Julia Brystiger

Z Wikipedii

Julia Brystiger (z d. Prajs) znana także jako Brystygier, Bristiger, Brustiger, Briestiger, Brystygierowa, Bristigierowa, pseud. Luna, Krwawa Luna, Daria, Ksenia, Maria, pseud. literacki Julia Preiss (ur. 25 listopada 1902 w Stryju, zm. 9 października 1975 w Warszawie) – funkcjonariuszka aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej, zbrodniarz stalinowski.

Od 1920 żona działacza syjonistycznego Natana Brystygiera (zm. 1930); matka muzykologa Michała Bristigera (ur. 1921).

Była córką żydowskiego aptekarza. W 1920 ukończyła gimnazjum we Lwowie, a w 1926 studia historyczne na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie, następnie kontynuowała naukę w Paryżu. W 1928 zdała egzamin pedagogiczny we Lwowie. Doktor filozofii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. W latach 1928-29 pracowała jako nauczycielka historii w gimnazjum C. Epsteina w Wilnie i w żydowskim seminarium nauczycielskim "Tarbuch". Od 1927 działała w Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR) i w komórce techniki partyjnej Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy (KPZU). Po zwolnieniu jej w 1929 z pracy z powodów politycznych utrzymywała się z udzielania korepetycji we Lwowie. Od kwietnia 1931 była wydawcą i redaktorem legalnego tygodnika komunistycznego "Przegląd Współczesny". Od połowy tego roku była członkiem egzekutywy Komitetu Obwodowego MOPR. Od 1931 działała w Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy. W październiku 1931 została skazana na 2 tygodnie więzienia za działalność komunistyczną. Od 1932 była funkcjonariuszem partyjnym (tzw. funkiem - etatowym działaczem partii), pełniąc kolejno funkcje sekretarza propagandy i agitacji Komitetu Obwodowego KPZU we Lwowie, Przemyślu, Drohobyczu i od września 1932 ponownie we Lwowie. Za działalność w zdelegalizowanych strukturach komunistycznych w październiku 1932 została ponownie aresztowana i skazana na rok więzienia (jeszcze wówczas podawała, że jest wyznania mojżeszowego). Po zwolnieniu została członkiem egzekutywy KC MOPR. Obsługiwała obwody wołyński i stanisławowski tej organizacji. Pod koniec 1934 została na krótko zawieszona w prawach członka partii; po złożeniu samokrytyki latem 1935 objęła funkcję sekretarza Komitetu Okręgowego KPZU Stryj-Sambor; od 1935 zajmowała się problematyką chłopską i rolną w Centralnej Redakcji KPZU we Lwowie.

W 1936 została sekretarzem Komitetu Centralnego MOPR Zachodniej Ukrainy; organizowała prokomunistyczny Kongres Pracowników Kultury we Lwowie (maj 1936). W kwietniu 1937 została kolejny raz aresztowana i skazana na 2 lata więzienia. W czasie odbywania kary była starostą komuny więziennej (grupy więźniów odbywających wyroki za działalność komunistyczną). Po zajęciu Ziem Wschodnich Rzeczypospolitej przez Armię Czerwoną przyjęła obywatelstwo sowieckie i pracowała w Radzie Związków Zawodowych we Lwowie oraz była sekretarzem Komitetu Obwodowego MOPR. W 1940 została "członkiem wszechzwiązkowym" KC MOPR; w tym czasie współpracowała - razem z grupą innych kolaborantów - z radzieckim wydawnictwem w języku polskim "Nowe Widnokręgi" we Lwowie. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej zbiegła do Charkowa, a następnie do Samarkandy. W latach 1943-1944 w Zarządzie Głównym Związku Patriotów Polskich w Związku Radzieckim. W październiku 1944 została przyjęta do PPR. Od grudnia 1944 pracowała w Resorcie Bezpieczeństwa Publicznego na stanowiskach kierownika sekcji, kierownika wydziału, od 1945 p.o., a następnie dyrektorka Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Zajmowała się głównie sprawami kadrowymi (kluczowymi w systemie komunistycznym).

Charakterystyczny jest typ instrukcji wydawany przez nią funkcjonariuszom na odprawach: "W istocie cała polska inteligencja jest przeciwna systemowi komunistycznemu i właściwie nie ma szans na jej reedukację. Pozostaje więc jej zlikwidowanie. Ponieważ jednak nie można zrobić błędu, jaki uczyniono w Rosji po rewolucji w 1917 r., eksterminując inteligencję i w ten sposób opóźniając rozwój gospodarczy kraju, należy wytworzyć taki system nacisków i terroru, aby przedstawiciele inteligencji nie ważyli się być czynni politycznie." (Czesław Leopold, Krzysztof Lechicki "Więźniowie polityczni w Polsce 1945-1956", Wydawnictwo Młoda Polska, Gdańsk 1981, s. 20)

Brystiger nadzorowała pierwszy etap śledztwa: osobiście katowała zatrzymanych, miała własne wyrafinowane metody znęcania się nad nimi (np. biła pejczem mężczyzn po genitaliach i przycinała je szufladą). Ofiarą takich tortur padł m.in. szef propagandy PSL na województwo olsztyńskie Szafarzyński, który wkrótce po sesji przesłuchań zmarł z ogólnego wycieńczenia. Jeden z uwięzionych tak ją wspomina: zbrodnicze monstrum przewyższające okrucieństwem niemieckie dozorczynie z obozów koncentracyjnych. Żołnierz AK i były więzień polityczny Anna Rószkiewicz-Litwinowiczowa tak wspomina Brystigerową w swojej książce: "Julia Brystygierowa słynęła z sadystycznych tortur zadawanych młodym więźniom, była zdaje się zboczona na punkcie seksualnym i tu miała pole do popisu." (A. Rószkiewicz-Litwinowiczowa "Trudne decyzje. Kontrwywiad Okręgu Warszawa AK 1943-1944, więzienie 1949-1954", Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991, s. 106)

Była delegatem na I zjazd PPR (1945), II Zjazd PPR (1948) i Kongres Zjednoczeniowy PZPR, na którym została wybrana do Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej (w jej skład wchodziła do marca 1954).

Zajmowała się partiami, organizacjami i ugrupowaniami religijnymi. Brała czynny udział w wypowiedzianej przez komunistów wojnie z Kościołem katolickim; np. w 1950 aresztowano 132 księży. Prześladowała również inne wyznania, np. aresztowano ok. 2000 Świadków Jehowy.

Odeszła z resortu bezpieczeństwa 16 listopada 1956. Próbowała później swoich sił jako pisarka, wydała m.in. powieść Krzywe litery.

W 1957 w związku z procesami byłych funkcjonariuszy UB planowano pociągnąć ją do odpowiedzialności karnej. Przeciwstawił się temu Władysław Gomułka. Pracowała w PIW jako redaktor. Była też częstym gościem w Towarzystwie Opieki nad Ociemniałymi w Laskach, gdzie spotykała się z wieloma duchownymi katolickimi. SB prowadziło inwigilacje w stosunku do jej osoby w trakcie tych pobytów.

Przed śmiercią prawdopodobnie została ochrzczona i przeszła na katolicyzm.

[edytuj] Bibliografia

• Jan Żaryn, BEP, Córka marnotrawna, czyli Luna w Laskach, Biuletyn IPN, 11(58) listopad 2005.