Zwarcie krtaniowe

Z Wikipedii

Zwarcie krtaniowe - w fonetyce określenie bezdźwięcznej zwartej spółgłoski krtaniowej. Dźwięk powstaje poprzez zwarcie i rozwarcie strun głosowych (więzadła głosowe) w krtani. Zawarcie utworzone przez struny głosowe przerywa powietrze wydechowe gromadzące się pod nimi. Struny głosowe nie mogą drgać w trakcie takiego zwarcia/rozwarcia, dlatego też spółgłoska ta nie ma dźwięcznego odpowiednika.

W alfabecie fonetycznym IPA zwarcie krtaniowe jest oznaczane symbolem [ʔ]

W wielu językach głoska ta nie ma statusu fonemu i pojawia się w nagłosie przed samogłoską, stąd bywa nazywana wstępnym zwarciem krtaniowym. Taka sytuacja występuje w języku polskim, w którym na początku wyrazów przed samogłoską słychać wstępne zwarcie krtaniowe, zwłaszcza gdy wyrazy takie wymawiane są dobitnie (np. wyraźnie zaprzeczenie wyrażone poprzez nie-e, właśnie między pierwszym a drugim e występuje zwarcie krtaniowe), w izolacji lub po pauzie, np. w wyrazach on, ale. Rzadziej wymawiane jest w środku wyrazu, najczęściej na początku morfemu po innej samogłosce, np. u-iścić, za-awansowany, prze-intelektualizowany (granicę morfemów oznaczona dywizem, w wymowie ze zwarciem słychać jakby krótką pauzę). Wprowadzanie zwarcia w innych pozycjach między samogłoskami w wyrazach obcego pochodzenia np. boa, teatr itp. uznawane jest za niepoprawne.

Podobna sytuacja występuje w języku niemieckim, gdzie zwarcie krtaniowe wymawia się przed samogłoską akcentowaną w nagłosie morfemu (jest to tzw. Knacklaut).

W niektórym dialektach języka angielskiego zwarcie krtaniowe zastępuje inne spółgłoski zawarte, np. fonem /t/ w cockney'u i Estuary English. Zwarcie krtaniowe jest obecne w klasycznej grece, filologowie nazywają je spiritus asper i zapisują jako zamykający apostrof ('). Inne przykłady języków używających fonemicznego zwarcia krtaniowego to nahuatl, tahitański, samoański, hebrajski , arabski, maltański, czeczeński, język hawajski, inguski i klallam.

[edytuj] Przykłady

• w języku arabskim: ﺫﺌﺐ [ðiʔb] "wilk"
• w języku czeczeńskim: йоI / yoj [yoʔ] "dziewczyna"
• w języku hawajskim: Hawai‘i [havaiʔi] "Hawaje"
• w języku maltańskim: qattus [ˈʔattus] "kot"
• w języku niemieckim: Beamter [bəˈʔamtɐ] "urzędnik"
• w języku pirahã: baíxi [màíʔì] "rodzic"

[edytuj] Zobacz też

• hamza
• stød

	Dwu‐ wargowe	War‐ gowo‐ zębowe	Zębowe	Dzią‐ sło­we	Zadzią‐ słowe	Re­tro‐ fle­ksyjne	Pod­nie‐ bienne	Miękko‐ podnie‐ bienne	Języcz‐ kowe		Gar‐ dłowe		Nagło‐ śnio­we		Krta‐ niowe
Nosowe	m	ɱ	n̪	n		ɳ	ɲ	ŋ	ɴ
Zwarte	p b	p̪ b̪	t̪ d̪	t d		ʈ ɖ	c ɟ	k ɡ	q ɢ				ʡ		ʔ
Szczelinowe	ɸ β	f v	θ ð	s z	ʃ ʒ	ʂ ʐ	ç ʝ	x ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	ʜ	ʢ	h ɦ
Półotwarte	β̞	ʋ	ð̞	ɹ		ɻ	j	ɰ
Drżące	ʙ		r			*			ʀ				*
Uderzeniowe	*	ѵ	ɾ			ɽ							*
Boczne szczelinowe			ɬ ɮ			*	*	*
Boczne półotwarte			l			ɭ	ʎ	ʟ
Boczne uderzeniowe			ɺ			*	*	*

Podwójna artykulacja i koartykulacja ʍ w ɥ ɕ ʑ ɧ ɫ Zwarto-szczelinowe pf ʦ ʣ ʧ ʤ ʨ ʥ tɬ dɮ kx qχ

Mlaski ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ   Iniektywne ɓ ɗ ʄ ɠ ʛ   Ejektywne pʼ tʼ cʼ kʼ qʼ sʼ