Język khmerski

Z Wikipedii

ភាសាខ្មែរ
Obszar	Kambodża, Wietnam, Tajlandia, Chiny
Liczba mówiących	15-25 mln
Klasyfikacja genetyczna	Języki austroazjatyckie  Mon-khmer   Język khmerski
Pismo	khmerskie
Status oficjalny
Język urzędowy	Kambodża
Kody języka
ISO 639-1	km
ISO 639-2	khm
ISO/FDIS 639-3	khm kxm (północnokhmerski)
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Khmerska wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka khmerskiego

Język khmerski jest najważniejszym językiem z grupy mon-khmer (Kambodża, Wietnam i Tajlandia), należącej do rodziny języków austroazjatyckich (austro-wiet, jednej z 2 gł. gałęzi języków austryjskich, obok grupy wiet-muong — Tajlandia), znaczące wpływy sanskrytu i Pali. Urzędowy język Kambodży. Pismo fonetyczne alfabetyczne. Liczba rodzimych użytkowników języka sięga 7 mln.

Jest to język izolujący. Kategorie gramatyczne są w nim realizowane syntaktycznie i leksykalnie. Fleksja w zasadzie nie występuje. Można znaleźć przykłady derywacji leksykalnej za pomocą prefiksów oraz infiksów, jednak proces ten nie ma charakteru produktywnego.

Spis treści 1 Fonetyka i fonologia 1.1 Zasób fonemów 1.2 Budowa sylaby 1.3 Zjawiska na poziomie ponadsylabowym 2 Zapis 2.1 Spółgłoski 2.1.1 Zwarte i nosowe 2.1.2 Pozostałe 2.2 Samogłoski 2.3 Samogłoski niezależne 2.4 Znaki diakrytyczne 2.5 Interpunkcja 2.6 Cyfry 3 Gramatyka 3.1 Poziom składniowy 3.2 Poziom leksykalny 3.3 Derywacja

[edytuj] Fonetyka i fonologia

[edytuj] Zasób fonemów

Przedstawione poniżej wartości fonetyczne są jedynie przybliżeniem i nie uwzględniają poszczególnych wariantów w obrębie jednego fonemu.

1. spółgłoski
   • k, d, t, n, b, p, m, r, l, s, h, f - Wymowa zbliżona do języka polskiego.
   • c - Wymowa zbliżona do polskiej litery ć, jednak język jest odrobinę bardziej cofnięty.
   • w - Wymawia się jako głoskę dwuwargową, bądź wargowo-zębową, w zależności od otoczenia.
   • y - Wymawia się tak jak polskie j.
   • ñ - Tak jak polską literę ń.
   • ŋ - W przybliżeniu odpowiada wymowie podkreślonej części słowa bank (tylko szybka wymowa).
   • k^h, t^h, p^h, c^h - Spółgłoski z dodanym przydechem.
   • q - Zwarcie krtaniowe.
2. samogłoski
   • krótkie: i, ɨ, u, e, o, a, ɑ, ə
   • długie: aa, ee, uu, ii, ɑɑ, ɔɔ, ɛɛ, ɨɨ, əə, oo
   • długie dyftongi: ae, ao, ei, iə, əɨ, ɨə, uə, ɔə, aə, ou
   • krótkie dyftongi: oə˘, uə˘, eə˘

Należy zwrócić uwagę na fakt że rozbicie dyftongów, jak również niektórych długich samogłosek na dwie części składowe nie zawsze da w efekcie dwie krótkie samogłoski, tak jak wynikałoby to z zapisu. əɨ ≠ ə + ɨ W efekcie w zapisie schematycznym długie samogłoski i dyftongi traktowane są jako odrębne i niepodzielne jednostki (C może oznaczać tak krótką samogłoskę, jak długą samogłoskę, czy dyftong).

[edytuj] Budowa sylaby

Sylaba w języku khmerskim ma postać CCVC, może się więc składać maksymalnie z grupy spółgłosek, samogłoski lub dyftongu oraz spółgłoski. Możliwe są również kombinacje nie obejmujące wszystkich tych elementów:

1. CV
2. CCV
3. CVC
4. VC
5. V

W niektórych wyrazach zapożyczonych występują grupy po trzy spółgłoski, jednak użytkownicy języka mają tendencję do rozdzielania ich dodatkową samogłoską zgodnie ze schematem CCCV -> CVCCV. Powstaje wtedy słowo dwusylabowe.

[edytuj] Zjawiska na poziomie ponadsylabowym

Wyrazy języka khmerskiego nie będące zapożyczeniami składają się z maksimum dwóch sylab. Dość częste jest zjawisko eufonii na styku dwóch sylab. Najczęściej polega to na zmianę dźwięku m na inny dźwięk nosowy, odpowiadający pod względem artykulacji następującej po nim spółgłosce zwartej.

