Kraj koronny

Z Wikipedii

Kraj koronny (niem. Kronland) - terytorium składowe Cesarstwa Austriackiego w latach 1849-1867 i austriackiej części Austro-Węgier w latach 1867-1918. Głową kraju koronnego był cesarz, w którego imieniu działał Landeshauptmann (zarządca kraju) albo Statthalter (gubernator).

Oficjalna nazwa "kraj koronny" pojawiła się po reformach w 1849, jednak poszczególne obszary, które nazwano krajami koronnymi, stanowiły części składowe monarchii habsburskiej znacznie wcześniej. Kraje koronne były w zasadzie tylko okręgami centralnej administracji cesarskiej, pozbawionymi (z pewnymi wyjątkami) autonomii. Nie były natomiast częściami składowymi federacji (państwami składowymi Austro-Węgier były Cesarstwo Austrii i Królestwo Węgier). Nie były również okręgami narodowościowymi. Tym niemniej kraje koronne z reguły miały własną tożsamość, wynikającą z wielowiekowej historii. Większość z nich stanowi do dziś odrębne regiony kulturalne i historyczne.

Administracja kraju koronnego była dwutorowa - centralna, wykonywana przez namiestnictwo (Statthalterei / Landeshauptmannschaft) i lokalna, wykonywana przez wydział krajowy (Landesausschuss; w Bukowinie i na Śląsku Prezydium Krajowe). Przedstawicielstwem ludności był sejm krajowy (Landtag). Zakres samorządu kraju koronnego był wąski i kompetencje organów samorządowych zdecydowanie ustępowały kompetencjom władzy centralnej.

Vorarlberg i Tyrol były zarządzane przez tego samego namiestnika, choć stanowiły odrębne kraje koronne. Podobnie Triest, Istria oraz Gorycja i Gradyska, które do celów administracyjnych łączono zazwyczaj w jeden kraj - Pobrzeże.

Kraje koronne Austrii w 1914

Herb	Nazwa potoczna	Pełna nazwa	Ośrodek adm.	Powierzchnia w km²	Ludność w 1910
	Górna Austria Oberösterreich	Arcyksięstwo Austrii za Anizą Erzherzogtum Österreich ob der Enns	Linz	11.982	853.006
	Dolna Austria Niederösterreich	Arcyksięstwo Austrii przed Anizą Erzherzogtum Österreich unter der Enns	Wiedeń Wien	19.825	3.513.814
	Styria Steiermark	Księstwo Styrii Herzogtum Steiermark	Graz	22.425	1.444.157
	Karyntia Kärnten	Księstwo Karyntii Herzogtum Kärnten	Klagenfurt	10.326	396.200
	Salzburg	Księstwo Salzburga Herzogtum Salzburg	Salzburg	7.153	214.737
	Tyrol Tirol	Książęce Hrabstwo Tyrolu Gefürstete Grafschaft Tirol	Innsbruck	26.683	946.613
	Vorarlberg	Kraj Vorarlberg Das Land Vorarlberg	Bregencja Bregenz	2.602	145.408
	Kraina Krain	Księstwo Krainy Herzogtum Krain	Lublana Laibach	9.954	525.995
	Pobrzeże Küstenland w tym: - Triest - Gorycja i Gradyska Görz und Gradisca - Istria Istrien	Pobrzeże Austriackie Österreichisches Küstenland w tym: - Podległe Rzeszy Miasto Triest z okręgiem Die Reichsunmittelbare Stadt Triest und ihr gebiet - Książęce Hrabstwo Gorycji i Gradyski Gefürstete Grafschaft Görz und Gradisca - Margrabstwo Istrii Markgrafschaft Istrien	Triest - Triest - Gorycja Gorizia - Poreče	7.969 95 2.918 4.956	893.797 229.510 260.721 403.566
	Dalmacja Dalmatien	Królestwo Dalmacji Königreich Dalmatien	Zadar Zara	12.831	645.666
	Czechy Böhmen	Królestwo Czech Königreich Böhmen	Praga Prag	51.947	6.769.548
	Morawy Mähren	Margrabstwo Moraw Markgrafschaft Mähren	Brno Brünn	22.222	2.622.271
	Śląsk Austriacki Schlesien	Księstwo Śląska Herzogtum Schlesien	Opawa Troppau	5.147	756.949
	Galicja i Lodomeria Galizien und Lodomerien	Królestwo Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwami Oświęcimskim i Zatorskim Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau und den Herzogtümern Auschwitz und Zator	Lwów Lemberg	78.497	8.025.675
	Bukowina	Księstwo Bukowiny Herzogtum Bukowina	Czerniowce Czernowitz	10.441	800.098

Źródła:

• Henryk Batowski Rozpad Austro-Węgier 1914-1918, wydanie II poprawione i uzupełnione, Wydawnictwo Lierackie, Kraków 1982, ISBN 83-08-00581-0
• Henryk Wereszycki Historia Austrii, wydanie drugie poprawione i uzupełnione, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 1986, ISBN 83-04-01680-X
• Teofil Lijewski Austria, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987, ISBN 83-01-05164-7