Kijowie, kolegium jezuickim w Warszawie, a następnie na uniwersytetach Europy Zachodniej. W latach 1659–1663 w służbie dyplomatycznej Rzeczypospolitej. W roku 1663 powrócił na Ukrainę, gdzie objął urząd podczaszego czernihowskiego. W czasie walki o urząd hetmański związał się z obozem późniejszego hetmana Prawobrzeża Piotra Doroszenki. Na jego dworze pełnił funkcję dowódcy gwardii przybocznej, a następnie pisarza generalnego Prawobrzeża.

Podczas misji dyplomatycznej do Chanatu Krymskiego i Turcji został schwytany przez oddział kozacki z Lewobrzeża. Przekazany hetmanowi Iwanowi Samojłowyczowi, od 1682 roku pełnił funkcję generalnego osauła Lewobrzeża. W 1687 roku, po usunięciu Samojłowicza z urzędu przez Rosję, pod jej naciskiem, został wybrany hetmanem. Dążył bezskutecznie do zjednoczenia podzielonych ziem kozackich – Lewobrzeża, Prawobrzeża, Zaporoża i Ukrainy Słobodzkiej – i stworzenia na tym terytorium nowoczesnego państwa na wzór monarchii zachodnioeuropejskich. W tym celu wspierał rozwój wyższych warstw społecznych – starszyzny kozackiej i mieszczaństwa.

Chcąc zyskać przychylność ówczesnego cara Rosji Piotra I, Mazepa zgodził się na udział oddziałów kozackich po stronie Rosji w wyprawach przeciwko Turcji i w III wojnie północnej. Nie protestował również przeciw wprowadzeniu wojsk rosyjskich na terytorium Hetmanatu po rozpoczęciu wojny ze Szwecją, mimo negatywnych reakcji społeczeństwa.

Jednak w roku 1705, wobec planów Piotra I likwidacji Hetmanatu, Mazepa zmienił front i zaczął prowadzić tajne rozmowy z Rzecząpospolitą i Szwecją, które doprowadziły do zawarcia w 1708 r. umowy między Mazepą i Stanisławem Leszczyńskim, której gwarantem był Karol XII Gustaw. Po ujawnieniu porozumienia, wojska Piotra I spaliły stolicę Lewobrzeża – Baturyn i wymordowały jego mieszkańców, zaś rosyjska cerkiew prawosławna obłożyła Mazepę klątwą.

Po przyłączeniu się do Szwedów, wojska kozackie wzięły udział w ofensywie na Moskwę, zostały jednak zatrzymane pod Połtawą, gdzie 8 lipca 1709 r. rozegrała się decydująca bitwa, zakończona wielką klęską wojsk szwedzkich. Mazepa wraz z Karolem XII schronił się na terytorium Turcji. Zatrzymał się pod Benderami (rum. Tighina, obecnie Mołdawia), gdzie zmarł 2 października 1709 roku. Został pochowany w Gałaczu nad Dunajem (rum. Galaţi, obecnie Rumunia), skąd w 1999 r. jego prochy wróciły na Ukrainę do Baturyna.

Rosjanie do dzisiaj konsekwentnie przedstawiają Iwana Mazepę w jak najgorszym świetle jako zdrajcę Rusi i prawosławia. Jednak w historiografii ukraińskiej jest on człowiekiem szerokich horyzontów, który swoje talenty dyplomatyczne starał się wykorzystać jak najlepiej w trudnej sytuacji Hetmanatu, podzielonego i wciśniętego między ówczesne europejskie potęgi – Rosję, Polskę, Szwecję i Turcję. Staraniem Mazepy powstało wiele budowli w stylu ukraińskiego baroku, m. in. nowa siedziba Akademii Kijowsko-Mohylańskiej, dzwonnica soboru Sofijskiego, cerkiew Objawienia Pańskiego i nowe mury Ławry Pieczerskiej w Kijowie, a także sobór katedralny w Perejasławiu. Z jego inicjatywy powołano do życia kolegium w Czernihowie. Mazepa jest tytułowym bohaterem dramatu Mazepa Juliusza Słowackiego.