[edytuj] Zapis

Pismo khmerskie jest systemem sylabicznym. Najmniejszą jednostką dźwiękową którą może reprezentować pojedyncza litera jest sylaba. Dla przykładu litera ក symbolizuje całą sylabę /kɑɑ/. Po dodaniu litery oznaczającej samogłoskę -ា otrzymujemy sylabę កា /kaa/ (Zatem brak symbolu samogłoskowego paradoksalnie oznacza konkretną samogłoskę). Każdy znak spółgłoskowy jest przypisany do jednej z dwu serii (I i II, lub słaba i silna). Seria spólgłoski determinuje wartość dźwiękową następującej samogłoski, Tak więc symbol samogłoskowy (lub jego brak) można przeważnie odczytać na dwa sposoby (będą to dwa oddzielne fonemy)

[edytuj] Spółgłoski

[edytuj] Zwarte i nosowe

x	słabe (I seria)		silne (II seria)		nosowe
	bez przydechu	z przydechem	bez przydechu	z przydechem
tylnopodniebieniowe	ក /kɑɑ/	ខ /kʰɑɑ/	គ /kɔɔ/	ឃ /kʰɔɔ/	ង /ŋɔɔ/
środkowopodniebieniowe	ច /cɑɑ/	ឆ /cʰɑɑ/	ជ /cɔɔ/	ឈ /cʰɔɔ/	ញ /ñɔɔ/
retrofleksy (cerebralne)	ដ /dɑɑ/	ឋ /tʰɑɑ/	ឌ /dɔɔ/	ឍ /tʰɔɔ/	ណ /nɑɑ/
zębowe	ត /tɑɑ/	ថ /tʰɑɑ/	ទ /tɔɔ/	ធ /tʰɔɔ/	ន /nɔɔ/
dwuwargowe	ប /bɑɑ/	ផ /pʰɑɑ/	ព /pɔɔ/	ភ /pʰɔɔ/	ម /mɔɔ/

Wszystkie symbole dźwięków nosowych z wyjątkiem ណ należą do II serii. W pozycji wygłosowej spółgłoski zwarte wymawiane są bardzo słabo, wygłosowy dzwięk /-k/ przechodzi praktycznie w zwarcie krtaniowe /-q/. Przykład: កក odczytamy /kɑɑq/

[edytuj] Pozostałe

• យ /yɔɔ/
• រ /rɔɔ/
• ល /lɔɔ/
• វ /wɔɔ/
• ស /sɑɑ/, w wygłosie /-h/
• ហ /hɑɑ/
• ឡ /lɑɑ/
• អ /qɑɑ/ - Litera ta umożliwia zapisanie sylaby składającej się z samej samogłoski.

Spółgłoski dźwięczne pogrubiono.

[edytuj] Samogłoski

Na pomarańczowo oznaczono symbol spółgłoski (I seria w lewej kolumnie, II seria w prawej kolumnie). Niektóre samogłoski zapisuje się nad, niektóre pod, inne przed, za, lub naokoło spółgłoski. Zawsze jednak samogłoska wymawiana jest po spółgłosce do której jest przypisana.

[edytuj] Samogłoski niezależne

Samogłoski niezależne funkcjonują w khmerskim zapisie podobnie do spółgłosek - zawierają one początkową spółgłoskę (przeważnie jest to /q-/) jak i samogłoskę. Większość samogłosek niezależnych posiada więcej niż jeden wariant wymowy, przy czym nie ma spójnych zasad określających jak należy odczytać dany symbol w konkretnym słowie.

• ឥ - អិ អ៊ិ អី
• ឦ - អី
• ឧ - អុ អ៊ុ អោ
• ឩ - អូ អ៊ូ
• ឪ - អូវ
• ឯ - អែ
• ឰ - អៃ
• ឱ - អោ
• ឲ - អោ
• ឳ - អៅ
• ឫ - រឹ
• ឬ - រឺ
• ឭ - លឹ
• ឮ - លឺ

Możliwe warianty wymowy zapisano za pomocą zwykłych spółgłosek/samogłosek.

[edytuj] Znaki diakrytyczne

[edytuj] Interpunkcja

W piśmie khmerskim nie występują odstępy między poszczególnymi wyrazami. Odstęp pełni za to funkcję podobną (lecz nie dokładnie identyczną) do przecinka w zapisie łacińskim. Ponadto stosuje się następujące znaki interpunkcyjne:

• ។ - Sygnalizuje koniec zdania, lub wielozdaniowej wypowiedzi ściśle zintegrowanej znaczeniowo.
• ៕ - Oznacza zazwyczaj koniec rozdziału, lub całego tekstu.
• ៚ - Odpowiednik ៕ stosowany w tekstach poetyckich i religijnych.
• ៙ - Otwiera teksty literackie i religijne.
• ៖ - Pełni podobną rolę do łacińskiego dwukropka.
• ៗ - Oznacza podwojenie poprzedzającego słowa lub frazy.
• - (dywiz) - Służy do oznaczania podziału wyrazu między wierszami.

Ponadto we współczesnych tekstach często stosuje się łacińskie znaki interpunkcyjne(nawiasy okrągłe, dwukropek, przecinek, średnik, wielokropek, wykrzyknik, znak zapytania).

[edytuj] Cyfry

Khmerskie cyfry zorganizowane są w system dziesiętny.

• ០ - 0
• ១ - 1
• ២ - 2
• ៣ - 3
• ៤ - 4
• ៥ - 5
• ៦ - 6
• ៧ - 7
• ៨ - 8
• ៩ - 9

Tak więc liczbę 278405 zapiszemy ២៧៨៤០៥.

[edytuj] Gramatyka

[edytuj] Poziom składniowy

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Poziom leksykalny

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Derywacja

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.