Dywiz
Z Wikipedii
Dywiz czyli łącznik to znak pisarski – czcionka lub font, o oczku w kształcie poziomej kreski biegnącej mniej więcej na wysokości środkowej linii pisma (górnej krawędzi liter minuskułowych bez wydłużeń górnych) lub trochę poniżej tej linii. Dywiz ma długość ok. 1/4 do 1/3 firetu i jest najkrótszym spośród wszystkich znaków pisarskich w postaci poziomej kreski. Dywiz przypomina znaki minusa i myślnika, ale w tekście pełni odmienną od nich rolę i oznaczany jest odrębnym znakiem typograficznym. Myślnik oznaczany jest dłuższą kreską – półpauzą ( – ) lub pauzą ( — ), dywiz oznaczany jest krótką kreską ( - ) i położony jest albo na tej samej wysokości co myślnik, albo minimalnie poniżej. Z racji niewielkich rozmiarów znaku dywiz często kreślony jest nieco grubszą kreską niż znaki myślnika i minusa. Z kolei podobny do dywizu znak minusa ( − ) nie jest ściśle rzecz biorąc znakiem interpunkcyjnym, lecz matematycznym, i ma odmienne od dywizu szerokość i położenie, zgodne z innymi znakami matematycznymi – plusem, znakiem równości, kreską ułamkową. Znak minusa bliższy jest typograficznie półpauzie niż dywizowi[1].
Dywiz stosowany jest przy dzieleniu wyrazu między wierszami oraz przy łączeniu wyrazów wieloczłonowych (złożonych). Znak dywizu styka się z sąsiadującymi znakami drukowalnymi (tj. nie jest od nich oddzielony spacjami) i tylko w wyjątkowych sytuacjach z jednej strony sąsiaduje ze spacją, np. w konstrukcjach w postaci: "jedno- lub dwuczłonowy". Inaczej mówiąc, dywiz jest znakiem wewnątrzwyrazowym lub międzywyrazowym, ale nigdy międzywyrażeniowym i dlatego nie zalicza się go do znaków interpunkcyjnych.
Należy dodać, że przy przenoszeniu wyrazów złożonych, wręcz wskazane jest dzielenie właśnie na dywizie. W przypadku przenoszenia takich wyrazów złożonych w języku polskim, gdy miejsce przeniesienia wypada na dywizie wyrazu złożonego, dywiz zaleca się powtórzyć na początku następnego wiersza. Może to w pewnych wypadkach przyczynić się do jednoznaczności np. niebieskozielony (tj. o kolorze pośrednim między niebieskim i zielonym) czy niebiesko-zielony (tj. dwukolorowy niebieski i zielony). Należy jednak dodać, że wbrew temu ustalonemu zwyczajowi typograficznemu słowniki ortograficzne dopuszczają przy przenoszeniu pomijanie łącznika w drugim wierszu.
Dywiz stosowany jest również w wyrazach zawierających liczby np. 27‑krotny, K‑219 oraz do łączenia końcówek fleksyjnych lub przyrostków ze skrótowcami, np. PAN‑u, ZMP‑owiec. Jednak w tego typu przypadkach przenoszenie na dywizie jest niezalecane, gdyż wygląda tu nienaturalnie i utrudniałoby czytanie tekstu.
Dywizu używa się ponadto wewnątrz nazw chemicznych, kodów pocztowych, numerów telefonów itp., natomiast przy podawaniu zakresów liczbowych (od... do...) zamiast dywizu stosuje się ze względów estetycznych myślnik (z reguły w jego krótszej postaci, czyli jako półpauzę).
Dywizu nie powinno się używać do oznaczania dialogów, gdyż nie jest to zgodne z normami interpunkcji (winien być tam użyty myślnik, a nie dywiz). Również względy estetyczne, ponieważ łącznik jest wizualnie za krótki, przemawiają za użyciem dłuższej kreski.
Inne nazwy dywizu to: znak przeniesienia, mała kreska, łącznik oraz tiret (z fr. tiré).
[edytuj] Dywiz w systemach informatycznych
Standard ASCII przewidywał wspólny znak dla minusa i łącznika (i nie przewidywał osobnego znaku dla myślnika). Wspólny znak kreski poziomej w zestawie znaków ASCII znajduje się na pozycji 45 i określany jest jako łącznik-minus (ang. hyphen-minus). Z punktu widzenia typografii jest to rozwiązanie daleko niewystarczające, ale podyktowane było względami technicznymi ówczesnej techniki telekomunikacyjnej. Kolejne wprowadzane w komputerach osobistych zestawy znaków były zgodne ze standardem ASCII, jednak zwiększały liczbę dostępnych znaków. Stosowany w polskiej wersji systemu Windows zestaw Windows-1250 zawiera obok znaku łącznika-minusa również znaki pauzy i półpauzy. Wprowadzony później standard Unicode (pol. Unikod), również zgodny z standardem ASCII, także zawiera znak łącznika-minusa (U+002D), ale obok niego również znaki pauzy i półpauzy i pozostałe znaki pisarskie. Typograficznie właściwym dla dywizu jest w Unikodzie znak U+2010.[2]
Podobnie jak większość zaawansowanych edytorów tekstów, standard Unicode przewiduje specjalne znaki dla specyficznych sytuacji, związanych z automatyzacją przetwarzania tekstu:
- miękki (opcjonalny) łącznik (U+00AD), który pozostaje ukryty, gdy znajduje się w środku wiersza, jest natomiast widoczny, gdy przypada na koniec wiersza;
- łącznik, po którym wyraz nie może być dzielony (U+2011), którego należy użyć na przykład w słowie K‑219.
Dywiz charakterystyczny m.in. dla polskiej ortografii, tj. łącznik stawiany na końcu wiersza i powtarzany na początku następnego, jak w poniższym przykładzie
Akademia Górniczo-
-Hutnicza
można uzyskać przez kombinację miękkiego łącznika i łącznika niedzielącego.
Przypisy
- ↑ Chociaż dywiz (łącznik), minus i myślnik to różne znaki pisarskie, w praktyce pisania tekstów na komputerze niepoprawnie używa się dla nich tego samego znaku kreski poziomej umieszczonego na klawiaturze (znak łącznika-minusa, ASCII 045, Unikod U+002D). Uproszczenie to wynika z utrudnionego dostępu do innych znaków pisarskich, gdyż są one nieobecne na standardowej klawiaturze.
- ↑ W systemie Windows większość znaków pisarskich, także tych nieumieszczonych na klawiaturze, dostępna jest poprzez Tablicę znaków (w menu Start/Programy/Akcesoria/Tablica znaków lub Start/Uruchom... wpisując 'charmap'). Znaki te można także wprowadzać z klawiatury posługując się skrótami z kodami znaków. Przykładowo znak łącznika/minusa może być wprowadzony kombinacją klawiszy Alt+045 (lewy Alt w przypadku ustawionej tzw. polskiej klawiatury programisty, kod znaku wprowadzany z numerycznej części klawiatury), znaki pauzy i półpauzy – odpowiednio skrótami: Alt-0151 i Alt-0150.
W systemie Mac OS z polskim układem klawiatury znaki pauzy i półpauzy można wprowadzać poprzez skróty Alt+- (pauza) i Alt+Shift+8 (półpauza).
