Język staropolski
Z Wikipedii
| ięzyk Polſki | |
| Obszar | dawniej ziemie polskie |
| Ranking | poza rankingiem |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki indoeuropejskie *Języki słowiańskie **Języki zachodniosłowiańskie ***Języki lechickie ****język polski |
| Pismo | łaciński |
| Status oficjalny | |
| Język urzędowy | nigdzie |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | pl |
| ISO 639-2 | pol |
| SIL | POL |
| W Wikipedii | |
Zobacz też: język, języki świata
 |
|
Język staropolski to określenie dotyczące historii języka polskiego w dobie staropolskiej, która trwała od IX do XVI wieku. W początkach doby staropolskiej pojawiły się pierwsze różnice między poszczególnymi językami zachodniosłowiańskimi, zwłaszcza między czesko–słowacką a grupą lechicką (język polski, język pomorski, język połabski).
Po Chrzcie Polski w 966 roku do języka staropolskiego przeniknęło wiele zapożyczeń z łaciny (albo za pośrednictwem języka czeskiego jak większość terminologii religijnej, albo bezpośrednio w późniejszym okresie) np. ańjoł → anioł od łac. angelus)
Spis treści |
[edytuj] Gramatyka
W XIV-XV w. zanikają odziedziczone po języku starosłowiańskim czasy przeszłe aoryst i imperfectum, występujące jeszcze w Kazaniach świętokrzyskich. Od XV wieku zanika liczba podwójna. Charakterystyczną cechą były także niewystępujące dziś zaimki względne, pojawiające się m.in. w Bogurodzicy - jąż (którą), jegoż (o co, o kogo).
[edytuj] Wymowa
Na przestrzeni wieków wymowa staropolska poddawana była licznym modyfikacjom. Istnieje kilka róznic względem współczesnej wymowy nowopolskiej.
- Litera Łł wymawiana była jak tzw. "l sceniczne" (ɫ).
- Litera Ąą czytano jako "a nosowe" (ã), stąd też współczesna ortografia (zapis "a" z ogonkiem").
- Istniało zjawisko iloczasu, samogłoski miały dwa warianty wymowy - długie lub krótkie (długie o - Óó - przeszło w dzisiejsze u.
[edytuj] Pisownia
Trudnością, na jaką musieli napotkać średniowieczni skrybowie próbujący skodyfikować język było niedostosowanie alfabetu łacińskiego do niektórych dźwięków języka polskiego, na przykład cz, sz. Z tego powodu język staropolski był rzadko zapisywany i nie miał standardowej ortografii. Jedna litera oddawać mogła kilka dźwięków - np. s czytano jako s, sz lub ś. Zapis wyrazów był niemal całkowicie zgodny z ortgrafią łaciny, np. Bichek - Byczek, Gneuos - Gniewosz itp. Pierwszym zapisanym zdaniem staropolskim, o którym wiadomo, jest zapisane około 1270 roku na Śląsku w tzw. Księdze Henrykowskiej Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai (brzmienie oryginalne: "Daj, uć ja pobrusza, a ti pocziwaj" - współczesny polski: "Daj, niech ja pomielę, a ty odpoczywaj" lub "Pozwól, że ja będę mełł, a ty odpocznij").
Pierwszą propozycję ujednolicenia ortografii wysunął Jakub Parkoszowic, profesor Akademii Krakowskiej. Reforma polegała na wprowadzeniu liter kanciastych i okrągłych na rozróżnienie spółgłosek twardych i miękkich oraz oddawaniu iloczasu poprzez podwójny zapis samogłosek, np. aa - /a:/. Traktat Parkoszowica nigdy jednak się nie przyjął, nie znalazł też żadnego zastosowania.
W XVI wieku, w początkach doby średniopolskiej pojawiły się kolejne próby reformy ortograficznej, np. w wersji alfabetu zaproponowanej przez Jana Kochanowskiego występowało 48 liter odpowiadających głoskom istniejącym w ówczesnej polszczyźnie: a á à ą b b́ c ć ç d θ θ´ θ˙ é è ę f g h ch i j k l ł m ḿ n ń o ó p ṕ q r ŗ ſ σ ß t v w ẃ x y z ź ƶ (znaki ç θ θ´ θ˙ ŗ σ ß odpowiadają odpowiednio ç, dz, dź, dż, rz, ś, sz).
[edytuj] Przykład
- Inwokacja do „Legendy o świętym Aleksym”, przetłumaczonej na język polski w XV wieku:
- Ach, Królu wieliki nasz
- Coż Ci dzieją Maszyjasz,
- Przydaj rozumu k mej rzeczy,
- Me sierce bostwem obleczy,
- Raczy mię mych grzechów pozbawić
- Bych mógł o Twych świętych prawić.
[edytuj] Bibliografia
- Zenon Klemensiewicz — Historia Języka Polskiego, Warszawa 1974, wyd. PWN
[edytuj] Zobacz też
| Poprzednik język prasłowiański |
Doby rozwoju języka polskiego język staropolski IX wiek — początki XVI wieku |
Następca język średniopolski |
